همه چیز درباره گیاه سنبل الطیب

​

 ​

نام علمی:

Valeriana officinalis

تیره:

Valerianaceae

سنبل الطیب از زمان‌های گذشته به عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند همواره مورد توجه و استفاده انسان بوده است. مردمیونان از سال 924 پس از میلاد مسیح خواص دارویی این گیاه را می‌شناختند و برای معالجه برخی بیماری‌های عصبی از آن استفاده می‌کردند.

«والریان» از کلمه لاتین «والار» مشتق شده و به معنای سلامتی است که نشان دهنده خاصیت شفابخشی سنبل الطیب است.

ریشه و ریزوم سنبل الطیب در تمام فارماکوپه های معتبر به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده است. مواد موثره آن در صنایع داروسازی موارد استعمال فراوانی دارد. این مواد بر روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر داشته، آرام بخش، خواب آور، و ضد تشنج است. همچنین برای درمان افسردگی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اسانس سنبل الطیب ضد دل پیچه بوده و به هضم غذا کمک می‌کند.

در حال حاضر اروپا بزرگ‌ترین بازار سنبل الطیب جهان محسوب می‌شود. به طوری که در سال 1990 ، 65 درصد از بازار4/2 میلیون دلاری سنبل الطیب را به خود اختصاص داده است. در صنایع دارویی اکثر کشورهای توسعه یافته از مواد موثره این گیاه داروهای متفاوتی به نام‌های والریان، کاردیوزان، بالدریان، بالدریپان و والمان تهیه و به بازار دارویی عرضه می‌شود.

این گیاه در مقیاس وسیعی در کشورهای آلمان، روسیه، آمریکا، لهستان، هلند، بلژیک، ژاپن، مجارستان و فرانسه کشت می‌شود.

گیاهشناسی

سنبل الطیب بوته‌ای استوار و چند ساله است. گونه‌های مختلف سنبل الطیب از نظر شکل ظاهری و تیپ‌های شیمیایی (مواد موثره) بسیار متفاوتند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: والرانا افیسینالیس ، والریانا کولینا ، والریانا اگزالتاتا، والریانا پروکورنس و والریاناسامبوسی فولیا.

والرانا افیسینالیس شامل سه واریته به نام‌های لاتیفولیا (با نام‌های آلتیسیما ، ماژور و اگزالتاتا هم نام است) ، مدیا تینولیا (با نام‌های مینور وانگوستی فولیا هم نام است) می‌باشد.

والرانا افیسینالیس نیز شامل زیر گونه‌های متفاوتی است که از نظر شکل ظاهری و تیپ شیمیایی با یکدیگر متفاوتند.

در سال‌های اخیر سنبل الطیب هندی (تبتی) به خاطر مقادیر زیاد مواد موثره مورد توجه صنایع داروسازی قرار گرفته و در کشورهای مختلف تحقیقات زیادی به منظور کشت و اهلی کردن آن در حال انجام است.

منشا سنبل الطیب ، نواحی معتدل اروپا و آسیا (بین عرض‌های جغرافیایی 41 و 70 درجه ) گزارش شده است.

ریشه دارای ریزومی کوتاه و استوانه‌ای شکل است. از ریزوم انشعاب‌های متعدد گوشتی و استوانه‌ای شکل به طول 10 تا 15 سانتی متر و به قطر 2 تا 5 میلی متر خارج می‌شود. قسمت خارجی ریشه قهوه‌ای روشن و قسمت داخلی آن سفید رنگ است.

در سال اول رویش برگ‌های طوقه ای تشکیل می‌شود. گیاهان پس از گذراندن سرمای زمستان ، در سال دوم به ساقه می‌روند. ارتفاع ساقه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 50 تا 150 سانتی متر می‌باشد. ساقه تو خالی، استوانه‌ای شکل و دارای شیارهای طولی است. برگها به صورت متقابل نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می‌گیرند. برگ‌های پایینی دمبرگ بلندی دارند. در حالی که به تدریج به طرف بالا از طول دمبرگها کاسته می‌شود. گل‌ها از اواسط بهار (اواخر اردیبهشت) سال دوم به صورت مجتمع در انتهای ساقه‌های اصلی و فرعی پدیدار می‌شوند. گل‌ها دو جنسی، سفید یا صورتی رنگ هستند و از بوی مطبوعی نیز برخوردارند. هر گل دارای یک تا سه پرچم و جامی مرکب از پنج گلبرگ پیوسته به تخمدان است که در زیر گل قرار می‌گیرد. میوه تخم مرغی شکل ، به رنگ قهوه‌ای روشن ، طول آن 2 تا 5 و عرض آن 3/1 تا 5/1 میلی متر می‌باشد. بذر یک قسمتی است و در قسمت فوقانی آن 10 تا 15 شعاع پر مانند ظریف و کوچک (پاپوس) وجود دارد. وجود پاپوسها و سبک بودن بذر سبب می‌شود تا بذرهای رسیده به سهولت از گیاه جدا و به اطراف پراکنده شوند. وزن هزاردانه 5/0 تا 6/0 گرم است.

ریشه سنبل الطیب حاوی متابولیتهای ثانویه ارزشمندی است که این مواد مدت‌ها پیش توسط محققان مورد شناسایی قرار گرفته است. اسانس یکی از این مواد است که مقدار آن در گونه‌های مختلف سنبل الطیب و همچنین تحت شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 5/0 تا 7/1 درصد است. تعداد دیگری از محققان مقدار اسانس را بین 4/0 تا 6/0 درصد گزارش کرده‌اند.

یکی از محققان اظهار می‌دارد، ریشه گونه سامبوسی فولیا حاوی دو تا سه درصد اسانس است و ریشه والریانا افیسینالیس واریته آنگوستی فولیا (به سنبل الطیب ژاپنی معروف است) چهار تا هشت درصد اسانس دارد.

مهم‌ترین ترکیلات تشکیل دهنده اسانس را «والرنون» ، «آلفا و به تا پینن» ، «فنکون» ، «کامفن» و «پیرسن» تشکیل می‌دهد. این اسانس همچنین محتوی اسیدهای آلی مانند«اسیدوالرنیک» ، «اسید ایزووالرنیک» ، «اسیدکافئیک» و «اسید استیک» می‌باشد.

بوی تند ریشه سنبل الطیب ناشی از وجود «اسیدایزووالرنیک» است. چون بوی این ماده گربه را به طرف خود جلب می‌کند، از این رو به این گیاه علف گربه نیز گفته می‌شود.

برای اولین بار در سال 1966 از ریشه سنبل الطیب ترکیبات «ایریدوئیدی» به نام‌های «واله پوترات» (شامل «والترات» و «اسه والترات» )«دیدرووالترات» (شامل «دیدروالترات» «دیوکسی اول دیدروالترات» ) و «ایزووالترات» (شامل «ایزووالترات» و 7-اپی داستیل ایزووالترات» و…) کشف شد. از این میان والتراتها و دیدرووالتراتها از مهم‌ترین ترکیبات ایروئیدی (والهپوتریاتها) مورد استفاده در صنایع داروسازی هستند. مقدار کلی «واله پوتریاتها» در ریشه مختلف و به رقم گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین یک تا سه درصد است. تعدادی از محققان معتقدند که ریشه سنبل الطیب هندی (تبتی) بیشترین مقدار «واله پوتریاتها» را دارا هستند. تحقیقات انجام شده در شمال تهران نشان می‌دهد که ریشه‌های سنبل الطیب کشت شده در این منطقه از بیشترین مقدار دیدروالریات برخوردار است.

میوه سنبل الطیب 10 تا 20 روز پس از تشکیل به تدریج می‌رسد. بذرها در سال اول پس از برداشت از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. با گذشت زمان از قوه رویشی آنها به شدت کاسته می‌شود.

بذرها در شرایط مناسب ، 7 تا 12 روز پس از کاشت سبز می‌شوند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند است. در سال اول فقط برگ‌های طوقه ای تشکیل می‌شود. در سال دوم گیاه دارای رشد سریعی است و به ساقه می‌رود. گلهل نیز در سال دوم رویش ، پدیدار می‌شوند. ریشه سنبل الطیب نیز در سال دوم از رشد و توسعه زیادی برخوردار می‌شود و از سال سوم از عملکرد ریشه کاسته می‌شود.

با آغاز فصل سرما در حالی که اندام‌های هوایی گیاه خشک می‌شوند، ریشه زنده است و فعالیت خفیفی دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که سرمای زمستان نقش عمده‌ای در عملکرد ریشه و کیفیت مواد موثره آن دارد.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید

​