کاشت و داشت و برداشت گیاه سداب

نام علمی : Rutae herba

تیره ی سداب : Rutaceae

گیاهشناسی

سداب در نواحی جنوبی مدیترانه گسترش زیادی دارد . این منطقه منشا اصلی سداب محسوب میشود . این گیاه در جنوب و شمال اروپا و شمال آفریقا نیز رویش دارد . سداب گیاهی است چندساله که در خاکهای شنی حاوی مقادیر مناسب کربنات کلسیم کشت میشود . ریشه ی آن قوی ، به رنگ قهوه ای روشن و دارای انشعابهای متعددی است که به طرف اعماق زمین رشد میکند . ارتفاع گیاه باتوجه به شرایط محل رویش متفاوت بوده و بین 50 تا 100 سانتی متر است . پای ساقه ها چوبی است ( در گیاهان چندساله کاملا مشخص است ) . شاخه های جوان انبوه و متراکم و رنگ آنها ، تقریبا شبیه به رنگ برگها (سبز تیره ) میباشد .

برگهای این گیاه دارای بریدگیهای نسبتا عمیق و کم و بیش بیضی شکل است و نسبت به یکدیگر بصورت متناوب قرار میگیرند . گلها نامنظم ، به رنگ زرد و با کلاله ی ساده اند . میوه ی چند برچه ی چند کپسولی و دارای 3 تا 5 خانه است و در سطح کپسول برجستگیهای دایره ای شکل دیده میشود . بذر ها لوبیایی شکل و رنگ آنها قهوه ای تیره یا سیاه است . وزن هزار دانه 2/5 تا 2/19 گرم است . بذر های سداب ، 2 تا 3 سال قوه ی رویشی مناسبی دارند . رویش آنها در درجه ی حرارت 12 تا 15 درجه ی سانتی گراد بخوبی انجام میگیرد . پس از 17 تا 26 روز همه ی بذرها سبز میشوند . رشد گیاه در سال اول رویش بسیار کند و اهسته است و گیاه به گل نمینشیند در حالیکه در سالهای بعد رشد سریع و مناسبی خواهد داشت . در سال دوم در بهار (اوایل فروردین) رویش گیاه آغاز میشود و اولین گلها اواخر اردیبهشت و همه ی گلها اواخر مرداد پدیدار میشوند . میوه ها از اوایل مرداد بتدریج میرسند .

مواد موثره

برگها دارای 0/1 تا 0/9 درصد « کومارین » و « فورانو کومارین » میباشند ( که جزء ترکیبات فلنیک هستند ، مثل «پزورالن » و « برگاپتن » ) . گیاه بوی تند و تقریبا نامطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است اسانس پس از ترشح ، در مجاری مخصوص انباشته میشود . مقدار اسانس بین 0/3 تا 0/7 درصد است . خصوصیات فیزیکی اسانس ، برحسب شرایط محل رویش متفاوت است . مهمترین ترکیبات اسانس  « متیل هپتیل کتون » ( 20 تا 70 درصد ) ، « متیل_ان _اکتیل کتون » و « متیل نونیل کتون » میباشند . پیکر این گیاه همچنین حاوی 0/2 درصد « کینولین » ، « فورانو کینولین » و « اکریدون » می باشد که از الکالوییدهای سمی و مرگ آور شمرده میشوند .

خواص دارویی

پیکر رویشی و برگهای این گیاه خاصیت دارویی دارند . امروزه از مواد مؤثره ی این گیاه برای کاهش فشار خون و تقویت مویرگها ونیز کاهش قابلیت نفوذ مویرگها استفاده میشود . سداب برای مداوای بیماریهای صفراوی هم به کار می رود . از مواد مؤثره ی این گیاه ، داروهایی در صنایع نوین داروسازی ساخته شده و به بازار عرضه می گردد . مهمترین آنها عبارتند از : «روتوزید» ، «روتاسکوربین» و «روتوفیلین» . چنانچه «روتین» حاصل از سداب با مقادیر مناسبی ویتامین «ک» ترکیب شود ، خاصیت قوی ضد خونریزی خواهد داشت .

نیازهای اکولوژیکی

سداب در طول رویش ، به هوای گرم و تابش آفتاب نیاز دارد . هوای سرد ، آب فراوان و سایه ، از سرعت رشد آن میکاهند . درجه حرارت مناسب برای رویش بذر ، 12 تا 15 درجه سانتی گراد است . دمای زیاد و نور کافی برای کشت سداب مناسب است و تاثیر مثبت در میزان مواد مؤثره ی آن دارد . ازین رو ، بهتر است این گیاه در دامنه های جنوبی تپه ها کشت شود . عناصر و مواد غذایی مناسب و وجود ترکیبات کلسیم در خاک و همچنین آبیاری منظم ، نقش عمده ای در افزایش عملکرد ( اعم از پیکر رویشی و مواد مؤثره ) دارد .

تناوب کشت

سداب 5 تا 6 سال عمر دارد . از این رو ، باید مکانی رو برای کاشت آن انتخاب کرد که بتواند نیازهای خود را برای مدت مذکور رفع کند . تناوب کاشت صحیح برای این گیاه اهمیت خاصی دارد . محل رویش سداب باید عاری از علف هرز باشد . غلات و گیاهان وجینی برای تناوب کاشت با سداب ، مناسب میباشند . از آنجا که ریشه ی سداب گسترش زیادی دارد ، تاثیر نا مطلوبی در رشد و نمو گیاهانی نظیر غلات و گیاهان وجینی که ریشه ی کم عمقی دارند ، بر جای نمی گذارد .

عناصر و مواد غذایی مورد نیاز

سداب در طول رویش ، بمنظور بهبود در رشد و افزایش مواد مؤثره ، به عناصر و مواد غذایی مناسب نیاز دارد . در فصل پاییز افزودن 15 تا20 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده به زمینهایی که این گیاه در آنها کشت میشود ، نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد . مقدار کود شیمیایی لازم برای سداب ، 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس میباشد . کود ها را پس از تسطیح زمین بر سطح خاک پاشیده و با دیسک تا عمق 15 تا 20 سانتی متر مخلوط میکنند . هرسال مواد و عناصر غذایی مورد نیاز را به خاک می افزایند تا عملکرد افزایش یابد ، ازین رو ، از سال دوم در پاییز 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 20 تا 35 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس ، و اوایل بهار قبل از اینکه شاخه های جدید ظاهر شوند . 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت به خاک اضافه میشود . هرسال پس از اولین برداشت ، با توجه به شرایط خاک و مواد و عناصر غذایی آن ، مقداری کود ازت به زمین داده میشود .

آماده سازی خاک

چون سداب گیاهی است چندساله ، قبل از کاشت باید زمین را کاملا آماده نمود . موفقیت در کاشت این گیاه ، به آماده ساختن زمین بستگی دارد . در اولین فرصت پس از برداشت محصول ، قبل و تا اوایل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی کاملا پوسیده ، زمین را شخم متوسطی می زنند . سپس کودپاشی نموده ، پس از خرد کردن کلوخه ها زمین را با دیسک تسطیح میکنند . برای کشت سداب ، بستر خاک را اواخر زمستان آماده میکنند . کنترل علفهای هرز قبل از کاشت و نیز تهیه ی بستر عاری از علفهای هرز ، ضرورت دارد .

روش کاشت

کاشت وتکثیر سداب بوسیله ی بذر صورت میگیرد و روش آن به شرایط آب و هوای منطقه بستگی دارد و معمولا به دو روش «مستقیم» و «غیر مستقیم» انجام میگیرد .

کشت مستقیم : کشت سداب در سطوح کم همواره بطور مستقیم صورت میگیرد . درین روش ، بذرها بصورت ردیفی و در فواصل مناسب کشت میشوند . بلافاصله پس از کاشت  ، آبیاری مناسب بمنظور رویش یکسان بذرها ضروری است .

کشت غیرمستقیم : از این روش در مقیاس وسیع کشت استفاده میشود . بذرهای سداب را در زمان مناسب در خزانه ی هوای آزاد که بستر آن به همین منظور آماده شده ( خاک سطحی نرم و حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات هوموسی است ) ، کشت مینمایند . آبیاری منظم و وجین علفهای هرز ، نقش عمده ای در رشد نشاء ها دارد . پس از آنکه ارتفاع نشاءها به 20 تا 25 سانتی متر رسید . آنها را به زمین اصلی که قبلا آبیاری شده و خاک مرطوبی نیز دارد ، با رعایت فواصل ، منتقل میکنند . پس از انتقال تمام نشاءها به زمین اصلی ، باید آنها را آبیاری نمود .

مراقبت و نگهداری

در سال اول ، رویش گیاهان کند است ، به همین دلیل علفهای هرز میتوانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند ، لذا کنترل علفهای هرز قبل از کاشت و نیز تهیه ی بستر عاری از علف هرز ضرورت دارد . در طول رویش سداب ، باید با علفهای هرز گیاهان بطور منظم مبارزه کرد . از علف کشهای انتخابی سداب ، میتوان از هونگازین نام برد . از سال دوم ، اوایل بهار ، قبل از رویش مجدد گیاهان ، میتوان از این علف کش استفاده کرد . تحقیقات نشان میدهد که مبارزه ی شیمیایی با علفهای هرز ، به تنهایی نتیجه ی مطلوبی ندارد و جمع آوری از طریق مکانیکی ( بوسیله ی کولتیواتور ) نتیجه ی بهتری در برخواهد داشت . اگر بارندگی کم باشد و مقدار رطوبت خاک رو به نقصان رود ، بلافاصله باید گیاهان را آبیاری کرد . تاخیر ممکن است باعث بروز صدمات جبران ناپذیری به محصول گردد . سداب گیاهی مقاوم است و به عوامل بیماریزای قارچی ، باکتریایی و یا ویروسی کمتر آلوده میشود . همچنین از آنجا که 2 یا 3 مرتبه در سال میتوان محصول سداب را برداشت کرد ، کاشت آن مقرون به صرفه است .

برداشت محصول

این گیاه از سال اول رویش حاوی مواد مؤثره ی دارویی است که مقدارش با شروع گلدهی به حداکثر میرسد . ازین رو ، بهتر است برداشت محصول درین مرحله انجام گیرد . پس از برداشت پیکر رویشی ، مجددا گیاه شاخه ها و برگهای جدید تولید میکند . اگر زمین و خاک و سایر شرایط اقلیمی مطلوب باشد ، گیاهان دوباره گل میدهند ، بطوریکه قبل از فصل سرما ، یعنی در اوایل پاییز (مهر_آبان ) میتوان دوباره محصول را برداشت کرد . ( معمولا از سال دوم به بعد میتوان محصول را برای 2 یا 3 بار برداشت کرد . ) گیاهان هنگام برداشت ، باید از فاصله ی 12 تا 15 سانتی متری سطح زمین چیده شوند . در سطوح کوچک ، محصول با داس برداشت میشود ؛ در حالیکه در مقیاس وسیع کشت باید از ماشینهای مخصوص برداشت استفاده کرد . اگر گیاهان در تابستان برداشت شوند ، باید مدت کمی روی زمین بمانند تا از میزان رطوبت آنها کاسته شود . چنانچه این عمل در پاییز صورت گیرد ، نیازی به این کار نیست و آنها را باید بلافاصله به خشک کن منتقل کرد .

گفتنی است عمل انتقال و شستشوی گیاهان باید با دستگاه انجام گیرد . اگر این اعمال با دست صورت بگیرد ، کارگران باید از دستکش ، روپوش و ماسکهای مخصوص استفاده کنند . زیرا تماس گیاهان با دست ، بخصوص در هوای آفتابی به علت وجود آلکالوییدهای سمی و خطرناک ، مسمومیتهای شدید یا حساسیتهای شدید پوستی ایجاد می کند . پس از اتمام کار ، کارگران حتما باید حمام کرده و بدن خود را با آب و صابون بشویند . مقدار محصول سداب ( اندامهای هوایی خشک ) ، بین 3/5 تا 4 تن در هکتار است . نسبت محصول تازه به خشک 5 به 1 است .

مقالات مرتبط

۵ خاصیت شگفت انگیز روغن سداب