همه چیز درباره گیاه ختمی دارویی

​

 ​

نام علمی:

Althaea officinalis L

تیره:

Malvaceae

مردم برخی کشورها از مدتها پیش خواص درمانی ختمی دارویی را می شناختند و از آن برای درمان بعضی بیماریها استفاده می کردند. ختمی دارویی در تعدادی از فارماکوپه های معتبر به عنوان گیاه دارویی معرفی شده و خواص درمانی آن مورد تاکید قرار گرفته است. برگها و ریشه ختمی دارویی خاصیت دارویی دارند و از دم کرده آنها به عنوان ضد سرفه ، خلط آور و نرم کننده مجاری تنفسی استفاده می شود. موسیلاژ موجود در برگها و ریشه این گیاه سوزش غشاء مخاطی را تسکین و التهاب را کاهش می دهد. از گلها و پیکر رویشی ختمی دارویی به ندرت استفاده می شود.

مردم بعضی سرزمینها از دم کرده گلهای این گیاه برای رفع ورم ملتحمه چشم استفاده می کنند.

از مواد موثره این گیاه در صنایع دارویی، داروهای مختلفی به اشکال شربت، قطره و قرص برای مداوای بیماریهای مربوط به نای و نایژه و همچنین تسکین سرفه های ناشی از ناهنجاریهای ریه تهیه می شود.

ختمی دارویی در سطوح مختلفی در بعضی از کشورها کشت می شود.

گیاهشناسی

ختمی دارویی گیاهی علفی و چند ساله است. منشا اصلی این گیاه منطقه مدیترانه گزارش شده است و در مناطقی که خاک از رطوبت کافی برخوردار باشد می روید. این گیاه در اروپا، آسیا و شمال آفریقا گسترش دارد.

از ریزوم، ریشه ای ساده و یا کم و بیش منشعب به طول 10 تا 30 سانتی متر و به ضخامت دو تا سه سانتی متر خارج می شود. رنگ قسمت خارجی ریشه قهوه ای تیره و لایه داخلی آن سفید رنگ است. ساقه استوانه ای شکل و ارتفاع آن 80 تا 120 سانتی متر است. پای ساقه معمولا چوبی است. برگها سه تا پنج لبی به قطر 5 تا 10 سانتی متر و رنگ آن سبز تیره است. برگها به طور متناوب روی ساقه قرار می گیرند. برگهای قسمت فوقانی ساقه کم و بیش تخم مرغی شکل است، ولی برگهای پایینی ساقه قلبی شکل هستند. حاشیه برگها دندانه دارند. سطح برگها از کرکهای انبوه و فراوانی پوشیده شده است. گلها کوچک و به رنگ سفید یا صورتی کم رنگ و گاهی در سطح گلبرگها لکه های زرشکی یا ارغوانی مشاهده می شود. گلها از زاویه برگها و به صورت مجتمع و از اوایل تابستان (تیر) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر تابستان (شهریور) ادامه می یابد. گلها برای مدت نسبتا طولانی روی گیاه مشاهده می شوند.

میوه این گیاه قهوه ای رنگ ، مدور، مسطح و چند لایه ای است و چینهایی در اطراف آن وجود دارد. وزن هزاردانه 2/2 تا 2/3 گرم است.

ریشه ختمی دارویی حاوی مواد موسیلاژی (پلی ساکارید) به مقدار 33 درصد، نشاسته(33 درصد) ، ترکیبات قندی (10 درصد) ، پکتین (10 درصد) ، آسپاراژین (دو درصد) و مقدار کمی روغن است.

مواد موثره عمده برگها و گلهای این گیاه را ترکیبات موسیلاژی (5 تا 10 درصد) و مقادیر کمی اسانس (20/0 درصد) تشکیل می دهد.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

​

همه چیز درباره ذرت

نام علمی:

zea mays

تیره:

poaceae

مقدمه

ذرت به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین فرآورده‌های زراعی، جایگاه و نقش استراتژیک و مهمی در کشاورزی کشور دارد. پتانسیل عملکرد بیولوژیک و همچنین عملکرد دانه ذرت بسیار بیشتر از گندم و برنج است و به خاطر این استعداد بالای ذرت در تولید، آن را پادشاه غلات نامیده‌اند. موارد مصرف ذرت شامل مصرف غذای انسان، علوفه برای دام، صنایع تخمیر و تهیه فرآورده‌های صنعتی مثل اتانول می‌شود. ازآنجاکه تولید ذرت هم به‌عنوان غذای اصلی کشورهای فقیر و هم برای تولید پروتئین حیوانی در کشورهای ثروتمند ضروری است به نظر می‌رسد که روز به روز بر اهمیت آن افزوده شود. در بخش اول این مقاله قصد داریم تا علاوه بر معرفی ذرت و انواع آن، شرایط مورد نیاز کشت ذرت و روش‌های کاشت را برای شما به تفصیل شرح دهیم.

تاریخچه کاشت ذرت در ایران

زراعت این گیاه در گذشته در ایران چندان متداول نبوده، اما در سال‌های اخیر به خاطر توجه زیادی که به دام‌پروری و پرورش طیور صورت گرفته و استقبال زیاد دامداران و پرورش‌دهندگان طیور و از طرف دیگر نیاز فراوانی که کارخانه‌های صنعتی و حتی داروسازی به فرآورده‌های این گیاه دارند، سطح کشت آن افزایش چشم‌گیری داشته است.

تولید ذرت در ایران و جهان

مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده ذرت در جهان: آمریکای شمالی، چین و آمریکای لاتین هستند به‌طوری‌که آمریکای شمالی به‌تنهایی نزدیک به نیمی از تولید جهانی ذرت را به خود اختصاص داده است. بر اساس جدیدترین آمارهای مرکز آمار ایران در سال ۹۷ میزان تولید ذرت خوشه‌ای و ذرت علوفه‌ای در کل کشور ( در سطح ۱۵۲۸۷۳ هکتار) معادل ۶۰۸۹۹۲۷ تن بوده است، همچنین از سطح ۱۰۳۶۲۷ هکتار زمینی که به تولید ذرت دانه‌ای اختصاص یافته است، ۶۹۳۵۱۰ تن ذرت دانه‌ای برداشت شده است.

گیاهشناسی

ذرت گیاهی است تک‌ لپه و یکساله از خانواده گرامینه (پوآسه) و از جنس Zea است و انواع ذرت شامل موارد زیر است:

• ذرت دندان‌اسبی (Zea mays indentata (Dent corn
• ذرت بلوری یا سخت (Zea mays indurate (Flint corn
• ذرت آردی یا نرم (Zea mays amylaceae (Flour corn
• ذرت آجیلی یا بوداده (Zea mays everata (Pop corn
• ذرت شیرین (Zea mays saccharata (Sweet corn
• ذرت غلاف دار (Zea mays tunicate (Pod corn
• ذرت مومی (Zea mays ceratina (Waxy corn

ذرت گیاهی یک‌ پایه (گل‌های نر و ماده جدا از هم ولی بر روی یک‌پایه قرار دارند) و دگرگشن است، رنگ و شکل و اندازه دانه ذرت در ارقام مختلف متفاوت است. ذرت دارای تنوع فنوتیپی بسیار زیادی است و از طول ۶۰ سانتیمتر و ۷ برگ تا ارقامی با ارتفاع ۷ متر و ۴۸ برگ گزارش شده است. گل‌های ماده ذرت از جوانه‌ای که در قاعده غلاف برگ وجود دارد تولید می‌شود. اندام نر ذرت که گل تاجی نامیده می‌شود، به‌صورت خوشه در انتهای بوته قرار می‌گیرد و گرده‌افشانی به‌وسیله باد تسهیل می‌گردد. در هر سنبلک گل تاجی دو گلچه نر وجود دارد. هر گل تاجی ممکن است بیش از ۲۵ میلیون دانه گرده تولید کند. محور سنبلچه‌ای ذرت بعد از تکامل تبدیل به مغز بلال (چوب محور بلال) شده که روی محور بلال سنبلچه‌های متعددی به‌ طور جفت قرار می‌گیرند که هرکدام دارای دو گل مؤنث می‌باشند.

دانه

دانه ذرت یک میوه گندمه (Caryopsis) و به عبارتی یک میوه تک‌دانه‌ای خشک و ناشکوفا است و پوسته آن فقط شامل پوسته میوه (پریکارپ) است. دانه‌های ذرت بر روی میوه به‌طور منظم، بر روی دوایر متحدالمرکز قرار می‌گیرند. بعضی از دانه‌های ذرت دارای آندوسپرم نشاسته‌ای هستند که نرمند، جنین حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد وزن کل دانه را شامل شده و وزن هزاردانه آن به‌طور متوسط ۲۵۰ گرم است. عواملی چون عدم هم‌زمانی نمو گل‌ها، نمو غیرعادی کیسه جنینی قبل از ظهور کاکل و عدم نمو دانه پس از گرده‌افشانی و باروری می‌توانند باعث کاهش تعداد دانه شود.

کمبود آب در مرحله پر شدن دانه از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند سبب کاهش شدید عملکرد از طریق کاهش وزن دانه شود. تنش کمبود آب در دوره پر شدن دانه از طریق کاهش وزن دانه‌ها نیز عملکرد را کاهش می‌دهد.

ساختمان دانه شامل ۴ بخش اصلی است:

• پوسته میوه یا پریکارپ (Pericarp)
• لایه آلورن (Aleurone)
• آندوسپرم یا آردینه (Endosperm)
• جنین دانه (Embryo)

ریشه

سیستم ریشه‌ای ذرت شامل سه نوع است:

• ریشه‌های اولیه (Seminal roots)
• ریشه‌های ثانویه یا دائمی (Corenal roots)
• ریشه‌های هوایی، طوقی یا استحکامی (Brece roots)

ذرت تعداد ۳ تا ۵ عدد ریشه اولیه دارد که برخلاف بعضی از غلات که پس از تکامل ریشه‌های ثانویه از بین می‌روند، در ذرت این ریشه‌ها از بین نرفته و باقی می‌مانند. همچنین ذرت دارای حدود ۱۵ تا ۲۰ عدد ریشه ثانویه است که بدون توجه به عمق کاشت بذر در عمق ۳ تا ۵ سانتی‌متری خاک به وجود می‌آیند. نوع دیگر ریشه که در ذرت تولید می‌شود ریشه‌های نابجا هستند که از اطراف گره‌های پایینی(گره‌های دوم و سوم بالای سطح خاک) ایجاد و گیاه را در برابر باد و ورس مقاوم می‌سازند.

ریشه‌های ذرت به‌سرعت رشد کرده و ممکن است بعضی از ریشه‌ها تا عمق ۲ متری یا بیشتر نفوذ کنند ولی به‌طور معمول قسمت اعظم ریشه‌های ذرت در عمق ۷۰ تا ۷۵ سانتی‌متری خاک قرار دارند. در شرایط مساعد رشد، گسترش جانبی ریشه‌ها تا شعاع ۱۰۰ سانتی‌متر می‌رسد.

ساقه

ساقه ذرت حدود ۳ سانتی‌متر ضخامت داشته و بین ۸ تا ۱۲ میان گره دارد که میان گره‌های قسمت پایین ساقه کوتاه و ضخیم‌ترند. ذرت خاصیت پنجه‌زنی ندارد ولی در بعضی شرایط و تحت تأثیر عوامل محیطی تولید پنجه و یا ساقه کناری امکان‌پذیر است. طول ساقه بین ۶۰ سانتیمتر تا ۶ متر تغییر نموده و ممکن است تا ۸ متر نیز برسد. میان گره‌های پایینی معمولاً شیاردارند، ولی میان گره‌های بالایی تقریباً استوانه‌ای هستند و هر گره معمولاً شامل یک جوانه است که بلال‌ها از رشد این جوانه‌ها به وجود می‌آیند.

برگ

بر روی هر ساقه ذرت بین ۸ تا ۴۸ و به‌طور متوسط ۱۲ تا ۱۸ برگ وجود دارد تعداد برگ‌های ذرت یک صفت وابسته به واریته بوده و در ارقامی که دیررس‌اند نسبت به ارقام زودرس تعداد بیشتری برگ تولید می‌شود. قرار گرفتن برگ‌ها بر روی ساقه به‌صورت متناوب است به‌طوری‌که در هر گره ساقه یک برگ وجود دارد. هر برگ شامل یک غلاف دربرگیرنده ساقه و یک پهنک بزرگ و پهن است. برگ‌های پایینی نسبت به برگ‌های بالایی زاویه بیشتری دارند.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

همه چیز درباره گیاه جعفری مکزیکی

نام علمی:

TAGETES MINUTA

تیره:

Asteraceae

گونه های مختلف جنس Taget بیش از هزار سال پیش توسط اقوام Aztec کشت و کار می شده و در مراسم مذهبی – عبادی این اقوام مورد استفاده قرار می گرفته اند. قدمت استفاده از گونه های مختلف این گیاه به عنوان ادویه و چاشنی در فرانسه و انگلستان نیز به بیش از هزار سال می رسد. جعفری مکزیکی در زمان سلطه اسپانیائی ها بر قاره آمریکا، از اسپانیا به اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و جزایر هاوایی منتقل شد و کشت گردید. پیکر رویشی گیاه جعفری مکزیکی حاوی اسانس است. اسانس این گیاه در صنایع مختلف از جمله صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، غذایی، نوشابه سازی و همچنین در صنعت تولید سموم دفع آفات گیاهی موارد مصرف فراوانی دارد. اسانس این گیاه خاصیت شدید ضدباکتریایی (اعم از باکتری های گرم مثبت و گرم منفی) و ضدقارچی دارد. از این اسانس برای درمان سرماخوردگی، التهاب های دستگاه تنفسی و معالجه بیماری های مربوط به دستگاه هاضمه استفاده می شود. تحقیقات نشان می دهد عصاره حاصل از ریشه این گیاه خاصیت شدید ضدویروس هرپس سیمپلکس تیپ یک و دو انسانی دارد. مواد مؤثره جعفری مکزیکی نقش عمده ای در کنترل قارچ ها و باکتری های بیماری زای انسانی دارد. این مواد همچنین نماتدها را کنترل می کند. در این رابطه یکی از محققین نشان داده است که عصاره حاصل از ریشه گیاه جعفری مکزیکی با کاهش چشمگیر جمعیت برخی نماتدها در خاک موجب رشد و نمو بهتر گیاهانی چون گوجه فرنگی و بادمجان می شود. از این رو برخی کشورها جهت مبارزه طبیعی با نماتدها از گیاه جعفری مکزیکی به عنوان کود سبز استفاده می کنند. از این گیاه همچنین برای کنترل آفات انباری، از بین بردن لارو برخی پشه ها، موریانه ها و کرم ها استفاده می شود. مواد مؤثره جعفری مکزیکی در کنترل علف های هرز چندساله مانند قیاق، پیچک صحرایی، آلاله و برخی دیگر از علف های هرز نیز مؤثر است و مورد استفاده قرار می گیرد. جعفری مکزیکی در سطوح وسیعی در کشورهای فرانسه، کنیا، آرژانتین و استرالیا کشت می شود.این گیاه در فلور کشور ما وجود نداشته و بذر آن توسط دکتر امیدبیگی وارد کشور شده و در حال حاضر سطوح مختلفی در برخی نقاط کشور به کشت این گیاه اختصاص دارد. 

گیاهشناسی

جعفری مکزیکی گیاهی علفی، یکساله و متعلق به تیره کاسنی (گل ستاره) است. منشأ این گیاه علفزارها و مناطق معتدل و کوهستانی آمریکای جنوبی شامل کشورهای آرژانتین، شیلی، بولیوی، پرو و منطقه چاکو در پراراگوئه گزارش شده است. ارتفاع این گیاه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه داشته و بین یک تا دو متر می باشد. اگرچه ارتفاع جعفری مکزیکی در برخی شرایط اقلیمی به سه متر هم می رسد. ساقه مستقیم و دارای شیارهای طولی متعددی است. از ساقه اصلی شاخه های فرعی متعددی منشعب می گردد. برگ ها به طول 5 تا 15 سانتیمتر، به رنگ سبز تیره و منقسم است. هر برگ به 4 تا 6 لوب تقسیم می شود. حاشیه برگ ها دارای دندانه های ریز است. سطح زیرین برگ ها دارای غده های چندسلولی محتوی اسانس می باشد. این غده ها بر روی شاخه های فرعی و براکته ها نیز دیده می شوند (ساقه اصلی فاقد اسانس است). پس از متلاشی شدن این غده ها، بوی معطری که ناشی از خروج اسانس است به مشام می رسد. گل ها زرد رنگ و کوچک هستند. طول گل 10 تا 15 و قطر آن 10 تا 20 میلیمتر می باشد. گل شامل گلچه های شعاعی و گلچه های مرکزی است. اطراف گل 4 تا 5 براکته مشاهده می شود. گل ها دوجنسی بوده و گرده افشانی توسط حشرات صورت می گیرد. بذر گیاه جعفری مکزیکی به رنگ قهوه ای تیره بوده و قسمت انتهایی آن دارای پاپوسی سفیدرنگ است. طول بذر 10 تا 12 میلیمتر و وزن هزاردانه 0.9 تا 1.1 گرم است.

کاربردها

پیکر رویشی این گیاه حاوی اسانس است. اسانس این گیاه در صنایع مختلف ازجمله صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، غذایی، نوشابه سازی و همچنین در صنعت تولید سموم دفع آفات گیاهی موارد مصرف فراوانی دارد.

مواد موثره جعفری مکزیکی نقش عمده ای در کنترل قارچها و باکتریهای بیماریزای انسانی دارد. این مواد همچنین نماتدها را کنترل میکند. دراین رابطه یکی از محققین نشان داده است که عصاره حاصل از ریشه گیاه جعفری مکزیکی با کاهش چشمگیر جمعیت برخی نماتدها در خاک موجب رشد و نمو بهتر گیاهانی چون گوجه فرنگی و بادمجان میشود. ازین رو برخی کشورها جهت مبارزه طبیعی با نماتدها از گیاه جعفری مکزیکی به عنوان کود سبز استفاده میکنند.

ازین گیاه همچنین برای کنترل آفات انباری، از یبن بردن لارو برخی پشه ها، موریانه ها و کرمها استفاده میشود.

مواد موثره جعفری مکزیکی در کنترل علفهای هرز چندساله مانند قیاق، پیچک، صحرایی، آلاله و برخی دیگر از علفهای هرز نیز موثر است و مورد استفاده قرار میگیرد.

خواص دارویی

اسانس این گیاه خاصیت شدید ضد باکتریایی ( اعم از باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی ) و ضدقارچی دارد. ازین اسانس برای درمان سرماخوردگی، التهابهای دستگاه تنفسی و معالجه بیماریهای مربوط به دستگاه هاضمه استفاده می شود.

تحقیقات نشان میدهد عصاره حاصل از ریشه این گیاه خاصیت شدید ضد ویروس هرپس سیمپلکس تیپ یک و دو انسانی دارد.

نیازهای اکولوژیکی

جعفری مکزیکی گیاهی گرمادوست بوده و در شرایط آب و هوایی گرم از رشد و نمو مناسبی برخوردار است. حداقل دما برای سبز شدن بذر این گیاه 15 درجه سانتیگراد گزارش شده است. جعفری مکزیکی گیاهی روزکوتاه است و تابش آفتاب در طول رویش این گیاه تأثیر مناسبی بر عملکرد پیکر رویشی و مواد مؤثره آن دارد. تحقیقات نشان می دهد که بذر جعفری مکزیکی در دمای 35 درجه سانتیگراد سبز نمی شود، در حالیکه در دمای 25 درجه سانتیگراد و در حضور نور به سرعت سبز می شود. جعفری مکزیکی در طول رویش به آب زیادی نیاز ندارد و فقط در روزهای خشک سال باید اقدام به آبیاری منظم گیاهان نمود. چنانچه میزان بارندگی سالانه در منطقه ای 500 میلیمتر و توزیع بارش و فصول سال مناسب باشد، این گیاه را می توان به صورت دیم کشت نمود. خاک هایی با پی اچ کمی اسیدی (بین 5.5 تا 7) برای کشت این گیاه مناسب است. خاک های با بافت متوسط و فاقد هر گونه علف های هرز، خاک های مناسبی برای کشت جعفری مکزیکی است. خاک هایی با بافت سنگین برای کشت این گیاه مناسب نمی باشد. مناسب ترین خاک برای کشت جعفری مکزیکی، خاک های لومی شنی تا لومی رسی با زهکش مناسب و مقادیر مناسب ترکیب های هوموسی است.

تکثیر

کاشت و تکثیر جعفری مکزیکی توسط بذر صورت می گیرد. روش کاشت بستگی به شرایط آب و هوای منطقه دارد و معمولاً به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می گیرد. کشت مستقیم: بذور باید در زمان مناسب در زمین اصلی کشت گردد. از آنجا که بذر این گیاه کوچک است، بهتر است آن را با مقادیر مناسب ماسه نرم یا خاک اره مخلوط نموده تا بذور به طور یکنواخت در طول ردیف ها کشت شوند. آبیاری مناسب پس از کشت بذر به منظور رویش یکسان بذرها ضروری است. کشت غیرمستقیم: چنانچه زمین برای کشت مستقیم مناسب نباشد، بهتر است به صورت غیرمستقیم کشت شود. نشاهای این گیاه شوک حاصل از عمل انتقال را به خوبی تحمل می کنند. از این رو می توان این گیاه را به صورت غیرمستقیم کشت کرد. در این روش بذرهای جعفری مکزیکی را در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد که بستر آن برای همین منظور آماده شده است باید شکت نمود. آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه نقش عمده ای در رشد نشاها دارد. پس از آنکه ارتفاع نشاها به 10 تا 15 سانتیمتر رسید باید آنها را زمین اصلی منتقل و کشت نمود و بلافاصله آنها را آبیاری کرد. 

تناوب کشت

اگرچه جعفری مکزیکی را با هر گیاهی می توان به تناوب کشت کرد ولی تحقیقات نشان میدهد که اجزا تشکیل دهنده اسانس جعفری مکزیکی اثر بازدارنده قوی بر رشد ریشه دانهالهای ذرت داشته و سبب اکسیده و سپس خشک شدن ریشه ذرت میگردد.

پس از برداشت جعفری مکزیکی، زمین از حداقل تراکم علفهای هرز برخوردار خواهد بود. از آنجا که ریشه این گیاه نقش عمده ای در کنترل نماتدها دارد، لذا توصیه میشود با گیاهانی که به نماتدها حساس هستند به تناوب کشت گردد.

آماده سازی خاک

فصل پاییز، قبل از کشت میبایست کودهای حیوانی مورد نظر به خاک اضافه شود. پس از اضافه کردن کودهای شیمیایی مورد نیاز شخم متوسطی زده میشود. اوائل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها توسط دیسک زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کاشت بذر باید آماده کرد.از آنجا که این گیاه به غرقابی حساس است، لذا زمین باید کاملا تسطیح شده و فاقد هرگونه پستی و بلندی باشد.

تاریخ و فواصل کاشت

کاشت جعفری مکزیکی در زمان مناسب نقش موثری در افزایش عملکرد محصول دارد. ازین رو با توجه به طولانی بودن دوره رشد این گیاه توصیه میشود خیلی زود و پس از، از بین رفتن خطر سرما کشت شود.

در کاشت مستقیم برای هر هکتار زمین به یک کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.در این صورت فاصله ردیفها 30 تا 45 سانتیمتر و فاصله دو بوته روی ردیف 15 تا 30 سانتیمتر توصیه میشود. عمق کشت بذر بستگی به رطوبت و بافت خاک دارد و بین یک تا دو سانتیمتر متغیر است.

در کاشت غیرمستقیم بذور را باید در خزانه کشت کرد. آماده سازی بستر خزانه به صورت کرتی با ابعاد 1 متر در 10 متر موجب تسهیل در امر وجین و آبیاری سطح خزانه میشود. توصیه میشود به هرکرت مقدار 50 کیلوگرم کود دامی کاملا پوسیده، کمپوست یا برگ پوسیده و مقدار 100 گرم کود ازت و مقادیر مناسبی، فسفر و پتاس اضافه گردد. فاصله مناسب ردیفهای کشت در خزانه 10 تا 15 سانتیمتر است. نشاء ها پس از انتقال به زمین اصلی باید در ردیفهایی به فاصله 45 تا 60 سانتیمتر و فاصله دو بوته در طول ردیف 30 سانتی متر کشت شوند.

برداشت محصول

برداشت پیکر رویشی جعفری مکزیکی در مراحل مناسب رشد و نمو گیاه نقش موثری در کمیت و کیفیت اسانس آن دارد. تحقیقات نشان میدهد گیاهان برداشت شده در اوائل تشکیل گل از بیشترین مقدار اسانس (1.5 درصد) و در مرحله قبل از گلدهی از حداقل مقدار اسانس (1درصد) برخوردار میباشند.

همه چیز درباره رزبری

نام علمی:

Rubus parvifolius

تیره:

Rosaceae

با نام تمشک ژاپنی نیز شناخته می‌شود. این گیاه بومی استرالیا و آسیای شرقی (چین، ژاپن، کره، ویتنام) می‌باشد، همچنین به صورت پراکنده در برخی از مناطق ایالات متحده به صورت طبیعی یافت شده است و در آمریکا به آن رازبری استرالیایی می‌گویند.

گیاهشناسی

رزبری گونه‌ای از گیاهان خانواد گل رز است. گیاه رزبری به صورت بوته‌ای رشد می‌کند و میوه‌های خوراکی بسیار خوشمزه‌ای تولید می‌کند. بوته رزبری می‌تواند به ارتفاع 2 متر رشد کند و دارای شاخه‌های قوس دار است. شاخه‌ها دارای خار هستند و با افزیش سن، این خارها از بین می‌روند. برگ‌های گیاه رزبری شبیه پر می‌باشند و دارای 3 تا 5 دندانه هستند. گل‌ها به تعداد زیادی در انتهای ساقه‌ها شکل می‌گیرند و دارای گلبرگ‌های قرمز یا صورتی هستند.
رزبری یک گیاه قوی و سازگار است و ساقه‌های رونده‌ای ایجاد می‌کند که می‌تواند در یک مکان چندین بوته رزبری به وجود آورد. میوه رزبری منبع غنی از ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر است. گیاه باردهی بسیار بالایی دارد و مقدار زیادی میوه تولید می‌کند به اندازه‌ای که شما می‌توانید آن‌ها را مصرف کنید، ذخیره کنید و یا حتی آن‌ها را بفروشید. رزبری به دلیل داشتن طعمی بی نظیر و منحصر به فرد یک محصول با ارزش است و محبوبیت زیادی پیدا کرده است.

وزن هر میوه رزبری 1 تا 5 گرم است، در شرایط خاص وزن هر میوه می‌تواند به بیش از 10 گرم برسد. اندازه هر میوه رزبری معمولا یک تا پنج سانتی‌متر می‌باشد. میوه رزبری در واقع یک بری (berry) نیست، در واقع هر رزبری حاوی تعداد زیادی میوه است که به صورت دسته‌ای کنار هم قرار گرفته‌اند و به شکل یک توت در آمده‌اند. در هر قسمت از میوه یک دانه قرار دارد که اطراف دانه‌ها گوشت میوه می‌باشد و هر رزبری حاوی چندین دانه می‌باشد. میوه رزبری در رنگ‌های قرمز، سیاه، زرد، آبی و بنفش وجود دارد. رنگ میوه توسط آنتوسیانین‌ها تعیین می‌شود. در بهار بعد از گرم شدن هوا، گلدهی گیاه رزبری 6 تا 10 هفته بعد شروع می‌شود. میوه دهی گیاه رزبری از اوایل تا اواخر تابستان یا اوایل پاییز می‌باشد.

بذرهای رزبری برای جوانه زدن به یک دوره سرمادهی نیاز دارد. سرمادهی را می‌توان هم به صورت طبیعی و هم مصنوعی انجام داد. برای انجام سرمادهی به صورت مصنوعی باید بذرهای رزبری را به مدت 3 ماه در فریزر قرار داد و سپس اقدام به کاشت بذرها کرد. برای کاشت بذر رزبری بهتر است از کمپوست استریل نیمه غنی استفاده کنید. همچنین می‌توانید از خاک مخصوص گلدان نیز استفاده نمایید. هر بذر را در یک گلدان کوچک یا در یک حفره از سینی نشا بکارید. بذرها را روی خاک قرار دهید و آن را با لایه نازکی خاک (در حد 3 تا 5 میلی‌متر) بپوشانید. بعد از کاشت خاک را مرطوب کنید و تا زمان جوانه زنی خاک را مرطوب نگه دارید. مواظب باشید خاک خشک نشود، اگر خاک به مدت چند ساعت خشک بماند ممکن است بذرها دوباره وارد فاز خواب شوند. دمای مناسب برای جوانه زنی بذر رزبری 15 تا 16 درجه سانتی‌گراد است. در این دما بذرهای رازبری 4 تا 6 هفته بعد جوانه می‌زنند. در دمای بالاتر یا پایین تر جوانه زنی انجام نمی‌شود و یا ممکن است خیلی طول بکشد.
برای انجام سرمادهی بذر رزبری به صورت طبیعی، بذرها را در گلدان یا سینی نشا بکارید. گلدان یا سینی نشا را با کمپوست استریل یا خاک مخصوص گلدان پر کنید و بذر رزبری را به عمق 3 تا 5 میلی‌متر در آن بکارید. سپس گلدان را در طول زمستان در خارج از منزل قرار دهید. در طول این مدت خاک را مرطوب نگه دارید و مواظب باشید خاک خشک نشود. در بهار، گلدان را در یک مکان با دمای 15 تا 16 درجه سانتی‌گراد قرار دهید. 4 تا 6 هفته بعد، بذرها جوانه می‌زنند.

خواص و مضرات

میوه رزبری غنی از آنتی اکسیدان‌هاست، به همین دلیل فواید زیادی برای سلامتی دارد. ویتامین های C و E ، سلنیوم، بتاکاروتن، لوتئین، لیکوپن و zeaxanthin همه نمونه‌های آنتی اکسیدان‌ها هستند و همه آن‌ها در رزبری وجود دارند. رزبری همچنین حاوی مواد شیمیایی گیاهی به نام فلاونوئیدها است که دارای اثرات آنتی اکسیدانی هستند. آنتی اکسیدان‌ها به بدن کمک می‌کنند تا مواد سمی موسوم به رادیکال‌های آزاد را از بین ببرد. بدن برخی از این مواد را در طی فرایندهای متابولیکی تولید می‌کند، اما برخی دیگر ناشی از عوامل خارجی مانند غذاهای ناسالم و آلودگی‌ها هستند. غذاهای ناسالم شامل غذاهای فرآوری شده و غذاهای پر چربی و قند است.
اگر بیش از حد بسیاری از رادیکال‌های آزاد در بدن باقی بمانند، می‌توانند باعث آسیب به سلول‌ها شوند و در نتیجه منجر به طیف وسیعی از مشکلات سلامتی می‌شوند.
رزبری همچنین منبع خوبی از فیبر است. یک فنجان تمشک حاوی 8 گرم فیبر می‌باشد. دستورالعمل‌های فعلی توصیه می‌کند که بزرگسالان در سن 19 سال و بالاتر، بسته به سن و جنس خود، باید بین 22.4 گرم و 33.6 گرم فیبر در روز مصرف کنند.
از جمله فواید رزبری شامل: تقویت مغز، سلامت قلب، تنظیم فشار خون و کلسترول، جلوگیری از ابتلا به سرطان، کنترل قند خون، بهبود هضم، بهبود بینایی
رزبری منبع غنی از ویتامین C است. این ویتامین برای ساخت کلاژن مهم می‌باشد. کلاژن برای بدن بسیار مهم است زیرا بدن برای سالم نگه داشتن پوست و مفاصل به کلاژن نیاز دارد.
رزبری همچنین مقادیر زیادی فولات دارد. فولات برای تقسیم سلول بسیار ضروری است. در دوران بارداری، پزشکان آن را برای تشویق رشد سالم فرزند متولد نشده تجویز می‌کنند.
بدن برای لخته کردن خون در زمان مناسب (مثلا زمانی که جایی از بدن زخم شده باشد) به ویتامین K نیاز دارد. رزبری منبع غنی از ویتامین K است.

دستورالعمل‌های فعلی توصیه می‌کند زنان و مردان به ترتیب 75 میلی‌گرم و 90 میلی‌گرم ویتامین C در هر روز مصرف کنند.
بنابراین، یک فنجان رزبری می‌تواند بیش از یک سوم از نیاز روزانه ویتامین C را تأمین کند. زنانی که باردار هستند و یا شیر می‌دهند نیاز به مصرف بیشتری دارند.
ویتامین‌های C و E ، آلفا و بتا کاروتن، لوتئین، zeaxanthin، کولین و سلنیوم فقط برخی از آنتی اکسیدان‌هایی هستند که رزبری حاوی آن‌ها است. این میوه انواع دیگر آنتی‌اکسیدان‌ها را نیز دارد.
مضرات:
تاکنون عوارض جانبی برای مصرف رزبری گزارش نشده اما ارزیابی کاملی از ایمنی رزبری انجام نگرفته است.
نگرانی این است که رزبری قرمز ممکن است مانند هورمون استروژن عمل کند. این ممکن است به بارداری آسیب برساند. در شرایط حساس به هورمون مانند سرطان پستان، سرطان رحم، سرطان تخمدان، آندومتریوز یا فیبروم‌های رحمی، رازبری قرمز ممکن است مانند استروژن عمل کند. اگر شرایطی دارید که ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض استروژن بدتر شود، از رازبری قرمز استفاده نکنید.
از برگ رازبری قرمز برای درمان بارداری دیر هنگام و سهولت در زایمان استفاده می‌شود، بنابراین در طول دوران بارداری از برگ رازبری استفاده نکنید.
برگ رازبری قرمز ممکن است قند خون را در مبتلایان به دیابت کاهش دهد. در صورت ابتلا به دیابت و استفاده از برگ رازبری قرمز، علائم قند خون پایین (هیپوگلیسمی) را رعایت کنید و قند خون را با دقت کنترل کنید.

نیازهای اکولوژیکی

خاک مناسب

گیاه رزبری خاک‌های لومی-شنی حاوی مواد ارگانیک و دارای زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد. اگر خاک شما به اندازه کافی مواد ارگانیک ندارد، چند هفته قبل از کاشت نهال رزبری در زمین خاک را اصلاح کنید و به آن مواد ارگانیک مانند کود اضافه نمایید. این گیاه در خاک‌های شن و ماسه‌ای یا خاک رس هم رشد می‌کند. در خاک‌های خیس و سنگین، ریشه رزبری در عرض چند روز پوسیده می‌شود و از بین می‌رود. کمپوست یا کود حیوانی پوسیده، زهکشی خاک را بهبود می‌بخشند. زمانی که خاک سنگین باشد و زهکشی خوبی ندارد، آب در آن می‌ماند و باعث خیس شدن و گل آلود شدن خاک می‌شود، گیاه رزبری در چنین خاکی رشد نمی‌کند. در چنین شرایطی باید با اضافه کردن کمپوست و کود خاک را اصلاح کنید. اگر خاک سنگین نیست ولی خیس است باید بستر کاشت را بالا ببرید و یا لوله‌های زهکش نصب کنید.
pH مناسب خاک برای گیاه رازبری 5/5 تا 6/8 است. خاک‌های اسیدی تر را باید با اضافه کردن آهک اصلاح کرد و خاک‌هایی که قلیایی تر هستند را می‌توان با اضفه کردن گوگرد اصلاح نمود. از آنجا که گیاه رزبری به مدت 15 سال یا بیشتر زنده می‌ماند، بنابراین تهیه یک بستر کاشت مناسب برای آن ضروری است. برای شل شدن خاک و از بین بردن سنگ و کلوخ‌ها، باید خاک را حداقل به عمق 30 سانتی‌متر شخم بزنید. قبل از کاشت نهال، علف‌های هرز و سنگ و کلوخ‌های موجود در خاک را از بین ببرید.
خاک‌هایی که بیش از حد سبک هستند و آب به سرعت از آن عبور می‌کند نیز برای گیاه رزبری مناسب نیستند، زیرا در این خاک‌ها رطوبت حفظ نمی‌شود و در نتیجه خاک به سرعت خشک می‌شود و ممکن است نیاز به آبیاری مکرر داشته باشد.
در صورتی که نمی‌توانید خاک منطقه خود را اصلاح کنید بهترین کار این است که گیاه رزبری را در گلدان پرورش دهید. زمانی که گیاه در گلدان کاشته می‌شود، می‌توان گلدان را با خاک مرغوب و مناسب پر کرد. برای کاشت رزبری در گلدان، از یک گلدان با قطر و عمق حداقل 50 تا 60 سانتی‌متر استفاده کنید. در چنین گلدانی یک گیاه رزبری می‌توانید بکارید.

دمای مناسب

گیاه رزبری مناطق سردسیر و نیمه سردسیر را ترجیح می‌دهد. این گیاه در مناطقی که دمای هوا در زمستان 1- تا 34- درجه سانتی‌گراد است رشد می‌کند. با این حال، چندین نوع رزبری رازبری وجود دارد که در مناطق گرم تر هم قابل کاشت هستند. انواع رزبری سیاه مانند رقم Black Hawk و Cumberland و ارقام رزبری زرد یا طلایی مانندFall Gold یا Anne را در مناطق گرم تر، می‌توان کاشت. این دو نوع رزبری علاوه بر این مناطق، در مناطق سردتر هم قابل پرورش هستند. در مناطق گرمسیر که دمای هوا در تابستان بالاتر از 40 درجه سانتی‌گراد است، این گیاه را نمی‌توان پرورش داد.

آبیاری

رطوبت یکی از مهمترین موارد در پرورش رزبری است. آبیاری بیش از حد باعث پوسیدگی ریشه می‌شود و آبیاری خیلی کم، باعث می‌شود گیاه نتواند میوه تولید کند. رزبری هفته‌ای یک تا دو اینچ آب نیاز دارد، به خصوص زمانی که گیاه در حال گلدهی و میوه دهی است. با زبان ساده تر، آبیاری باید به گونه‌ای باشد که وقتی خاک را لمس می‌کنید، خاک مرطوب باشد ولی خیس و گل آلود نباشد. آبیاری بیش از حد باعث توسعه و گسترش بیماری‌ها می‌شود. در صورت امکان، آبیاری با سیستم قطره‌ای یا لوله‌های تراوا توصیه می‌شود. این روش‌ها احتمال ابتلا به بیماری‌ها را کاهش داده و همچنین آب از دست رفته با تبخیر را به حداقل می‌رساند.

نور مورد نیاز

گیاه رزبری در مناطقی که آفتاب کامل باشد رشد خوبی دارد. این گیاه به حداقل روزی 6 تا 8 ساعت نور مستقیم خورشید نیاز دارد. نور کافی برای تولید میوه و کیفیت میوه بسیار مهم است و همچنین خطر بروز مشکلات قارچی را به حداقل می‌رساند. بنابراین یک بخش اساسی در پرورش رازبری، انتخاب بک مکان صحیح با نور کافی برای کاشت است. در مناطق گرم، بهتر است گیاه رازبری در مکانی کاشته شود که بخشی از روز در سایه قرار بگیرد.

انتقال نشاء

زمانی که می‌خواهید نهال رزبری را در زمین بکارید، بهتر است این کار را در اوایل بهار بعد از اتمام سرما انجام دهید. گیاهان گلدانی را قبل از انتقال به زمین، مقاوم کنید. به این صورت که ابتدا گلدان‌ها را به مدت یک هفته در یک مکان سایه-آفتاب بگذارید و به تدریج آن‌ها را به شرایط آفتابی عادت دهید. سپس نهال‌ها را در زمین بکارید. اگر شما قصد کاشت رزبری ریشه لخت را دارید، باید قبل از کاشت ریشه را به مدت 2 ساعت در آب قرار دهید. اگر رزبری ریشه لخت دارای رشد فعال است، قبل از کاشت در زمین، بهتر است ابتدا آن‌ها را با شرایط آفتابی عادت دهید و سپس اقدام به کاشت کنید.
برای کاشت گیاهان رزبری ریشه لخت، یک گودال کمی بزرگ تر و عمیق تر از اندازه ریشه در زمین حفر کنید و سپس ریشه را در گودال قرار دهید و گودال را با خاک مناسب پر کنید.
برای گیاهان رزبری گلدانی، یک گودال 5 سانتی‌متر عمیق تر از عمق گلدان در خاک حفر کنید، گیاه را از گلدان خارج کرده و درون گودال قرار دهید. گیاه را صاف نگه دارید و گودال را با خاک پر کنید.
بعد از کاشت گیاه رزبری در زمین، برای از بین بردن حباب‌های هوای موجود در خاک، با استفاده از بیل یا دست خاک اطراف گیاه را فشار دهید. سپس خاک را مرطوب کنید. فاصله بین نهال‌های رزبری را 45 تا 90 سانتی‌متر و فاصله بین ردیف‌های کاشت را 2 متر در نظر بگیرید.

موادغذایی و عناصر موردنیاز

یک هفته قبل از کاشت نهال رزبری در زمین، یک کود متعادل مانند کود NPK 10-10-10 یا 20-20-20 به خاک اضافه کنید. برای هر متر مربع، 120 گرم کود کافی است. کود را روی زمین پخش کنید سپس آن را با خاک مخلوط نمایید. این کود در خاک فعال شده و باعث می‌شود کاشت و رشد گیاه آسان تر شود.
بعد از کاشت گیاه رزبری در زمین، دو بار در بهار (اوایل و اواسط بهار) به آن کود دهید. برای هر متر مربع 100 گرم کود NPK 10-10-10 استفاده کنید تا مواد مغذی مورد نیاز برای رشد گیاه رزبری فراهم شود. این روند را برای سال‌های بعد نیز تکرار کنید. بعد از برداشت میوه‌ها در پاییز، در صورت تمایل می‌توانید به گیاه کود حیوانی پوسیده یا کمپوست دهید.
زمانی که خاک کمبود بور داشته باشد، گیاه رزبری میوه‌های کمی تولید می‌کند. اگر شک دارید که گیاه رزبری شما دچار کمبود بور است، باید از بافت گیاه شما آزمایش گرفته شود. اگر مشخص شود که گیاه رزبری دچار کمبود بور است، محلول‌هایی حاوی بور موجود است که شما می‌توانید روی شاخ و برگ گیاه اسپری کنید. استفاده از بور در صورت عدم نیاز، باعث ضرر رساندن به گیاه رازبری می‌شود بنابراین فقط در صورتی که کمبود بور در آزمایش بافتی مشخص شده است، از بور استفاده کنید.

آفات

رزبری یکی از معدود گیاهانی است که به سختی در معرض آفات و بیماری‌ها قرار می‌گیرد. رزبری سیاه نسبت به رزبری قرمز و بنفش بیشتر مستعد ابتلا به آفات و بیماری‌ها است.
زنبور طاقه خوار: این حشرات در واقع پروانه‌هایی هستند که شبیه زنبور می‌باشند و مانند زنبور دارای بدن زرد و سیاه می‌باشند. زنبور طاقه خوار تخم‌های خود را زیر برگ‌های گیاه رزبری قرار می‌دهند. بعد از تخم گذاری، لاروهای سفید و قهوه‌ای، شروع به آسیب رساندن به پایه گیاه رزبری می‌کنند. در طول عمر دو ساله خود، از پایه، ریشه و تاج گیاه تغذیه می‌کنند و در نتیجه باعث کاهش تولید میوه و رشد گیاه می‌شوند. آلودگی شدید باعث می‌شود ساقه‌ها پژمرده شوند و در نهایت گیاه از بین می‌رود.
شپش ریشه: شپش‌های ریشه بالغ، حشرات ریز به رنگ خاکستری تیره هستند که از برگ‌های رزبری تغذیه می‌کنند. در برگ‌های مبتلا معمولا شکاف ایجاد می‌شود اما معمولا به گیاه آسیبی وارد نمی‌شود. صدمات اصلی از لاروهای شپش ریشه ایجاد می‌شود که در طول زمستان از ریشه تغذیه می‌کنند. گیاه رزبری آلوده به این آفت، دچار کمبود رشد و کاهش تولید میوه می‌شود. آلودگی شدید باعث ضعیف شدن و از بین رفتن گیاه آلوده می‌شود.
کرم نواری برگخوار: گونه‌های زیادی از کرم‌ها باعث پیچ خوردن برگ‌های رزبری می‌شوند. اما توتریکس پرتقال شایع ترین است. بالغین شبیه پروانه‌های کوچک هستند در حالی که لاروها دارای سرهای قهوه‌ای کم رنگ و بدن کرمی تا سبز رنگ هستند. اینآفت از برگ‌ها و شکوفه‌ها تغذیه می‌کنند و باعث آسیب جزیی بافتی می‌شوند. کرم نواری بافت‌های گیاه را به هم گره می‌زنند و تا سرپناهی برای خود فراهم کنند.
کنه‌های عنکبوتی: کنه‌های عنکبوتی ریز هستند و در قسمت زیرین برگ‌ها زندگی می‌کنند. کنه‌های عنکبوتی بافت گیاه را سوراخ می‌کنند و از آب گیاه تغذیه می‌کنند. برگ‌های گیاهان آلوده، زود تر از زمان طبیعی از گیاه می‌افتند.
از اواخر خرداد تا اوایل شهریور مواظب کنه‌های عنکبوتی و سوسک‌های ژاپنی باشید. سوسک‌های ژاپنی علاقه زیادی به رزبری دارند.
خرگوش‌ها دوست دارند در طول زمستان، ساقه‌های رزبری را بخورند. برای جلوگیری از آسیب خرگوش‌ها بهتر است اطراف گیاه فنس بکشید.
کنترل طبیعی آفات: فراهم کردن شرایط مناسب برای گیاه رزبری می‌تواند از بروز آفات جلوگیری کند. آفات به گیاهانی که تحت تنش هستند حمله می‌کنند. بنابراین اگر باران نداشتید، در طول هفته یک تا دو اینچ آب به گیاه رزبری بدهید. شما همچنین می‌توانید کنه‌های عنکبوتی را با فشار قوی آب از بین ببرید. قبل از کاشت خاک را شخم بزنید تا هرگونه لارو موجود در خاک از بین برود. گیاه رزبری را به صورت مرتب بررسی کنید و در صورت وجود شاخ و برگ‌های آسیب دیده، آن‌ها را هرس کنید.
کنترل شیمیایی آفات: استفاده از آفت کش‌های شیمیایی به عنوان آخرین راه حل، راه بسیار خوبی است. این آفت کش‌ها ممکن است حشرات مفید را هم از بین ببرند. به همین دلیل به عنوان آخرین راه حل استفاده از آفت کش‌ها را در نظر بگیرید. زمانی که جمعیت حشرات کم است نیازی به استفاده از آفت کش های شیمیایی نیست. در چنین شرایطی می‌تواند از روغن چریش یا صابون‌های حشره‌کش استفاده کنید. برای گرفتن بهترین و ایمن ترین نتیجه، همیشه آفت کش‌ها را مطابق با دستورالعمل شرکت سازنده استفاده کنید.

بیماری

بیماری‌های قارچی گیاه رزبری:

 پژمردگی ورتیسیلیومی و پوسیدگی ریشه توسط قارچ‌های خاک ایجاد می‌شوند و پوسیدگی ریشه فیتوفتورا توسط یک ارگانیسم قارچی به وجود می‌آید. این بیماری‌ها باعث می‌شوند قبل از مرگ ساقه‌ها، برگ‌ها زرد و پژمرده شوند. با پوسیدگی ریشه آملاریا گیاه به طور ناگهانی از بین می‌رود. قارچ عامل بیماری‌های آنتراکنوز و پژمردگی ساقه در طول زمستان زنده می‌ماند، آن‌ها می‌توانند زخم‌های هرس و سایر مناطق آسیب دیده در گیاه رزبری را آلوده کنند. کپک پودری از ریشه و شاخه‌های آلوده ناشی می‌شوند و روی برگ‌های گیاه رازبری به صورت کپک‌های پرزدار ظاهر می‌شوند. همچنین می‌تواند روی گل و میوه گیاه رازبری تاثیر بگذارد. لکه بنفش نوعی بیماری قارچی است که بر روی ساقه‌های گیاه رازبری زنده می‌ماند و در آن تاثیر می‌گذارد.
بیماری‌های باکتریایی گیاه رزبری:

باکتری‌های جنس آگروباکتریوم در خاک سکونت دارند و زمانی که از طریق آبپاش‌ها و ابزار هرس آلوده در گیاه رزبری پخش می‌شوند، باعث ایجاد تاول در گیاه می‌گردند. این بیماری شایع ترین بیماری باکتریایی گیاه رازبری است. گیاهانی که در هنگام هرس آسیب دیده‌اند و یا به هر دلیلی زخم شده‌اند، بیشتر در معرض این بیماری هستند.
بیماری‌های ویروسی:

شته‌ها و حشرات دیگر و همچنین نماتدها، ویروس‌های گیاه رزبری را گسترش می‌دهند. این ویروس‌ها شامل ویروس ایجاد کننده لکه‌های حلقه‌ای گوجه فرنگی، ویروس موزاییک رزبری، ویروس رگه‌ای توتون و ویروس عامل کوتوله شدن بوته می‌باشند. این ویروس‌ها ساقه‌ها و برگ‌های گیاه رزبری را آلوده می‌کنند و می‌توانند از گیاه آلوده به گیاه سالم نیز منتقل شوند.
درمان بیماری‌های رزبری: از بین بیماری‌های رزبری، فقط بیماری کپک پودری، کپک آبکی و لکه‌های بنفش قابل درمان هستند. قارچ کش‌های حاوی مس برای کنترل این بیماری‌ها موثر هستند. تنها راه درمان سایر بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی گیاه رزبری، شامل هرس کردن و از بین بردن ساقه‌ها و برگ‌های گیاهان آلوده می‌باشد. در صورتی گیاه به شدت آسیب دیده است باید کل گیاه را از بین ببرید و در خاک‌های آلوده گیاه جدیدی نکارید.
جلوگیری از بروز بیماری در گیاه رزبری:

خاکی که گیاه رزبری در آن کاشته می‌شود نباید بیش از حد مرطوب شود و همچنین در خاکی که قبلا سایر گیاهان خانواده رز کاشته شده است، گیاه رزبری را نکارید. هنگام استفاده از ابزار هرس آن‌ها را ضد عفونی کنید. شته‌ها و سایر حشرات را با استفاده از حشره کش‌های مناسب کنترل کنید.

برداشت

زمانی که گیاه رزبری از بذر کاشته می‌شود، از سال دوم شروع به تولید میوه می‌کند. میوه‌های رزبری از اواسط تابستان تا پاییز برداشت می‌شوند. میوه رزبری وقتی رسیده است که به راحتی بتوان آن را از گیاه جدا کرد، بدون اینکه میوه له شود. میوه‌ها در زمان‌های مختلف می‌رسند، بنابراین شما می‌توانید میوه‌های رزبری را درطول فصل برداشت کنید که معمولا تا اوایل یا اواسط پاییز طول می‌کشد. رزبری قرمز را زمانی رنگ میوه‌ها کاملا قرمز هستند می‌توانید برداشت کنید. اگر شما رزبری سیاه، بنفش یا زرد دارید، میوه‌های سفت را از گیاه جدا کنید. اگر میوه‌ها هنوز قرمز رنگ پریده هستند، نباید آن‌ها را برداشت کنید.
بهترین و سالم ترین میوه‌ها را برداشت کنید، آن‌هایی که سوراخ هستند را برداشت نکنید زیرا احتمالا در این میوه‌ها حشره نفوذ کرده است. میوه رزبری را به سرعت مصرف کنید، زیرا به سرعت خراب می‌شود و نمی‌توان آن را به مدت زیادی ذخیره کرد.

همه چیز درباره گیاه بلوبری

نام علمی:

Vaccinium corymbosum

تیره:

Ericaceae

گیاهشناسی

بلوبری به خانواده Ericaceae و جنس Vaccinium تعلق دارد و بومی مناطق مختلفی در آمریکای شمالی، اروپا ، آسیا و آفریقا است . در این جنس، گونه های مختلف و متنوعی از بلوبری وجود دارد که از نظر ارتفاع،  بوته های کوچک 10 سانتیمتری تا بوته های بلند قامت 4 متری هستند  و در میان آنان نمونه‌هایی مورد توجه و کشت و کار قرار گرفته اند که میوه هایی آبی رنگ و با کیفیت تولید می کنند و بومی آمریکای شمالی می‌باشند. این نمونه‌ها را در دنیای تجاری تولید میوه بلوبری در دو گروه عمومی تقسیم بندی کرده اند : 1- کوتاه قامت که اکثرا اشاره به گونه های وحشی دارد و 2- بلند قامت

برگهای این گیاهان نیز با توجه به شرایط آب و هوایی می توانند خزان کننده و یا همیشه سبز باشند. برگها 8-1 سانتیمتر طول و 3.5-0.5 سانتیمتر عرض دارند . گلها زنگوله ای شکل و اکثرا سفید رنگ هستند اما انواعی با گلهایی صورتی و یا قرمز رنگ نیز وجود دارند. میوه ها 15-5 میلیمتر قطر دارند و در ابتدا سبز رنگ هستند، سپس قرمز-ارغوانی و در نهایت آبی تیره می‌شوند. بر روی یک خوشه میوه ممکن است مراحل مختلف رسیدن میوه مشاهده شود به همین دلیل گاهی نمی توان تمامی میوه‌های یک خوشه را همزمان با هم چید و باید صبر کرد تا میوه ها برسند و بعد آنها را از خوشه میوه جدا کرد که معمولا هر 10-5 روز یکبار نوبت برداشت میوه های بالغ فرا می رسد. روی سطح میوه ها پوششی پودری مانند و محافظ وجود دارد که با دست کشیدن و یا شستن از بین می رود. زمان برداشت میوه با توجه به شرایط محیطی مختلف و متغیر است و می تواند از اواسط بهار تا اواسط تابستان در مناطق مختلف باشد. میوه ها منبع قابل توجهی برای موادی همانند ویتامین c و منیزیم هستند. توجه کنید که این گیاه بجز مسئله تولید میوه، به شکل زینتی نیز کاشته و مورد استفاده قرار میگیرد. گونه ای از این گیاه در نقاطی از شمال کشور در جنگلهای گیلان منطقه اسالم وجود دارد و به شکل محلی با نامهای سیاه گیله شناخته می شود.

از جمله گونه های کوتاه قامت و محبوب بلوبری می توان به V. angustifolium (با نام انگلیسی lowbush blueberry ) و از گونه های بلند قامت می توان به V.corymbosum (با نام انگلیسی noethern highbush blueberry) اشاره کرد. سایر گونه ها همانند V. virgatum با نام انگلیسیrabiteye bluberry و V.pallidum با نام انگلیسی hillside or dryland blueberry نیز مورد کشت و کار به شکل تجاری قرار می‌گیرند.  این گونه ها ارقام و نمونه های مختلفی دارند که بسیاری از آنان با روش دو رگه گیری و اصلاح نژاد تولید شده اند و طعم میوه آنان نیز می تواند با هم  فرق داشته باشد.

خصوصیات گونه V.corymbosum: گیاهی بوته ای انبوه و خزان‌پذیر با ارتفاع 3.7-1.8 متر، برگهایی به طول 5 سانتیمتر ، گلهایی زنگوله ای شکل و سفید و یا با ته مایه صورتی رنگ به طول 8 میلیمتر و میوه هایی آبی-سیاه رنگ به قطر 13-6 میلیمتر.این گونه در نواحی جنگلی که خاکهایی اسیدی دارند (اسیدیته 5.5- 4.5) به خوبی رشد می کند. از نامهای انگلیسی این گیاه می توان به  blue huckleberry, tall huckleberry, swamp huckleberry, high blueberry اشاره کرد.

خصوصیات گونه V. angustifolium :گیاهی بوته ای و خزان‌پذیذ با ارتفاع حداکثر 60 سانتیمتر که البته معمولا تا حد 35 سانتیمتر رشد می‌کند. گلها زنگوله ای سفید رنگ به طول 5 میلیمتر و میوه ها آبی تیره الی مشکی رنگ با طعمی شیرین هسستند این نمونه نیز در خاکهای اسیدی رشد و میوه دهی مناسبی دارد و از اسامی انگلیسی آن می توان به   Lowbush Blueberry اشاره کرد.

ارقام مهم و تجاری پرورش نهال بلوبری

در زیر به مهمترین ارقام بلوبری که از انواع پابلند هستند اشاره می شود.

رقم Aurora

اندازه میوه در این رقم متوسط تا بزرگ می باشد. رنگ میوه آبی تیره است. قدرت رشد متوسط است. میوه های آن دیررس هستند و ممکن است قبل از سرمای پاییز نرسند.

رقم Liberty

رقمی پر رشد با عادت رشد افراشته است که نیاز به تربیت داربستی دارد. هرس آن نسبت به سایر ارقام زحمت بیشتری دارد. اندازه میوه متوسط تا بزرگ می باشد. طعم میوه خیلی خوب است. میوه متوسط رس است.

رقم Bluejay

رقمی میانرس است. اندازه میوه متوسط (وزن بین 5/1 تا 2 گرم) به رنگ آبی روشن و عملکرد متوسط (بین 5/2 تا 4 کیلوگرم در هر بوته) طعم میوه خوبی دارد.

رقم Duke

این رقم زودرس می باشد. اندازه میوه متوسط می باشد. عملکرد متوسط است

رقم Elliott

میوه های این رقم دیررس هستند و ممکن است قبل از سرمای پاییز نرسند. اندازه میوه متوسط می باشد. عملکرد متوسط است.

رقم Chandler

رقمی دیررس می باشد. اندازه میوه بزرگ تا خیلی بزرگ می باشد. رنگ میوه آبی ملایم تا آبی تیره می باشد طعم میوه خوب و عملکرد بالاست.

رقم Legacy

رقمی میانرس است. اندازه میوه متوسط تا بزرگ می باشد. طعم میوه خوب و عملکرد بالا می باشد. این رقم به سرما حساس است.

رقم Reka

رقمی میانرس می باشد. اندازه میوه کوچک می باشد. طعم میوه خوب و عملکرد بالا (بین 4 تا 5/5 کیلوگرم در هر بوته) است.

رقم Darrow

رقمی دیررس می باشد. اندازه میوه متوسط می باشد. رنگ میوه آبی روشن است و عملکرد بالایی دارد.

رقم Jersey

رقمی دیررس می باشد. اندازه میوه کوچک می باشد. عملکرد متوسط است.

رقم Rubel

نسبتا پررشد است. طعم میوه خوب است. مناسب برداشت مکانیکی است. عملکرد کم تا متوسط می باشد.

رقم Spartan

رقمی پررشد است. اندازه میوه خیلی بزرگ است. طعم عالی است. دیرگل است. لذا از خسارت سرما در امان می ماند. از نظر رسیدن میوه نیز زودرس است. عملکرد متوسط تا بالاست.

خواص دارویی

این میوه سرشار از آنتی اکسیدان ها و ویتامین ها هستند.به همین دلیل روند پیری سلول ها را به تعویق می اندازند و از بروز سرطان جلوگیری میکنند. عصاره این گیاه در تنظیم کلسترول و فشار خون موثر بوده و در پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی ، بهبود عفونت های دستگاه ادراری ، حفظ عملکرد مغز و بهبود حافظه نقش موثری دارند.آنتوسیانین های موجود در بلوبری اثرات ضددیابتی دارد و به کاهش آسیب های عضلانی فعالیت های شدید ورزشی کمک میکند. برگ ها نیز غنی از فلاونوئیدها و ترکیبات آنتی اکسیدان هستند و در طب سنتی کشورهای مختلف به عنوان داروی گیاهی مورد استفاده قرار میگیرند.

ارزش غذایی

بلوبری یک میوه کم کالری محسوب می­شود (100گرم از میوه خام فقط 57 کیلوکالری دارد). همچنین این میوه حاوی 2.4 گرم فیبر خوراکی، 4.7 گرم پروتئین و 3.3 گرم چربی در هر 100 گرم میوه خام است. میوه این گیاه غنی از مواد معدنی، ویتامینها و آنتی اکسیدان های مختلف میباشد

نیازهای اکولوژیکی

آبیاری:

بوته های بلوبری نیاز به آبیاری منظم و رطوبت نسبتا پایدار در خاک دارند . خشک شدن نسبی خاک و استرس کم آبی به هیچ عنوان مناسب رشد و نموی این گیاهان نیست بخصوص اینکه اصولا ریشه های این گیاه سطحی است و سیستم ریشه ای عمیقی ندارد و حتی بعد از برداشت محصول ، می بایست آبیاری آن به شکل منظم انجام شود تا در سال آینده رشد و محصول دهی خوبی داشته باشد . آبیای این گیاه در مناطق پرورش تجاری آن به شکل بارانی و یا قطره ای انجام می شود . در آبیاری بارانی 12 نازل مخصوص آبیاری بارانی برای حدود هر 4000 متر مربع  استفاده می شود که این سیستم حدود  260 لیتر آب در دقیقه برای هر 4000 متر مربع مصرف می کند . در آبیاری قطره ای نیز فاصله نازل ها بر روی لوله حدود 45 سانتیمتر است و هر نازل حدود 1.8 لیتر آب در هر ساعت می دهند بنابراین حدود 5500 لیتر آب در هر ساعت در هر 4000 متر مربع مصرف می شود . از آنجایی که آبیاری بارانی احتمال شیوع برخی بیماریهای قارچی همانند آنتراکنوز را افزایش می دهد به همین دلیل آبیاری قطره ای ارجحیت دارد. همچنین نیاز آبی این گیاه نباید باعث شود تا تصور کنیم خیس و غرقاب بودن خاک برای این گیاه مشکلی ایجاد نمی کند و تحت چنین شرایطی زردی برگسار و ریزش آنان به همراه پوسیدگی طوقه گیاه می تواند پیش بیاید.

نور:

بوته های بلوبری به حداقل 8-6 ساعت نور مستقیم آفتاب برای تولید گل و میوه نیاز دارند. اگر مکان کاشت این گیاهان بیش از اندازه سایه باشد و نور مورد نیاز آنان تامین نشود از میزان میوه دهی این گیاهان کاسته خواهد شد هر قدر سایه بیشتر باشد میوه دهی کمتر و رشد گیاه ضعیف تر خواهد بود. پریدگی رنگ برگها و زیاد شدن فاصله برگها بر روی یک شاخه از دیگر نشانه های کافی نبودن نور است. در مناطق گرم نیز زیاد بودن تعداد ساعات نور مستقیم می تواند به  ضرر گیاه و سوختگی نوک و حاشیه برگها و ریزش گلها باشد. بنابراین لازم است که در چنین مناطقی گیاه در مکانی کاشته شود که در صبح از نور برخوردار باشد و عصر هنگام سایه باشد.

دما:

بوته های بلوبری بلند قامت در طی زمستان به حدود 600-150 ساعت دمای زیر 7 درجه نیاز دارند تا نیاز سرمایی آنان برطرف شود و سال آینده بتوانند گلدهی داشته باشند. البته این نیاز سرمایی در انواع وحشی می تواند به حدود 1000 ساعت نیز برسد . همچنین اگرچه برخی انواع این گیاه همانند V.corymbosum و V. angustifolium سرمای زمستانی را تا 35- درجه نیز تحمل می کنند اما گونه هایی نیز وجود دارند که سرما را تنها تا 12- درجه سانتیگراد تحمل می کنند. بنابراین قبل از کاشت این گیاهان می بایست نسبت به میزان تحمل آنان در برابر سرمای زمستانه مطمئن شد.

خاک:

بلوبری به خاکی نسبتا سبک با زهکش خوب نیاز دارد. به همین دلیل گاهی آنان را به شکل جوی و پشته و بر روی بلندی پشته ها می کارند تا آب اضافی در اطراف ریشه های این گیاه باقی نماند . مسئله مهم دیگر در مورد خاک این گیاهان نیاز آنان به خاکی اسیدی است . خاکهایی با اسیدیته 5-4.5 برای این گیاهان مناسب است و این یکی از موارد محدود کننده پرورش آنان می باشد زیرا در مناطقی باید آنها را کاشت که خاک چنین خصوصیتی داشته باشد . برای سبک بودن و اسیدی بودن خاک در کاشت گلدانی می توان از مخلوط پیت موس +شن استفاده کرد و اگر قرار است در خاک باغ و باغچه کاشته شوند اضافه کردن 650-400 گرم پیت موس به هر گودال کاشت اثر بخش است. این خاک به خوبی سبک است اما از خاکهایی که بافتی کمی سنگین تر داشته باشند نیز می توان استفاده کرد به شرطی که اسیدیته آنان در طیف مورد نیاز گیاه باشد. گاهی این سوال پیش می آید که برای پایین آوردن اسیدیته خاک برای این گیاهان از چه روشی استفاده می شود. می توان از مواد مختلفی برای این مسئله استفاده کرد اما مهم است که بدانیم اسیدیته خاک چه حد است و تا چه میزان پایین باید آورده شود و این مسئله نیازمند اندازه گیری اسیدیته خاک با روشهای آزمایشگاهی است . حال فرض می کنیم اسیدیته خاک اندازه گیری شده است و برای گیاهی همانند بلوبری زیاد است و باید آنرا کاهش دهیم . می توان از ماده ای همانند گوگرد استفاده کرد و برای هر 10-9 متر مربع در خاکهای شنی (خاک با بافت سبک) در حدود 340 گرم گوگرد استفاده می شود تا اسیدیته یک واحد کاهش یابد . البته روند کاهش اسیدیته کند است و حداقل حدود 6 ماه قبل از کاشت گیاهان بلوبری باید نسبت به کاربرد گوگرد اقدام کرد . همچنین وجود مواد ارگانیک همانند خاک برگ نیز برای این گیاهان لازم است و با وجود این مواد از رشد بهتری برخوردار خواهند بود. البته بهتر است که از خاک برگهایی استفاده کرد که اسیدی هستند و از جمله این خاک برگها می توان به نمونه های بدست آمده از برگ درختان بلوط و برگ و یا پوسته چوب درختان کاج اشاره کرد . برای کوددهی این گیاهان می توان از کودهایی با فرمول کامل 10-10-10 استفاده کرد و میزان کود نیز بستگی به سن گیاه دارد مثلا برای گیاه یک ساله ، 28 گرم برای گیاه دو ساله 56 گرم ، برای گیاه سه ساله 168 گرم ، برای گیاه چهار ساله 224 گرم ، برای گیاه 5 ساله 280 گرم و برای گیاه 6 ساله و مسن تر به شکل ثابت از 336 گرم از کود استفاده می شود . البته این کودها در یک نوبت داده نمی شوند بلکه از ابتدای فصل رشد تا میانه های تابستان به دو یا سه قسمت تقسیم شده و به گیاه به تدریج داده می شود. در این برنامه کوددهی و برای پایین نگهداشتن اسیدیته خاک از کود سولفات آمونیم به همراه کود 10-10-10 نیز استفاده می شود. بدین صورت که برای گیاهان یک الی دو ساله از 28 گرم ، برای گیاه سه ساله 56 گرم، برای گیاه 4 ساله 84 گرم برای گیاه 5 ساله به بالا از 112 گرم کود سولفات آمونیم می بایست استفاده کرد. البته کودهای تخصصی تر برای گیاهان بالغ کودهایی هستند که میزان فسفر بیشتری  از پتاسیم و نیتروژن داشته ابشند همانند فرمولهای 4-30-15 و 13-36-13 . پرورش دهندگانی که این فرمولها را استفاده می کنند به شکل هفتگی آنها را بکار می برند و از طرفی نیتروژن مورد نیاز در طی فصل رشد را نیز با استفاده از کودهایی هماند سولفات آمونیم ، فسفات آمونیم و اوره  (با توجه به دستورالعمل میزان کاربر از سوی کارخانه سازنده هر کود) جبران می کنند. همچنین پخش کردن خاک برگ به ضخامت حدود 7-5 سانتیمتر در ابتدای بهار بر روی سطح خاک و مخلوط کردن آن با خاک سطحی به رشد بهتر این گیاهان در طی سال کمک می کند. فاصله کاشت این گیاهان از یکدیگر در حدود 70-60 سانتیمتر است و هر دو ردیف کاشت نیز حدود 3-2.5 متر از هم فاصله دارند. در صورت تمایل به کاشت این گیاه در گلدان می بایست گلدانی بزرگ و با قطر حداقل 45 سانتیمتر انتخاب کرد.

تکثیر

از کاشت دانه های این گیاه می توان آنرا تکثیر کرد. البته به یاد داشته باشید که امکان دارد گیاه حاصل از کاشت بذر شبیه گیاه مادری نباشد. از میوه هایی باید استفاده کرد که حداقل 90 روز در دمای 5-1 درجه نگهداشته شده باشند بعد از آن می بایست نسبت به خروج بذرها از داخل میوه ها و از میان گوشت میوه اقدام کرد . برخی برای این کار با ملایمت میوه ها را له می کنند و سپس به مدت ده دقیقه آنها را در آب خیس می کنند بدین صورت جداسازی بذرها آسانتر است. زمان مناسب انجام این کار نیز در اواخر پاییز/اوایل زمستان است. بذرها را می توان در مخلوط خاک برگ+شن کاشت. مخلوط کاشت را قبل از قرار دادن بذرها بر روی سطح آنان به خوبی مرطوب کنید و بعد از اینکه بذرها را روی سطح مخلوط پخش کردیم می بایست   روی آنان را به  ضخامت 3 میلمیتر پیت موس و یا مخلوط خاک برگ قرار دهیم  و با اسپری آب مرطوب می کنیم. سینی را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار میدهیم. دمای مناسب نیز  21-15.5 درجه سانتیگراد است و نباید اجازه دهیم که سطح خاک خشک شود .  جوانه زنی بذرها حدود چهار هفته طول می کشد و زمانی که به طول حدود 7-5 سانتمیتر برسند می توان نسبت به جابجایی آنان اقدام کرد. از زمان رویش گیاه از بذر تا میوه دهی آن حدود 3-2 سال می تواند به طول بکشد.

قلمه گیری روش دیگر تکثیر این گیاهان است . قلمه تهیه شده از چوب سخت از شاخه هایی با عمر یکسال تهیه می شوند که حدود 0.6 میلیمتر ضخامت داشته باشند و طول مناسب نیز 15 سانتیمتر است . زمان مناسب قلمه گیری در این روش نیز اواخر زمستان/اوایل بهار است یعنی زمانی که گیاه هنوز در رکود باشد. بهتر است شاخه هایی را انتخاب کنیم که فقط حاوی جوانه برگ باشند و اگر جوانه گل وجود دارد باید حذف شوند اما جوانه های برگی باید باقی بمانند.  پوست حدود 2-1 سانتیمتر از انتهای قلمه را که در خاک کاشته می شود می توان زخمی کرد تا به ریشه زایی کمک شود . استفاده از هورمونهای ریشه زایی نیز به روند ریشه دهی قلمه های این گیاه کمک می کند. در ضمن اگر بعد از تهیه قلمه های چوب سخت ، شرایط کاشت برای آنها مهیا نیست می توان آنها را به مدت  حداکثر سه ماه در میان پیت موس نسبتا مرطوب و در دمای 4-1 نگهداری کرد . مخلوط کاشت مناسب برای قلمه های چوب سخت یک قسمت پیت موس +یک قسمت شن دانه درشت است همچنین به جای شن دانه درشت می توان از ورمی کولایت و پرلایت نیز استفاده کرد و یا اینکه به جای پیت موس نیز خاک برگ مصرف کرد. قلمه ها تا حدود یک دوم طول خود در محیط کاشت قرار میگیرند و گلدان محتوی قلمه ها را در مکانی با دمای 23-20 درجه و روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار داد. زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد قلمه ها را آبیاری کنید . ریشه زایی قلمه های چوب سخت این گیاه میتواند حدود 6 ماه طول بکشد

قلمه چوب نرم نوع دیگر این قلمه ها است. این نوع قلمه ها از انتهای ساقه های جوان و حاصل از رشد فصل جاری تهیه می‌شوند . ساقه مناسب هنوز انعطاف پذیر است اما اگر آنرا خیلی خم کنیم خواهد شکست . طول قلمه های چوب نرم حدود 30-25 سانیتمتر است و زمان مناسب نیز حدود اواخر تیره ماه و اوایل مرداد است. برگها را از قسمت پایین قلمه جدا می کنیم اما  اگر تمامی برگهای قلمه های چوب نرم قبل از تولید ریشه کنده شوند اثر منفی بر روی ریشه زایی  خواهند داشت. به دلیل وجود برگها این قلمه ها نیاز به رطوبت هوای بالاتری دارند بنابراین پوشاندن قلمه ها با یک لایه پلاستیک شفاف و یا غبارپاشی با آب دو نوبت در روز به این مسئله کمک می کند. ریشه زایی قلمه های چوب نرم این گیاه از نظر زمانی حدود 8-6 هفته طول میکشد که سریعتر از قلمه چوب سخت است.

استفاده از پاجوش روش دیگر تکثیر این گیاه است . پاجوشها از کنار گیاه مادری رشد می کنند و بعد از گذشت حدود دو سال رشد و نمو در کنار گیاه مادری می توان نسبت به جدا سازی آنها اقدام کرد . توجه کنید که در طی این دو سال می بایست پاجوش مورد نظر را سرزنی کرد و اجازه نداد که خیلی بلند شوند زیرا این پاجوشها معمولا سیستم ریشه ای ضعیفی دارند که از این طریق می بایست مانع از رشد بیش از اندازه ساقه و عدم توسعه مناسب ریشه شد. زمان مناسب جدا سازی پاجوش از کنار گیاه مادری نیز اواخر زمستان/ اوایل بهار است.

هرس

بوته های بلوبری برای میوه دهی مناسب نیاز به هرس منظم سالانه دارند و هرس این گیاه از همان زمان کاشت شروع می شود . در سالهای اولیه مهمترین مسئله ایجاد چهار چوب مناسب برای گیاه از طریق هرس است و زمانی که گیاه به حداکثر اندازه طبیعی و رشد خود رسید ، برنامه هرس بر روی تولید میوه بیشتر متمرکز می شود. میزان و شدت هرس در زمان کاشت بستگی به شرایط گیاه کاشته شده دارد. بعد از کاشت گیاه جوان، شاخه های اصلی گیاه که همان شاخه های عمودی هستند سرزنی می شوند تا حدود 25 سانتیمتر از طول آنان باقی بماند و شاخه های ضعیف تر که به این شاخه ای اصلی به شکل افقی متصل هستند از نزدیکی شاخه های اصلی جدا می شوند . این کارها موجب می شود که سیستم ریشه ای نیز تحریک به رشد شده و در زیر خاک به خوبی توسعه بیابد. اگر قصد تربیت گیاهی قوی را داریم در حدود 3-2 سال بعد از کاشت نباید به گیاه اجازه دهیم که میوه تولید کند زیرا این مسئله می تواند منجر به تولید گیاهی ضعیف و کوتاه قامت شود . زمانی که گیاه به خوبی رشد کرد و بالغ شد نوبت میوه دهی فرا می رسد و میوه ها بر روی 7-5 سانتیمتر انتهایی شاخه های حاصل از رشد سال قبل شکل میگیرند و این مسئله برای انجام هرس بوته های بالغ مهم است. زیرا حذف کردن قسمت انتهایی چنین شاخه هایی به معنی جلوگیری از گلدهی گیاه است. همچنین اگر به هیچ عنوان یک گیاه را هرس نکنیم نیز به تدریج از میوه دهی آن کاسته می شود در مورد گیاهان بزرگ و بالغ می بایست در هنگام هرس شاخه هایی را که نازک و ضعیف هستند را حذف کرد. در هر گیاه بالغ شاخه های جوان و پر رشد نیز وجود دارند که برای میوه دهی آینده این گیاه مهم و ضروری هستند اما اگر اجازه دهیم که بسیار بلند شوند ممکن است از چهار چوب ارتفاع گیاه خارج شوند بنابراین آنها را به گونه ای باید سرزنی کرد که حدود 15-10 سانتیمتر پایین از ارتفاع کلی بوته قرار بگیرند. بوته بلوبری که 6 سال سن دارد به اوج ظرفیت میوه دهی خود رسیده است و اگر هرس نشود بعد از آن امکان نزول کیفیت و کمیت میوه های آن وجود دارد به همین دلیل در چنین بوته هایی می توان حدود 20٪ از شاخه  های مسن گیاه که بیش از 5 سال عمر دارند را از بوته جدا کرد تا شاخه های جوان و جدید رویش کنند.بنابراین به فاصله هر 5 سال کل تاج درخت به تدریج جدید و جوان می شود. چین برنامه های میوه دهی منظم و خوب گیاه را تضمین می کند.

ویژگی نهال

Blueberry bush on farm

نهال باید از ارقام مناسب و سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه باشد و پتانسیل عملکرد آن بالا باشد. در هنگام انتخاب رقم باید ویژگی هایی مانند تاریخ رسیدن، نوع مصرف، در دسترس بودن کارگر به منظور برداشت، بازار مصرف، پتانسیل برداشت مکانیکی، عملکرد و طعم میوه، اندازه و … را مد نظر قرار داد.

کاشت بلوبری

گیاهان باید از نهالستان مطمئن خریداری شوند و دارای شناسه باشند. رقم آنها مشخص باشد و دارای گواهی سلامت باشند. شیوه عمده تکثیر بلوبری قلمه چوب سخت است که از شاخه یکساله تهیه می شود. می توان از قلمه های ریشه دار شده یا نهال های گلدانی استفاده کرد. قلمه های ریشه دار شده که مستقیما از بستر ازدیاد گرفته می شوند، معمولا دارای ریشه های محدودی هستند. خرید گیاهان گلدانی دو تا سه ساله اگرچه هزینه بیشتری دارد اما اینها سیستم ریشه بیشتر و رشد بهتری دارند. زمان کاشت نهال های ریشهدار اواخر زمستان یا اوایل بهار قبل از بیدارشدن گیاهان می باشد. فواصل کاشت ارقام پابلند 5/1 در 2 متر می باشد و معمولا بیش از 2000 بوته در هکتار کشت می شود. گیاهان باید در همان عمقی که در نهالستان بودند در خاک کشت شوند و طوقه در سطح خاک باشد. هرگیاه در چال های به عمق 30 الی 40 سانتیمتر که دارای مخلوط خاک و پیت خزه مرطوب می باشد کشت می شود. ایجاد برش های سطحی روی ریشهها قبل از کاشت سبب تحریک ریشه های جانبی می شود. آبیاری باید بلافاصله بعد از کشت گیاهان انجام شود. می توان از مالچ کاه و کلش یا براده های چوب به ضخامت 5 تا 10 سانتیمتر برای حفظ رطوبت استفاده کرد. در ارتفاعات بالاتر بهتر است جهت ردیف ها شمالی جنوبی باشد تا گیاهان نور کافی دریافت کنند. اما در محل های گرم و آفتابی جهت ردیف ها شرقی غربی باشند تا از گرم شدن زیادی و خشک شدن خاک اجتناب شود.

نیاز آبی پرورش نهال بلوبری

همانطور که اشاره شد ریشه این گیاه سطحی است و اغلب ریشه ها تا عمق 35 تا 40  سانتیمتری نفوذ می کنند. لذا این گیاه به خشکی و کمبود رطوبت خیلی حساس است و در طی فصل رشد به رطوبت زیادی نیاز دارد و در تابستان که دما بالاست باید به طور منظم آبیاری شوند. در اثر کمبود رطوبت و تنش خشکی عملکرد و رشد این گیاه کاهش و ممکن است در حالت شدید گیاه از بین برود. آبیاری منظم از زمان گلدهی تا رشد میوه ها اهمیت دارد. می توان از از پیت ماس یا سایر مواد نگهدارنده رطوبت در ترکیب خاک و همچنین از مالچ خاک اره به منظور حفظ رطوبت خاک و اجتاب از تنش خشکی استفاده کرد. البته باید از آبیاری غرقابی نیز پرهیز شود.

نیازهای گرده افشانی

هر بلوبری گل های زیاد ی (حدود2000  تا 3000 گل) تولید می کند. وجود رقم گرده زا برای انواع پاکوتاه و چشم خرگوشی حتما ضروری است. چون گل های عقیم دارند.گرده افشانی توسط حشرات صورت می گیرد. لذا تعداد دو کندو در هکتار لازم است. انواع پابلند خودگرده افشان هستند ولی برای تشکیل میوه بهتر و درشت تر و توسعه دامنه برداشت بهتر است دو یا چندرقم با ویژگی همزمانی در گلدهی، در باغ کشت شود.

نیاز غذایی بلوبری

تغذیه صحیح در باروری، کیفیت و سلامت این گیاه تاثیر به سزایی دارد. با توجه به سطحی بودن ریشه این گیاه، تغذیه نامناسب میتواند به این گیاه آسیب وارد سازد. بهتر است مقدار و زمان مصرف کود بر اساس نتایج آزمون خاک و نوع کود مصرفی توام با آنالیز برگ انجام گیرد. بهتر است از کودهای اسیدزا مانند سولفات آمونیوم ، سولفات منیزیم، گوگرد و سولفات آهن در خاک استفاده کرد. باید دقت شود از مصرف کودهای نیتروژنی به فرم نیترات و یا کودهای پتاسیمی به فرم کلرید پتاسیم خوداری شود. همچنین بلوبری به کلر بسیار حساس است. از آنجا که این گیاه به شوری حساس است می بایست نسبت به مقدار و نحوه کاربرد کود دقت لازم انجام شود. اگر فسفر خاک خیلی باشد و پتاسیم آن نیز درحد کم یا متوسط باشد، کود با فرمول 14- 28- 14 انتخاب خوبی خواهد بود. اگر فسفر و پتاسیم خاک کم تا متوسط باشد، کود با فرمول 10-10-10 انتخاب خوبی خواهد بود. اگر خاک غنی از فسفر است و پتاسیم خاک نیز متوسط تا زیاد است از ترکیب کودی 8:4:12 استفاده شود. به این ترتیب که در بهار و پاییز (بعداز برداشت محصول) هر نوبت، 30 گرم به هر بوته داده شود. وقتی ارتفاع بوته به 5/2 متر رسد این مقدار 150 گرم به ازای هربوته می شود. باتوجه به اینکه نیاز بلوبری به کودها زیاد نمی باشد، لذا تغذیه ارگانیک آن با استفاده از کودهای آلی و ارگانیک ساده تر از بسیاری از محصولات می باشد.

آفات و بیماری ها

مقاومت ارقام بلوبری به آفات و بیماری ها متفاوت است. در بعضی مناطق شیوع بیماری هایی مانند کپک خاکستری، آنتراکنوز و بلایت باکتریایی و یا آفت کرم میوه می تواند مشکل ساز باشد اما مشکل اصلی در اکثر مناطق تولید پرندگان هستند. میوه ها و گل های بلوبری بسیار مورد علاقه پرندگان هستند و پرندگان می توانند سبب آسیب جدی شوند. گزارش شده که ممکن است پرندگان بیش از 32 درصد محصول بلوبری را از بین ببرند. در زیر به پرندگان مضر برای کشت بلوبری اشاره می شود.

سار معمولی (Sturnus vulgaris)   European Starling

طول این پرنده حدود 20 سانتیمتر بوده و پرهای آن سیاه و براق است که البته در برخی از اوقات خال های سفید در آن دیده می شود. رنگ پاهای پرنده صورتی است و نوک در زمستان سیاه و در تابستان زرد است. این پرنده ها هرچیزی از جمله بی مهرگان، میوه های ریز مانند توت فرنگی، بلوبری … را می خورند. در حالت طغیان شدید، این پرنده می توانند کل محصول بلوبری را از بین ببرد.

سیاه مرغ بالسرخ (Agelaius phoeniceus )  Red-Winged Blackbird

این پرنده ازمیوه های بلوبری و تمشک تغذیه می کند.

فنچ خانگی (Carpodacus mexicanus)  House Finch

این پرنده در درجه اول از دانه ها تغذیه می کند اما به میوه های بلوبری نیز خسارت وارد می کند.

روش های کنترل پرندگان

الف- استفاده از محلول قندی

ثابت شده که استفاده از شربت قند سبب دفع پرندگان از باغ بلوبری می شود. با کاربرد محلول قندی در باغات بلوبری در نیویورک در زمانی که میوه شروع به آبی شدن می کند، خسارت پرندگان تا 50 درصد کاهش داشته است. علت بازدارندگی به خوبی مشخص نشده است اما گمان می رود که پرندگان قادر به هضم دی ساکارید موجود در محلول نیستند.

ب- استفاده از ابزارهای ترساننده پرندگان

که دارای پره هایی است و منعکس کننده نور (ScareWyndmill) برای مثال از دستگاه توربین های بادی فرابنفش است برای ترساندن و دور کردن پرندگان استفاده می شود. گزارش شده حرکات این تیغه ها همانند ضربه های شلاق به بال پرندگان می باشد. قطر تیغه ها 36 اینچ است و پرنده ها را دفع می کنند. این وسیله در باغات بلوبری موثر بوده است.

ج – پوشش دهی باغ (netting)

در این روش از پوشش یا توری هایی به منظور عدم دسترسی پرندگان به میوه ها استفاده می شود. علیرغم هزینه بر بودن، این روش در کاهش خسارت پرندگان بسیار موثر بوده است. اگر مواد با کیفیتی برای این منظور استفاده شود و مراقبت های لازم نیز صورت گیرد این پوشش ها تا ده سال هم دوام دارند. برای این منظور نایلون، پلی اتیلن، کتان و سیمهای با پوشش پلاستیکی قابل دسترس هستند.

حفاظت در برابر سرمای بهاره در  پرورش نهال بلوبری

شدت آسیب بستگی به مرحله نموی گل ها دارد. دمای 2- درجه سانتی گراد  به گل هایی که کاملا باز شده اند آسیب می زند اما جوانه های باز نشده تا 5- درجه سانتی گراد را تحمل می کنند. از کاشت این گیاه در جاهای پست و داخل دره ها اجتناب شود. با توجه به اندازه این گیاهان امکان پوشش دادن آنها در زمان یخبندان وجود دارد. احداث بادشکن در اطراف باغ نیز در مناطق بادخیز توصیه می شود.

برداشت

این گیاهان در سن 6 سالگی به باردهی کامل میرسند و می توانند بیش از 20 سال میوه دهند. عملکرد ارقام متغیر است و هر بوته بین 2 تا 7 کیلوگرم محصول تولید می کند. وقتی سته ها به رنگ آبی روشن تبدیل شدند باید چند روز دیگر (3 تا 7 روز) صبر کرد تا کاملا آبی رنگ و شیرین تر و بزرگتر شوند. در این زمان قابل برداشت خواهند بود. میوه ها همزمان نمی رسند لذا برداشت تدریجی است و حدود 6 تا 8 هفته به طول می انجامد (یک یا دوبار در هفته). در این زمان در اثر تماس با دست به راحتی جدا می شوند. با فشار انگشت اشاره و شست می توان فهمید میوه رسیده است و آن را جدا کرد. میوه های سفت تر در برداشت بعدی جدا می شوند. زمان برداشت بسته به نوع و رقم بلوبری و شرایط اقلیمی منطقه میتواند از اوایل تیر تا اواخر مهر ادامه داشته باشد. قندهای اصلی میوه گلوکز و فروکتوز می باشد و اسید سیتریک اسید غالب این میوه ها می باشد. دمای مناسب انبار 0 تا 2 و رطوبت نسبی 85-90 درصد می باشد. در این شرایط می توان میوه ها را حدود 5/1 ماه نگهداری کرد.

همه چیز درباره ی گیاه سرخارگل

نام علمی:

Echinacea purpurea

تیره:

Asteraceae

گونه‌های مهم با مصرف تجاری عبارتند از: E. purpuea, E. angustifolia و E. pallida.

گیاهشناسی

سرخارگل گیاهی است چندساله، با برگ‌های باریک و ساقه‌ای محکم به ارتفاع تا ۹۰ سانتی متر. ساقه‌های گل‌دار آن در انتها فقط گل با گل برگ‌های صورتی ختم می‌شود.

گیاه وقتی جویده می‌شود دارای مزه تلخ و تاحدی سوزاننده است. گیاه بومی نیمه غربی شمال آمریکاست. گونه اصلی (Angustifolia) از نظر ارتفاع کوچک‌تر از دوگونه دیگر است. قسمت مورد استفاده گیاه همه قسمت‌ها به خصوص ریشه‌ها است. ریشه‌های‌گونه Angustifolia ممکن است به طول ۲/۱ متر نیز برسد.

خواص دارویی

ضد میکروب، متعادل کننده سیستم ایمنی، ضد التهاب، ضد زکام، مرهم و مقوی

کاربرد:

سرخارگل یکی از داروهای اصلی برای کمک به بدن جهت رهایی از عفونت‌های میکروبی است. این گیاه دارویی اغلب بر علیه حمله‌های ویروسی و باکتریایی موثر است. این گیاه برای شرایطی مانند سوختگی‌ها، عفونت خونی و عفونتهای مشابه و نیز همراه با دیگر گیاهان دارویی برای هر گونه عفونتی در هر بخش از بدن می‌تواند استفاده گردد. برای مثال سرخارگل همراه با بومادران یا قره‌قاط بر علیه التهاب مثانه موثر است.

این گیاه دارویی برای عفونتهای بخشهای فوقانی دستگاه تنفسی شامل التهاب نای، التهاب لوزه‌ها، سرماخوردگی عمومی و دیگر شرایط زکامی در بینی و سینوس نیز کارایی مناسبی دارد. بطور کلی سرخارگل را می‌توان به صورت وسیع و ایمن استفاده کرد. تنتور یا جوشانده گیاه را می‌توان به صورت دهانشویه برای التهاب لثه یا پیوره نیز استفاده کرد. سرخارگل را به صورت موضعی و به عنوان لوسیون برای درمان زخمهای عفونی و بریدگی‌ها نیز می‌توان استفاده کرد.

مواد موثره موجود در ریشه سرخارگل می‌توانند علیه استرپتوکوکوس و استافیلوکوکوس موثر باشند. اکیناکوزید مشتق شده از اسید کافئیک در گیاه فعالترین ماده موثره آن بوده و ۶ میلی‌گرم از آن معادل یک واحد پنی‌سیلین قدرت درمانی دارد.

در دیگر مطالعات اینگونه مشخص شده است که سرخارگل از عفونت جلوگیری کرده و بافت آسیب دیده از عفونت را تا حدی با جلوگیری از فعالیت آنزیم هیالورونیداز ترمیم می‌نماید.

سرخارگل با ترکیب کردن آنزیم هیالورونیداز با دیگر مواد از فعالیت آن جلوگیری می‌کند که بطور موقت سبب افزایش یکپارچگی مانع شده و در نتیجه پاتوژنها نمی‌توانند برای تخریب ماده زمینه‌ای وارد عمل شوند. این فرایند بوسیله مواد موثره مختلفی کمک می‌شود که مشخصاً از این گروه مواد می‌تواند با پلی‌ساکارید کمپلکس که اکیناسین ب نامیده می‌شود اشاره نمود.

پلی‌ساکاریدهای خالص شده این گیاه دارویی به شدت سیستم دفاعی ماکروفاژی بدن را فعال می‌سازد. ماکروفاژها شروع به تخریب پاتوژنها نموده و سلولهای سرطانی نابودی می‌شوند. سرخارگل به تنهایی ماکروفاژ را فعال می‌سازد بدون اینکه تاثیری بر روی سلولهای T داشته باشد. گلیکوزیدهای اکیناکوزید به نظر در این گیاه دارای خاصیت آنتی بیوتیکی هستند اما احتمالاً به صورت سینرژیستی با دیگر مواد موثره موجود در سرخارگل نیز وارد عمل می‌شوند. پلی‌ساکاریدها دارای بهترین خواص تحریک سیستم ایمنی هستند و ویروس‌کش نیز می‌باشند. سایر مواد موثره موجود در این گیاه نیز دارای خواص ضد توموری و باکتری‌کشی می‌باشند.

این گیاه اساساً برای جلوگیری و درمان عفونتهای مزمن بویژه سرماخوردگی، آنفلونزا و دیگر عفونتهای بخش بالایی دستگاه تنفسی مناسب است و سبب کاهش دوره بیماری و نیز شدت علایم می‌گردد. نتیجه‌گیری تمام این نکات این است که سرخارگل تا حدی بر عملکرد سیستم ایمنی اثر دارد و به بدن کمک می‌کند که در مواجهه با عفونتها قویتر و سریعتر واکنش دهد. این گیاه ماکروفاژها را که سلولهای سرطانی و پاتوژنها را تخریب می‌کنند فعال کرده و با افزایش سلولهای سفید خون مانند نوتروفیل‌ها، مونوسیتها، ائوسینوفیل‌ها و بتا لینفوسیتها عمل فاگوسیتوز را افزایش می‌دهد.

شرایط اکولوژیکی

نور مورد نیاز :

 سرخارگل به نور فراوان احتیاج دارد. در نور آفتاب کامل با سایه جزئی بهترین رشد را دارد.

خاک مناسب سرخارگل :

خاکهای سبک (شنی) و متوسط (لومی) بهترین خاک برای سرخارگل می باشد.

دمای مناسب :

 این گیاه به سرما مقاوم بوده و تا دمای منفی ۱۰ درجه سانتی گراد را به راحتی تحمل می کند.

رطوبت مورد نیاز :

رطوبت متوسط در سبز شدن بذرهای سرخارگل نقش مهمی دارد.

کوددهی :

سرخارگل گیاه کم توقعی است و نیاز زیادی به عملیات کود دهی ندارد ولی اگر در حین داشت بطور ماهیانه آن را با یک کود متعادل تغذیه کنیم نتیجهٔ بهتری خواهیم گرفت.

تکثیر :

سرخارگل معمولاً به دو طریق تکثیر می‌شود

تکثیر با بذر : بذرها از نیمه دوم اسفند تا نیمهٔ اول فروردین در خزانه یا گلخانه پاشیده شده و با خاک تا عمق حداکثر ۲ سانتی‌متر پوشیده می‌شوند. بذور سرخارگل معمولاً از قوه رویشی پایینی برخوردار هستند و برای جوانه زنی نیازمند رطوبت بالا می‌باشند.

تکثیر به وسیله تقسیم بوته :در این روش معمولاً از گیاهان ۳ ساله استفاده می‌شود. در اواسط پاییز ابتدا شاخ و برگ‌های اضافی و مزاحم حذف گردیده و سپس بوته از خاک خارج می‌شود. بوته را به چهار تا پنج قسمت که هر کدام دارای مقداری ریشه باشند تقسیم کرده و کشت می‌کنند. ریشه گیاهان تا زمان کاشت بایستی به صورت مرطوب نگهداری شود.

همه چیز درباره گیاه فاگوپیروم

نام علمی:

FAGOPYRUM ESCULENTUM

تیره:

POLYGONACEAE

گیاه “فاگوپیروم” از اولین گیاهانی است که در خاور دور اهلی و کشت گردید. از دانه های این گیاه در چین باستان به عنوان یک ماده غذایی استفاده می شده است و قدمت آن به 5000 تا 6000 سال قبل باز می گردد. این گیاه در قرون اول و دوم قبل از میلاد مسیح در چین به طور منظم کشت می شده و در قرون پنجم و ششم پس از میلاد مسیح سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یافت. فاگوپیروم 3000 سال قبل، از چین وارد ژاپن شد و کشت گردید. این گیاه در قرن هشتم میلادی به عنوان یک محصول زودرس و سریع الرشد در ژاپن مدنظر قرار گرفت و با گیاهان مختلف به تناوب کشت می گردد. فاگوپیروم تا قبل از قرن پانزدهم میلادی در سطوح وسیع در روسیه کشت می شد. احتمالاً از اوایل قرن پانزدهم بذر آن از طریق روسیه وارد آلمان شده و کشت گردیده است. مطالعات نشان می دهد که بذر فاگوپیروم در قرن پانزدهم توسط یکی از سربازان جنگ های صلیبی که از اعراب تهیه کرده بود، به فرانسه منتقل و کشت گردیده است. به همین دلیل در فرانسه آن را ساراسن کورن (Saracen corn) به معنی ذرت عرب نامیدند. این گیاه در قرن هفدهم توسط مهاجران از اروپا به امریکا منتقل و کشت شد و در آنجا نام آن را گندم فرانسه گذاشتند. در حال حاضر فاگوپیروم در مزارع واقع در شمال و شمال شرق امریکا کشت می شود. به دنبال تقاضای زیاد دانه های این گیاه به منظور استفاده در غذای حیوانات اهلی و نیز تولید آرد، در سال 1866 تولید این گیاه در امریکا به شدت افزایش یافت. از پیکر رویشی فاگوپیروم در اکثر منابع علمی به عنوان دارو یاد شده و خواص دارویی آن مورد تأکید قرار گرفته است. مواد مؤثره این گیاه انعطاف پذیری مویرگ ها و سرخرگ ها را افزایش داده و از شکنندگی آن جلوگیری می کنند. از این مواد همچنین برای درمان برخی ناهنجاری های عروق مانند سست و نفوذپذیر شدن دیواره رگ ها استفاده می شود. اصلاح شکنندگی مویرگ ها توسط مواد مؤثره (روتین) فاگوپیروم باعث کاهش خونریزی شبکه ای، سکته ناقص و انسداد شریان قبل شده فشار خون را تنظیم و ورم و اِدم را درمان می کند. از ترکیب روتین با ویتامین ث داروهایی برای جلوگیری از خونریزی ها تولید می شود. از دانه های فاگوپیروم به عنوان یک محصول غذایی – دارویی استفاده می شود. چراکه در بسیاری از کشورهای خاور دور مردم اغلب علاقه دارند روتین را به همراه یک ماده غذایی کسب کنند تا به صورت دارو. از این رو مردم ژاپن معتقدند دانه های فاگوپیروم یک غذای بسیار مغذی است که به بدن آرامش می دهد. از التهاب، عرق زیاد، خون دماغ و فشار خون بالا جلوگیری می کند.

گیاهشناسی

فاگوپیروم گیاهی علفی و یکساله است. این گیاه متعلق به تیره علف هفت بند بوده و منشأ آن شمال چین گزارش شده است. سه گونه دیگر از جنس فاگوپیروم در برخی کشورها به منظور استخراج روتین کشت می شوند.ارتفاع این گیاه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش داشته و بین 15 تا 80 سانتیمتر است. ساقه آن سبزرنگ است و گاهی بر اثر تجمع آنتوسیانین ها ممکن است به رنگ قرمز مشاهده شود. ساقه توخالی و شکننده بوده و در مقابل باد یا تگرگ به شدت آسیب پذیر است. ساقه در محل گره ها از استحکام بیشتری برخوردار است. ریشه این گیاه کوتاه و ظریف است و به همین دلیل قادر به تحمل خشکی نمی باشد. از این رو در صورت عدم آبیاری به موقع در روزهای گرم سال گیاهان پژمرده می شوند. برگ های فاگوپیروم درشت و به شکل قلب یا پیکانی شکل بوده و طول آن به 5 تا 7 سانتیمتر می رسد. برگ ها به طور متناوب روی ساقه قرار می گیرند. برگ های پایینی از دمبرگ بلندی برخوردار بوده در حالی که برگ های ناحیه فوقانی ساقه فاقد دمبرگ اند. گل ها کوچک و سفید رنگ بوده و بطور متراکم در قسمت فوقانی ساقه ها پدیدار می شوند. گرده افشانی در این گیاه توسط حشرات انجام می گیرد. گل های فاگوپیروم جاذب حشرات بوده و شهدآور می باشند. فاگوپیروم گیاهی دیپلوئید است (2n=8). دانه سه وجهی و به رنگ قهوه ای تیره مایل به سیاه می باشد.

نیازهای اکولوژیکی

بذر فاگوپیروم در دمای هفت درجه سانتی گراد جوانه می زند. ولی دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر این گیاه 26 درجه سانتی گراد گزارش شده است.

گیاه فاگوپیروم از دوره رویشی کوتاهی برخور دار است، از این رو ان را می توان در مناطق گرم و همچنین خشک و مرطوب کشت کرد. این گیاه به سرمای بهار و پاییز حساس است. از آنجا که گیاه فاگوپیروم از ریشه کوتاه، سطحی و ظریفی برخور دار است، قادر به تحمل خشکی نمی باشد. چنانچه این گیاه در یک محیط خشک و کم آب کشت شود صدمات زیادی بر رشد، نمو و عملکرد (اعم از عملکرد رویشی و عملکرد بذر) آن وارد می شود. از این رو کشت دیم آن امکان پذیر نبوده و در طول رویش باید به صورت منظم آبیاری شود. فاگوپیروم به غرقابی حساس است. چنانچه شش روز اول پس از سبز شدن بذر، گیاهان غرقاب شوند مرگ گیاه حتمی است. اگر پس از سبز شدن گیاهان یک یا سه روز غرقاب شوند عملکرد دانه به ترتیب 63 و 64 درصد کاهش یافته و رشد گیاه ( شامل ارتفاع گیاه، تعدا شاخه و وزن پیکر رویشی ) به طور معنی داری کاهش می یابد. علت این کاهش اختلال در عمل فتوسنتز گیاه تحت تاثیر غرقابی است.

تحقیقات نشان می دهد کشت فاگوپیروم در اقالیم گرم سبب افزایش مقدار روتین در پیکر رویشی می شود. در حالی که در اقلیم های بسیار گرم برگ ها و ساقه های جوان گیاه سوخته و از عملکرد پیکره رویشی و مقدار روتین به شدت کاسته می شود. در آزمایشی که روی چهار رقم فاگوپیروم تحت شرایط کاملا کنترل شده و در اتاق رشد انجام شد، تاثیر نور و دما بر روی آنها مورد بررسی قرار گرفت. در این شرایط گیاهان تحت تاثیر 12 ساعت (روز کوتاه) و 19 ساعت (روز بلند) روشنایی و درجه حرارت های 5/24 در روز و 18 درجه سانتی گراد در شب (شرایط گرم) و 18 درجه در روز و 12 درجه سانتی گراد در شب (شرایط سرد) قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین عملکرد وزن خشک پیکر رویشی و همچنین مقدار روتین در شرایط روز بلند و گرم به دست می آید.

فاگوپیروم در هر نوع خاکی قادر به رویش است ولی از کشت آن در خاک هایی که فاقد زهکش مناسب می باشند، باید اجتناب کرد. این گیاه در طول رویش به عناصر غذایی خاص نیاز ندارد. کشت این گیاه در خاک های حاصل خیز سبب ورس شده و عملکرد دانه کاهش می یابد. خاک هایی با بافت سبک تا متوسط و حاوی مقادیر مناسبی ترکیب های آهکی خاک های مناسبی برای کشت فاگوپیروم می باشند. این گیاه در خاک های اسیدی به خوبی رشد کرده و مقاومت زیادی دارد.

پی اچ خاک برای کشت فاگوپیروم بین 5 تا 7 مناسب است.

تکثیر

کاشت و تکثیر فاگوپیروم توسط بذر و به صورت دستپاش یا ردیف کاری انجام می گیرد. فاگوپیروم را باید مستقیماً در زمین اصلی کشت کرد. چنانچه این گیاه به عنوان کود سبز یا برای تغذیه زنبورهای عسل کشت شود، معمولاً به صورت دستپاش کشت می شود. اگر هدف از کشت این گیاه استفاده از پیکر رویشی یا دانه های آن باشد، کشت ردیفی فاگوپیروم توصیه می شود. عمق کشت بذر متفاوت و بستگی به بافت خاک داشته و بین یک تا سه سانتیمتر است. پس از کاشت، انجام آبیاری مناسب جهت جوانه زنی یکسان بذور ضرورت دارد.

تناوب کشت

با توجه به دوره رویشی کتاه فاگوپیروم، این گیاه را می توان به عنوان محصول دوم پس از گیاهانی که در تابستان برداشت می شوند، کشت نمود. اگر چه فاگوپیروم را می توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد، ولی بهتر است با گیاهانی که مانع گسترش علف های هرز می شوند به تناوب کشت شود.در برخی کشور ها (مانند نپال) تناوب کاشت به صورت یک ساله با برنج، فاگوپیروم و ذرت است.

فاگوپیروم در ارتفاعات بالا در کشور بوتان با سیب زمینی، گندم و جو و در ارتفاعات پایین تر با برنج و درت به تناوب کشت می شود.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

فاگوپیروم در طول دوره رویشی کوتاه خود به مواد و عناصر غذایی زیادی نیز نداشته و می تواند مواد و عناصر غذایی مورد نیاز خود را از باقی منده محصول قبل تامین کند.

اگر چه ازت سبب افزیش مقدار پروتئین دانه می شود، ولی مقدار آن نباید از حد خاصی زیادتر شود. زیرا با تحریک رشد رویشی گیاه، عملکرد دانه را کاهش می دهد. تحقیقات نشان می دهد که افزودن مقدار 30 کیلوگرم در هکتار ازت سبب افزایش عملکرد دانه می شود. مصرف ازت اضافی سبب تحریک رشد علف های هرز در مزارع فاگوپیروم نیز می شود. لازم به ذکر است که ازت نقش عمده ای در افزایش مقدار روتین در پیکره رویشی این گیاه ندارد.

ریشه فاگوپیروم قادر به تجزیه سنگ فسفات و جذب فسفر آن است. وجود فسفر زیاد در خاک سبب ایجاد علائم کمبود شدید روی به صورت کلروز بین رگبرگی در برگ ها می شود. تحقیقات نشان می دهد که وجود مقادیر مناسب کبلت در خاک نیز سبب افزایش تولید روتین در پیکر رویشی فاگوپیروم می شود.

آماده سازی خاک

گیاه فاگوپیروم به غرقابی حساس است، از این رو زمین باید کامل تسطیح شود تا گیاهان دچار غرقبی نشوند. فاگوپیروم به علف های هرز بسیار حساس است. لذا زمینی که فاگوپیروم در آن کشت می شود باید فاقد علف های هرز چند ساله باشد. انجام کولتیواتور مناسب نقش عمده ای در کنترل علف های هرز چند ساله دارد. اواخر زمستان، اوایل بهار کلوخه ها را با دیسک خرد نموده و آنگاه زمین را تسطیح و ستر خاک را برای کاشت باید آماده کرد.

تاریخ و فواصل کاشت

تاریخ کاشت و تراکم گیاه فاگوپیروم از فاکتور های مهمی است که نقش عمده ای در باروری گیاه  داشته و هنگام کاشت بید مد نظر قرار گیرد. اگر این گیاه به منظور استفاده از پیکر رویشی آن کشت شود، بدور را می توان پس از رفع سرمای بهاره کشت کرد. چنانچه هدف از کشت فاگوپیروم برداشت دانه های آن به منظور استفاده در صنایع غذایی باشد، اواخر تابستان زمان مناسبی برای کشت این گیاه است. در این صورت زمان گلدهی مصادف با روز های اول پاییز خواهد بود که شرایط اقلیمی برای گرده فشانی، لقاح و تولید دانه بسیار مناسب است.

از آنجا که در شرایط اقلیمی مختلف زمان کاشت این گیاه متفاوت است، لذا توصیه می شود در هر اقلیمی تاثیر زمان کاشت بر عمکرد پیکره رویشی دانه و مقدار روتین مورد بررسی قرار گیرد.

تحقیقات انجام شده در نواحی مرکزی ایران تاثیر نه زمان کاشت بر رشد و نمو، عملکرد پیکر رویشی، دانه و مقدار روتین را مورد بررسی قرار داده و نتایج  حاصل نشان داد که بیشترین مقدار عملکرد پیکر رویشی خشک و بیشترین مقدار روتین از کرت هایی به دست آمد که پانزدهم خرداد ماه کشت شده بودن. در حالی که بیشترین عملکرد دانه از کرت هایی که تاریخ پانزدهم شهریور کشت شده بودند، حاصل گردید.

تحقیقات نشان می دهد در نیمه شمالی میسوری باید از کشت دیرتر از هفته اول مرداد اجتناب کرد. در حالی که در نیمه جنوبی آن کشت این گیاه می تواند تا 15 مرداد به تاخیر افتد. مناسب ترین زمان برای کاشت فاگوپیروم در کلمبیا بین 15 تیر تا 15 مرداد اعلام شده است. در ژاپن نیز مقدار روتین پیکر رویشی گیاهان کشت شده در اواخر تابستان (شرایط روز کوتاه) است.

همه چیز درباره گیاه دم شیر

نام علمی:

Leonurus cardiaca

تیره:

Lamiaceae

گیاهشناسی

دم شیر گیاهی علفی و چند ساله است. منشاء این گیاه نواحی مدیترانه در آسیا – اروپا گزارش شده است. این گیاه در مرکز و غرب اروپا، شمال آسیا، شمال آفریقا، اسکاندیناوی، انگلیس و مناطق بالکان می روید.

ارتفاع این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 50 تا 150 سانتی متر است. ساقه مستقیم، منشعب، چهار گوش و کم و بیش تو خالی است. برگ ها به طور متقابل روی ساقه قرار گرفته اند. برگ های پایینی گیاه نسبت به برگ های بالایی بزرگترند. طول این برگ ها 6 تا 10 سانتی متر و کم و بیش پهن بوده و دارای 5 تا 7 بریدگی می باشد. دمبرگ های برگ های پایینی نسبت به برگ های بالایی بلندتر است. برگ های بالایی و میانی کوچکتر و طول آنها به ذو تا چهار سانتی متر می رسد. سطح برگ ها از کرک های ظریفی پوشیده شده است.

گل ها به رنگ صورتی و به صورت دستجات متراکمی که شامل 8 تا 11 گل است. در زاویه برگ ها تشکیل می شوند. گل ها بسیار کوچک، طول آن سه تا پنج میلی متر می باشد. روی هر ساقه 20 تا 25 چرخه گل مشاهده می شود.

میوه این گیاه فندقه و چهار قسمتی است. بذر گیاه دم شیر سه وجهی، به طول دو و ضخامت یک میلی متر بوده و رنگ آن قهوه ای روشن است. وزن هزار دانه 7/0 تا 9/0 گرم است. پیکره رویشی دم شیر حاوی مواد موثره است. مهمترین مواد موثره دم شیر را ترکیب های ایرویدوئیدی (مشابه آنچه در ریشه سنبل الطیب وجود دارد) از جمله لئونورید تشکیل می دهد.

آلکالوئید های لئونورین و استاپیدرین، تانن (به مقدار 5 تا 10 درصد)، مواد تلخ و همچنین اسانس (به مقدار 03/0 تا 2/0) از دیگر ترکیب های موجود در پیکر رویشی دم شیر است. تیپ های شیمیایی متفاوتی در جمعیت های دم شیر مشاهده شده است که در برخی از آنها فاقد تانن یا اسانس هستند، در حالی که تیپ های شیمیایی دیگر ممکن است از مقادیر زیادی تانن و اسانس برخوردار باشند.

خواص دارویی

خواص دم شیر در درمان بی خوابی

یکی از نیازهای اصلی بدن انسان، خواب کافی می باشد. اگر فردی در طول شبانه روز خواب کافی نداشته باشد دچار اختلالات زیادی در بدن خود می شود. آمارهایی که موسسه بهداشت و سلامت عمومی ایالات متحده آمریکا ارائه می کند، بدین گونه است که 42 درصد از مردم آمریکا دچار بی‌خوابی می باشند. استفاده از یک فنجان چای دم شیر باعث می شود اضطراب و استرس شما کاهش یابد و ذهن آرامی داشته باشید و به همین متد به شما در خوابیدن یاری می رساند.

خواص دم شیر در درمان سرطان

سرطان یکی از بیماری‌های مزمن بسیار خطرناک می باشد این بیماری تا به حال باعث شده بیش از 200 میلیون نفر از آن جان خود را از دست بدهند. متاسفانه در عصر امروز به دلیل تغییر عادت‌های صحیح سبک زندگی، این بیماری در حال افزایش است. بیماری سرطان به علت رشد بیش از اندازه سلول‌های سالم بدن به وجود می آید.

مهم‌ترین فاکتوری که در این زمینه موثر است، رادیکال‌های آزاد می باشند که سلول‌ها را اکسیده می‌نماید. آنتی اکسیدان هایموجود در دم شیر می توانند تا فعالیت این رادیکال‌ها را کم کنند و در نهایت به جلوگیری از سرطان و دیگر بیماری‌های مزمن منتهی گردد.

خواص دم شیر در تسکین قاعدگی‌های دردناک

یکی از مشکلات رایجی که خانم‌ها را عذاب می‌دهد، قاعدگی‌های دردناک می‌باشد. تحقیقاتی که در سال 2009 توسط محققان آمریکایی با شرکت بیش از 500 خانم 15 تا 35 ساله انجام شده، نشان می‌دهد از هر 10 نفر، 5 نفر در طول سال دچار قاعدگی‌های دردناک می‌شوند.

معمولاً خانم‌ها از داروهای شیمیایی یا هورمونی برای بر طرف کردن این موضوع استفاده می‌کنند که البته این کار عوارض جانبی بسیاری دارد. عصاره دم شیر به دلیل خواص ضد التهابی و تسکین دهنده، می‌تواند یک جایگزین بسیار عالی برای چنین داروهایی باشد.

خواص دم شیر در رهایی از استرس

اما بدون هیچ تردیدی مهم‌ترین خاصیتی که به این گیاه نسبت می‌دهند، کاهش اضطراب و استرس می‌باشد. تحقیقات حاکی از این است که مصرف دمنوش های این گیاه تأثیر شگفت انگیزی در از بین بردن استرس دارد چرا که ترکیبات ارگانیک موجود در دم شیر قادر هستند ترشح هورمون کورتیزول را کاهش بدهند.

این موضوع می‌تواند به صورت موثری در درمان میگرن نیز نقش داشته باشد چرا که مهم‌ترین عامل عامل ایجاد کننده میگرن نیز، استرس می‌باشد. بسیاری این خاصیت دم نوش دم شیر را با چای بابونه مقایسه می‌کنند.

خواص دم شیر در تقویت سلامت قلب

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث ترغیب شما به استفاده از عصاره این گیاه می‌شود، تقویت سلامت قلب می‌باشد. دم شیر خاصیتی مانند پونه سا دارد. این بدان معنی است که مصرف دم شیر می‌تواند به آرام کردن ضربان قلب شما که ناشی از مشکلات تیروئیدی می‌باشد، کمک کند.

این خاصیت بی نظیر دم شیر باعث شده تا سازمان حمایت از بیماران قلبی، این گیاه را در میان 10 ماده برتر غذایی، برای بیماری‌های قلبی معرفی کند. دکتر استیون برندج، متخصص گیاهان دارویی در دانشکده پزشکی سن دیگو معتقد است مصرف این ماده نقشی اساسی در جلوگیری از بیماری‌های قلبی دارد.

نیازهای اکولوژیکی

دم شیر گیاهی کم و بیش مقاوم است. از این رو در اکثر نقاط کره زمین می روید. این گیاه به سرما مقاوم است. بذر های دم شیر برای سبز شدن نیاز به چینه سرمایی دارد. دم شیر جهت تسریع در رویش باید چهار هفته در دمای دو درجه سانتی گراد قرار گیرد.

دم شیر در طول دوره رویش به مواد و عناصر غذایی کافی و ترکیب های هوموسی فراوان نیاز دارد. ازت کافی نیز در افزایش عملکرد محصول موثر است. خاک های با بافت متوسط و با زهکش مناسب برای کشت برای کشت این گیاه مطلوب است.دم شیر را می توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

خاک های حاصل خیز و غنی از ترکیب های هوموسی، خاک های مناسبی برای کشت دم شیر است. تحقیقات نشان می دهد، ازت کافی نقش مهمی در افزایش عملکرد پیکره رویشی و بهبود کیفیت مواد موثره آن دارد. انجام تحقیقات لازم در زمینه تامین نیاز های غذایی این گیاه در منطقه ای که کشت می شود ضروری است.

آماده سازی خاک

پس از برداشت محصولی که با گیاه دم شیر به تناوب کشت شده می بایست بلافاصله اقدام به آماه سازی زمین نمود. بدین منظور گس از افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز خاک، شخم عمیقی زده و نسبت به شکستن سله ها و جمع اوری سنگ ها و قلوه سنگ ها اقدام و در نهایت پس از تسطیح، زمین برای کشت (اعم از رویشی یا جنسی) آماده می گردد. اگر بستر خاک نرم باشد، قبل از انتقال نشاء ها به زمین اصلی بهتر است غلتک مناسبی به منظور ایجاد تراکم مناسب در سطح خاک زده و سپس اقدام به انتقال نشاء ها نمود.

تاریخ و فواصل کاشت

اوائل بهار (نیمه دوم اسفندماه) زمتن مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد و یا خزانه زیر پلاستیک است. نشائ های حاصل را می توان در فصل پاییز (شهریور – مهر) همان سال به زمین اصلی منتقل کرد. اواخر اردیبهشت ماه زمان مناسبی برای تکثیر رویشی دم شیر است.

فاصله ردیف های کشت گیاه دم شیر بین 50 تا 70 سانتی متر و فاصله دو بوته در روی ردیف نیز 30 تا 40 سانتی متر مناسب است.

روش کاشت

کاشت دم شیر توسط بذر و یا از طریق رویشی صورت می گیرد. کشت دوم شیر توسط بذر به صورت غیر مستقیم انجام می شود. در این روش بذور این گیاه را باید در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک کشت کرد. از انجا که رویش بذر های کشت شده در خزانه هوای آزاد به کندی صورت گرفته و همچنین تعداد کمی از آنها سبز می شوند، لذا توصیه می شود از خزانه زیر پلاستیک برای ازدیاد این گیاه استفاده شود. برای تولید نشاء جهت هر هکتار زمین به 5/1 تا تا 2 کیلو گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.

در تکثیر رویشی، در زمان مناسب اقدام به تقسیم قطعات ریشه می شود. پس از خارج کردن بوته های دو تا سه ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی یا باکتریایی از خاک، آنها را به قطعات مناسب تقسیم و در زمین اصل کشت می کنند. در سطوح گسترده کشت توصیه می شود از ماشین های نشاء کار برای انتقال بوته ها به زمین اصلی استفاده شود. برای هر هکتار زمین به 37 تا 40 هزار بوته نیاز است.

مراقبت و نگهداری

مهمترین عملیات داشت گیاه دم شیر مبارزه با علف های هرز در سطح خزانه و زمین اصلی است. در سطوح کوچک کشت با وجین دستی و در سطوح وسیع کشت با انجام کولتیواتور بین ردیف ها، باید به جمع آوری علف های هرز پرداخت. آبیاری منظم گیاهان در خزانه و همچنین گیاهان کشت شده در زمین اصلی نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول دارد.

از آنجا که گیاهان از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین برداشت می شوند لذا، پس از برداشت محصول باید قسمت های هئایی محصول باید قسمت های هوایی باقیمانده گیاه را قطع و از زمین خارج کرد.دم شیر گیاهی مقاوم به افات و بیمار یها است و تاکنون بیماری یا آفت خاصی بر روی این گیاه گزارش نشده است.

برداشت

برداشت پیکر رویشی گیاهان یک ساله مقرون به صرفه نمی باشد. از این رو توصیه می شود از سال دوم رویش نسبت به برداشت محصول اقدام شود. گیاهان در مرحله گلدهی از مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره برخوردارند. از سال دوم رویش دو بار در سال می توان محصول را برداشت کرد. مرحله اول، اواخر خردادماه و مرحله دوم اواسط شهریور ماه انجام می شود.

کیفیت گیاهان برداشت شده در مرحله دوم (شهریور) مناسب نمی باشد. از این رو توصیه می شود محصول هر دو مرحله برداشت را ترکیب نموده و سپس اقدام به استخراج مواد موثره آنها گردد. برداشت پیکره رویشی در سطوح کوچک با دست و توسط داس انجام می گیرد. در حالی که در سطوح وسیع، برداشت محصول با ماشین های مخصوص امکان پذیر است.

برداشت محصول با قطع پیکره رویشی گیاه از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین انجام می شود. برداشت از فواصل کمتر مناسب نیست و سبب کاهش کیفیت محصول می شود.

پس از برداشت محصول ساقه های ضخیم و نامناسب را باید از بقیه اندام ها جدا نموده و سپس انها را خشک کرد. اندام های برداشت شده را در سایه یا در خشک کن های الکتریکی می توان خشک کرد. چنانچه از خشک کن الکتریکی برای خشک کردن الکتریکی برای خشک کردن استفاده شود، دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد مناسب است.

هر چهار تا پنج کیلو گرم پیکره رویشی تازه پس از خشک شدن به یک کیلو گرم تبدیل می شود. رطوبت اندام های خشک شده نباید از 20 درصد بیشتر باشد. مقدار عملکرد پیکره رویشی خشک دم شیر از سال دوم رویش سالانه چها تا هفت تن در هکتار است.

همه چیز درباره گندم

نام علمی:

Triticum

تیره:

Poaceae

هزاران سال است که گندم ، در تأمین غذای بشر نقش حیاتی ایفا می کنند. باستان شناسان از اهرام مصر نیز گندم کشف کردهاند که در ظروف مخصوص نگهداری میشده است و نیز گندم در سرزمین حاصلخیز بین النهرین به عمل می آمده است. و سابقه ای بیش از ۴۰۰۰هزار سال قبل از میلاد برای آن میتوان تخمین زد.

گندم به عنوان غله ای سازگار است . گندم از غلاتی است که در نواحی سرد هم کشت می شود. این غله در سراسر جهان در فصول مختلفی کشت می شود، به طوریکه در هر ماه از سال، گندم در یکی از نقاط جهان در حال برداشت می باشد.

امروزه گندم ۱۵تا ۱۸ درصد مصرف مواد غذایی مردم جهان را تشکیل می‌دهد و منبع غذای اصلی مردم در بیشتر کشورهایی است که از خاک شور رنج می‌برند.

● مراحل رشد گندم:

دوره رشد گندم شامل مراحل:
ـ جوانه زنی،
ـ پنجه زنی،
ـ تشکیل روزت،
ـ ساقه رفتن،
ـ تشکیل گل و تشکیل میوه است

● گیاه شناسی گندم :

گندم گیاهی است که از خانواده Poaceae واز جنس Tiriticum . بارزترین خصوصیات گیاه شناسی گندم عبارتند از :
▪ ریشه :
که عبارتند از ؛ ریشه های اولیه و ریشه های ثانویه .
۱) Seminal
به ریشه اولیه دیشه حقیقی و ریشه بذری نیز می گویند . این ریشه ها از گیاهگ بذر منشآ می گیرند . ریشه های اولیه پوشیده از کرک های نازک بنام تارهای کشنده می باشد . که وظیفه جذب آب و املاح را دارند.
econdary roots(۲
به ریشه های ثانویه نابجا یا کاذب می گویند . نقش اصلی و اساسی ریشه به عهده این نوع ریشه ها می باشد .این ریشه ها از گره انشعاب یا طوقه Crown محلی که اندام های هوایی یا پنجه نیز ایجاد می شود ، منشا ُمی گیرند.
▪ ساقه Culm
تمام گندم ها دارای ساقه استوانه ای ، بند بند ، بدون انشعاب و اغلب تو خالی می باشد که به آن سوفار یا سوفال گفته می شود.
هر بند ساقه را یک گره node و فواصل آنها را میانگره Inter node می گویند .
تعداد گره و فواصل آنها در واریته های مختلف گندم ۵-۸ واغلب ۶ عدد دانست . ساقه در محل گره در تمتم انواع وارقام تو پر بوده وطول میانگره از پایین به طرف بالا بیشتر می باشد .
▪ برگ Leaf
گندم دارای برگ های کشیده و باریک به طول متوسط ۱۵- ۲۰ سانتی متر با رگ برگ های موازی می باشد. هر برگ از دو قسمت پهنک وغلاف تشکیل شده است .غلاف هر برگ که در جهت طولی شکاف دارد، تمام یک میان گره را پوشانده و در محل اتصال آن به پهنک یک زائده به نام Ligule و یک جفت زائده به نام Stipule با گوشوارک Auricule دیده می شود.
▪ گل وگل آذین گندم
Flower and Inflorescence)

هرگندم شامل یک مادگی یک برچه ای ساده با کلاله دو شاخه ای و ۳ پرچم می باشد . بساک پرچم ها شبیه X می باشد.کاسبرگ وگلبرگ در گندم وجود ندارد. اما برگ های تغییر شکل یافته ای به نام پوشینه glumlle مانند دو قاشقک اندام های زایای برگ را می پوشانند. به پوشینه داخلی پالئا وبه پوشینه خارجی Awn می گویند ولذا پرچم ودانه گروه تولیدی آن راه به بیرون ندارد. در قائده پوشینه در درون دو جسم بالشتک مانند به نام Lodiculess قرار گرفته است. لودیکولها با تورم خود باعث باز شدن لما و پالئا از هم و آذاد شدن اندام های زایا می شوند.

▪ گرده افشانی و لقاح

گندم گیاهی دو جنسی hermaphrodite و خود لقاح می باشد . درصد دگر لقاهی در این گیاه معمولاً ۱% و حداکثر به ۴% ممکن است برسد. خود گشنی گندم به این دلیل است که رسیدن پرچم ها ،آزاد کردن دانه های گرده و تلقیح حدود ۹۹% گلها قبل از باز شدن پوشینه از یکدیگر می باشد. عمل لقاح از میان طول سنبله شروع شده و به دو طرف ادامه پیدا می کند .

▪ میوه دانه

پس از ترکیب سلول زایشی دانه گرده با سلول تخم زای کیسه جنینی واقع در تخمدان مادگی ،سلول تخم حاصل می شود. در اثر تکامل تخم ، گیاه جنین – رویان Germ = embryoدانه به وجود می آید و یا رشد وتکامل فرایند لقاح مظاعف ، اندوخته غذایی دانه یا آندوسپرم حاصل می شود. طول میوه گندم ۳-۱۲ میلیمتر ، قطر آن ۱.۵- ۵ میلیمتر وزن هزار دانه آن ۱۵ – ۵۲ گرم وزن هکتار لیتر آن ۵۲- ۷۹ کیلو گرم است.

● برداشت گندم

باید به موقع صورت گیرد. برداشت زودتر یا دیرتر از موقع محصول، موجب کاسته شدن کیفیت آن می شود. برداشت زود هنگام محصول هم موجب پایین آمدن کیفیت گندم می گردد. وزن دانه ها تا زمان رسیدن دانه افزایش می یابد، ولی پس از آن رو به کاهش می گذارد. همچنین دانه های نارسی که زود هنگام برداشت می شوند، چه در مزرعه و چه در انبار بیشتر در معرض آسیب های ناشی از گرما و آفات از جمله کپک زدگی قرار می گیرند. زمان مناسب برای برداشت دانه، موقعی است که آندوسپرم دانه های گندم سفت شده و میزان رطوبت آن هم به ۱۸ تا ۲۰رسیده باشد.

▪ گندم:

در فصل برداشت به آب و هوای گرم و خشک نیاز دارد.

● میزان بذر مصرفی

در شرایط معمول کشت گندم از ۶۰ کیلوگرم در زراعت دیم لغایت۲۰۰ کیلوگرم در هکتار در زراعتهای پاییزه آبی متغیر است. در زراعتهای پاییزه گندم آبی نسبت بذر مصرفی به تولید یک به بیست است. میزان بذر کمتر و یا بیشتر از معمول در برخی مواقع و به دلایل متعددی به شرح زیر توسط کشاورزان مورد استفاده قرار می گیرد. از آن جمله: واریته های بذر درشت (اندازه بذر) واریته هائی با پتانسیل (توانائی) پنجه زنی کم، کشت بهاره، کشت دیر (در پائیز یا بهار)، روش دستپاش، اراضی سنگین، درصد جوانه زنی پائین و غیره. خسارت های وارده بر بذر گندم به هنگام داشت، برداشت و پس از برداشت توسط برخی عوامل بیماری زا و آفات (در مزرعه و انبار) باعث افزایش ضایعات بذر گندم می شود. متوسط رطوبت موجود در خاک نیز از عوامل اصلی تعیین کننده میزان بذر مصرفی است. به طوری که در مناطق کم باران میزان متوسط بذر کمتر و در مناطق نیمه مرطوب و مرطوب بذر بیشتری مصرف می شود.

● عملکرد

گندم به عنوان مهمترین محصول زراعی و ماده غذایی کشور بطور متوسط ۵/۶ میلیون هکتار از اراضی کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر ۵/۱۰ میلیون تن تولید دارد. عملکرد پائین گندم در ایران در مقایسه با جهان عمدتاً بواسطه سطوح پائین نهاده (بویژه آب) و ضعف مدیریت زراعی است. تکیه بر افزایش عملکرد بعنوان کلیدی ترین راه حل افزایش تولید گندم، توسعه تحقیقات در زمینه های کاهش ضایعات و ساماندهی بذر را بعنوان راهکاری مناسب طلب می نماید.

عمده ترین بخش مصرف گندم در ایران مربوط به تولید نان است (۹۰% عرضه گندم را شامل می شود)، و بخشی نیز به مصرف بذری و مصرف دامی می رسد. مصرف بذر مورد نیاز کشت سالانه در کشور بالغ بر۰۰۰/۰۰۰/۱ تن برآورد گردیده است .

▪ سطح زیر کشت:

سطح زیرکشت گندم کشور حدود ۴۱/۶ میلیون هکتار برآورد شده است که ۴۲/۳۷ درصد آن آبی و ۵۸/۶۲ درصد به صورت دیم بوده است

▪ میزان تولید :

میزان تولید گندم کشور حدود ۴۴/۱۳ میلیون تن برآورد شده است که ۷۷/۶۴ درصد آن از کشت آبی و مابقی (۲۳/۳۵ درصد) از کشت دیم بدست آمده است.استان فارس علیرغم رتبه دوم از نظر سطح با ۷۹/۱۳ درصد از تولید گندم کشور در جایگاه نخست قرار گرفته است و استانهای خراسان، گلستان، خوزستان، کرمانشاه‌وآذربایجان غربی به ترتیب با ۲۳/۱۱، ۴۴/۸، ۰۶/۸، ۹۵/۵ و ۲۱/۵ درصد از تولید گندم کشور در مقام های دوم تا ششم قرار دارند.
شایان ذکر است که حدود ۶۸/۵۲ درصد از گندم کشور در شش استان مذکور تولید شده است و سهم سایر استانها ۳۲/۴۷ درصد بیشتر نبوده است. گیلان با سهم ۱۲/۰ درصد در تولید گندم کشور در رتبه آخر قرار گرفته است.

▪ عملکرد در هکتار:

عملکرد گندم آبی کشور ۳۶۲۹ کیلوگرم و عملکرد گندم دیم کشور ۱۱۸۱ کیلوگرم در هکتار بوده است. بیشترین عملکرد آبی گندم با ۴۸۷۹ کیلوگرم در هکتار متعلق به استان تهران و کمترین آن با ۱۵۸۰ کیلوگرم در هکتار به استان بوشهر تعلق دارد. استانهای گلستان و بوشهر نیز به ترتیب با متوسط تولید ۲۷۵۸ و ۱۹۲ کیلوگرم در هکتار در بین استانهای گندم دیم کار کشور در جایگاه نخست و آخر قرار گرفته اند.

▪ میزان تولید استانی :

استان خراسان با ۸۵/۱۰ درصد کل اراضی گندم کشور، بیشترین سطح را به خود اختصاص داده است.
پس از آن استان‌های‌فارس،آذربایجان ‌شرقی،کردستان،خوزستان، همدان و کرمانشاه به ترتیب با۳۲ /۹ ،۷۲/۶، ۶۶/۶، ۵۹/۶، ۲۹/۶ ،۰۸/۶ درصد کل اراضی گندم کشور مقام های دوم تا هفتم را دارا می باشند ، به عبارتی دیگر بیش از نیمی از (۵۱/۵۲ درصد) اراضی گندم در این هفت استان کشت شده است. کمترین سطح نیز با حدود ۱۳ هزار هکتار (۲۰/۰ درصد اراضی گندم) متعلق به استان هرمزگان می‌باشد.

آبیاری گندم

محصول گندم به لحاظ حجم تولید رتبه سوم در جهان را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمارها در سال 2009، 226 میلیون هکتار گندم کاشته شده که در مجموع 685 تن (با میانگین 3تن در هر هکتار) برداشت شده است. در طول 50 سال گذشته، میانگین عملکرد در هر هکتار، به ویژه در بین دهه‌‌های 1950 تا 1980 به طور چشمگیری افزایش یافته است. از آنجایی که سطح زیر کشت محصول گندم تقریبا ثابت بوده، این تولید جهانی افزایش عملکرد را نشان می‌دهد.

شرایط رشد بسیار متنوع، سازگاری با طیف گسترده‎‌ای از خاک‌ها و مناطق مختلف جوی و ارتفاعات، محصول گندم را بسیار محبوب کرده است. در حال حاضر کشورهای چین، هند، روسیه، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، کانادا، آلمان، پاکستان، استرالیا و اوکراین به ترتیب بالاترین تولید این محصول استراتژیک را به خود اختصاص داده‌اند. در مجموع این کشورها 2/3 از تولیدات جهانی را در اختیار دارند.

طول دوره رشد گندم

فاصله ردیف‌های کشت بین 15 تا 25 سانتی‌متر متغیر است. کل دوره رشد گندم (چرخه زندگی) در گندم بهاره بین 100 تا 170 روز متغیر بوده و این درحالیست که گندم زمستانه برای بالغ شدن به 180 تا 300 روز نیاز دارد. در برخی موارد فصل رشد گندم بیش از 300 روز نیز به ثبت رسیده است. طول روز و دمای محیط، فاکتورهای موثر در طول دوره رشد گندم محسوب می‌شوند. رشد گندم به میزان زیادی به دما محیط وابسته است. میانگین دمای روزانه برای رشد بهینه و ایده‌آل بین 15 تا 23 درجه سانتیگراد می‌باشد. برای حداقل رشد محصول، گندم در کم‌ترین حالت به 5 درجه سانتیگراد دما نیاز دارد. دمای بالای 34 درجه سانتیگراد نیز در طول فصول رشد گندم در اکثر مناطق مضر است. چنین دمایی باعث کاهش اندازه دانه‌ها شده و نسبت دانه‌های خرد و ریز را در تناژ محصول بالا می‌برد. با این حال، برخی از اقلام گندم زمستانه مقاومت خوبی در برابر سرما دارند و تا دمای 20- درجه سانتیگراد نیز زنده می‌مانند. مقاومت نسبت به سرما در محصول گندم در فصل بهار از بین می‌رود و در طول دوره رشد و گلدهی، یخ زدگی می‌تواند منجر به از بین رفتن محصول شود.

مراحل رشد گندم

روش آبیاری و نیاز آبی محصول گندم

تبخیر و تعرق (ET) محصولات زراعی از قبیل گندم به طور معمول بین 200 تا 500 میلمتر است. اگرچه ممکن است در مناطق نیمه‌خشک و کم آب که محصول زیر آبیاری سنگین است تا 600 الی 800 میلیمتر نیز برسد. نرخ تبخیر و تعرق محصول گندم به شرایط محیطی، نوع خاک، پوشش گیاهی، آب و هوا و… بستگی دارد. در اوایل دوره رشد گندم میزان مصرف روزانه آب به دلیل دمای پایین‌تر، نسبتا کمتر بوده و به کمی بیشتر از 2 میلیمتر در روز می‌رسد. اما با افزایش ساقه و بزرگ‌تر شدن محصول و گرم شدن هوا درصد استفاده از آب نیز افزایش یافته و تا حدود 5 الی 8 میلیمتر در روز خواهد رسید. برای رشد طبیعی محصول گندم در تمامی مراحل ذکر شده، رطوبت کافی خاک الزامی است. مرحله ریشه زدن و مرحله گلدهی به نوعی مهمترین مراحل رشد گندم هستند که محصول را نسبت به کم آبی به شدت آسیب‌پذیر می‌کنند.

نیاز آبی گندم

مقدار آب مورد نیاز و تعداد دفعات آبیاری گندم

به طور کلی حجم و تعداد دفعات آبیاری محصول گندم به میزان بارش منطقه، جنس خاک، نوع بذر، حجم آبیاری و… بستگی دارد.

اولین آبیاری (ریشه‌زنی): آبیاری گندم 20 تا 25 روز پس از کشت صورت گرفته که اصطلاحا مرحله ریشه زنی نامیده می‌شود و همان‌طور که قبلا گفته شد این مرحله یکی از دو مرحله حیاتی پرورش محصول گندم است.

دومین آبیاری (مرحله پنجه‌زنی) : 40 تا 45 روز پس از کشت

سومین آبیاری (مرحله ساقه زنی) : 45 تا 70 روز پس از کشت

چهارمین آبیاری (مرحله گلدهی) : 90 تا 95 روز پس از کشت

پنجمین آبیاری (بلوغ) : 105 تا 110 روز پس از کشت

ششمین آبیاری (قبل از برداشت) : 120 تا 125 روز پس از کشت

تنش‌های آبی گندم

مطالعات مختلفی برای تعیین استرس و تنش‌های آبی گندم صورت گرفته که نتایج متناقضی از آنها گزارش شده است. با این حال دوره‌هایی که گندم معمولا بیشترین فشار را در برابر تنش آبی دارد عبارتند از:

الف: دوره جوانه زنی گندم

ب: هنگام گلدهی

ج: زمانی که دانه‌های جوان در حال رشد هستند.

نبود آب می‌تواند منجر به کاهش رشد، کاهش تناژ محصول و یا مرگ گیاه شود. همانطور که استرس آبی و کم آبی می‌تواند سبب آسیب به گندم شود، آبیاری اضافی در طول رشد و رویش نیز می‌تواند با کاهش سطح اکسیژن خاک عملکرد محصول را مختل کند. کاهش سطح اکسیژن به مدت سه روز می‌تواند عمل جذب مواد مغذی را کاهش داده به ریشه آسیب جدی وارد کند.

آبیاری گندم در شرایط کم آبی و آبیاری قطره ای

در شرایطی که آب زمین کشاورزی برای شش مرحله آبیاری کافی نیست، بهترین برنامه‌ریزی آبیاری طبق جدول زیر و بر حسب اولویت بندی صورت می‌گیرد.

آبیاری گندم در شرایط کم آبی

آبیاری قطره ای گندم

به حداکثر رساندن بهره‌‌وری آب آبیاری، در شرایط بحران آبی فعلی، به یک مفهوم رایج بدل شده است. در شرایط کنونی رقابت روز افزونی برای حفظ منابع آبی و کاهش مصرف آب در کشاورزی به راه افتاده است. پدیده آبیاری قطره‌ای شاید با کمی هزینه اضافی در اجرا همراه باشد، اما به نسبت روش‌های سنتی آبیاری صرفه‌جویی‌های قابل توجهی در حجم آب مصرفی و نیز هزینه‌های کارگری دارد. از آنجائیکه روش آبیاری قطره‌ای با کمترین هدر رفت آب در آبیاری ، آب را به سمت محصول هدایت می‌کند، میزان تبخیر و تعریق را کاهش می‌دهد. نتایج به دست آمده از مراکز پژوهشی و مزارع زیر کشت با روش آبیاری قطره‌ای حاکی از کاهش 50 درصدی مصرف آب در آبیاری با استفاده از این روش است.

برنامه آبیاری گندم

متاسفانه باید گفت که حجم زیادی از گندم زیر کشت هنوز هم به صورت دیم آبیاری می‌شوند، اما به جهت افزایش تناژ و کیفیت گندم، استفاده از روش‌های نوین آبیاری در بسیاری از کشورها مرسوم و پرطرفدار شده است. روش‌های آبیاری گندم بسیار متنوع هستند. در مناطق خشک و کم باران، عموما گندم به صورت کامل زیر سیستم آبیاری قرار داشته و پرورش پیدا می‌کند. در مناطق مدیترانه‌ای و نیمه خشک، از آبیاری تکمیلی برای کاهش استرس‌های آبی استفاده می‌شود.

در مقیاس جهانی متداول‌ترین روش کاربردی برای آبیاری گندم، استفاده از آبیاری غرقابی است. اما با توجه به شرایط و وجود بحران‌های آبی، بهینه شدن روش‌های آبیاری با استفاده از سیستم‌هایی نظیر آبیاری تحت فشار بخصوص برای گندم توجه زیادی را به خود جلب کرده است. به دلیل رشد سریع محصول گندم استفاده از یک سیستم آبیاری برای بودجه‌بندی آب امری ضروری به نظر می‌رسد.

برنامه ریزی آبیاری گندم

محصول گندم با 11 درصد رطوبت استاندارد و در مناطقی با بارندگی و آبیاری کمتر از 100 تا 150 میلیمتر، 1 تا 3 تن در هکتار عملکرد دارد. این عدد در بهترین شرایط که وضعیت مناسبی را از لحاظ دمایی، تابش خورشید، بارندگی، وجود سیستم آبیاری و… دارند، به 15 تن در هکتار نیز می‌رسد. در مناطقی از قبیل نیوزلند، جنوب شیلی، ایرلند، انگلستان و برخی از مناطق چین عدد 15 تن در هکتار به ثبت رسیده و در مناطقی مثل: هندوراس، سومالی، ونزوئلا و اریتره میانگین تناژ نیم تن در هکتار نیز گزارش شده است. قسمت اعظمی از این تفاوت در تناژ بدست آمده از هر هکتار مربوط به روش آبیاری و برنامه ریزی آبیاری است.

● اثرات تنش شوری در گندم

حجم زیادی از تحقیقات شوری مربوط به گندم می باشد دانشمندان امید وارند که بتوانند ارقام گندم برتری برای کشت و کار در اراضی شور معرفی نمایند. پیشرفت در اجرای تحقیقات گندم موید این نظریه است.
(triticum aestivum ۱)به عنوان یک گیاه نیمه متحمل به شوری شناخته شده است .کاهش رشد گندم یکی از واکنشهای گیاه در تنش شوری است . که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که تولید ماده خشک را تحت تاثیر قرار میدهد و بصورت کاهش سطح برگ گیاه تظاهر نموده و در نهایت رشد کلیه اندامهای گیاهی و عملکرد راتحت تاثیر قرار می دهد

کافی استوارت(۱۳۷۶)در بررسی اثر شوری بر رشد و عملکرد ۹ رقم گندم گزارش نمودند که شوری باعث کاهش سطوح فتوسنتز کننده در گیاه شد – ولی بعضی از ارقام سطح برگ مناسب داشتند . در مقایسه عملکرد آنان نشان دادند که رقم قدس و فلات حساس به شوری هستند . و ارقام بزوستایا – کراس روشن و الوند و موراکو تحمل به شوری داشته اند . برسی نتایج عمده تحقیقات مربوط به شوری نشان می دهد که گروه بندی والدین بر اساس تحمل به شوری برای رسیدن به ارقام برتر در برنامه های به نژادی مفید واقع شده است . لذا می توان نتیجه گرفت که بخشی از مکانیزمهای تحمل به شوری ژنتیکی بوده و قابل انتقال به نتاج است.

▪ تنشهای محیطی مانند :

خشکی – شوری و سرما در گیاه موجب بروز یک سری تغییرات مورفولوژیکی و فیزیو لوژیکی می گردند . تعدادی از واکنشهای فیزیولوژیکی القاء شده تحت تنشهای محیطی متفاوت در گیاهان همانند می باشند که حاصل آن بروز روند پیچیده خود تنظیمی در گیاه است .

فرایند تغییرات حاصله نهایتا باعث تغییر تعادل ابی می گردد که بصورت کاهش پتا نسیل آبی بافتها بروز می نماید . لذا بدلیل کاهش شدید پتانسیل آبی محلول خاک سلولهای ریشه گیاه نیز بایستی پتانسیل آبی خود را به حدی کاهش دهند که اختلاف پتانسیل منفی تری بین دوسیستم هم جوار ایجاد شود تا جذب آب از محلول خاک برای گیاه امکان پذیر گردد . گزارشاتی وجود دارد که برخی از ارقام متحمل گندم در مراحل رشد رویشی و زایشی حساسیت یا تحمل متفاوتی نشان داده اند لذا به نظر می رسد که به گزینی به خصوص برای عملکرد دانه نیازمند گزینش در طی چند مرحله است .

مرحله رشد نهالبذری حساسترین مرحله رشدی بیشتر گیاهان به غلظت با لای نمک است در این مرحله از رشد گیاهان غلات جوانه های پنجه تشکیل شده و بعد ار آن رشد و تشکیل آغازه های برگ و سنبلچه شروع می شود .در نتیجه شوری با لای خاک طی مراحل اولیه رشد می تواند به شدت بر عملکرد نهایی بذر تا ثیر بگذارد .اگر چه تنش شوری جوانه زنی و سبز شدن را به تاخیر می اندازد . ولی بعصی گیا هان زراعی قادر به جوانه زنی در سطوح بالاتری از نمک که گیاهان بطور معمول می توانند آن را در مراحل رشد رویشی یا زایشی تحمل کنند هستند .به هر حال این تحمل بالای گیاهان در مراحل نهال بذری و حسا سیت آنها در مراحل رشد بعدی مزیت اندکی است .در گندم دوروم و گندم نان حساسیت به شوری با افزایش سن گیاه کا هش می یابد لذا پائین نگهداشتن شوری خاک در طی مرحله جوانه زنی و سبز شدن گیاهچه ای دارای اهمیت می با شد و به همین منظور کشت هیرم کاری در مناطق خشک و نیمه خشک در مورد غلات مرسوم است. در جو تفاوتهای ارقام در مرحله رشد گیاه افزایش یا فت . همچنین درجه تحمل نسبی در طی زمان رشد برای نیشکر نیز گزارش شده است این گزارشات فرایند غربال و انتخاب را در صورتیکه بر مبنای یک مرحله از رشد گیاه پایه گذاری شده باشد پیچیده می سازد .

● طبقه بندی گندم

۱) انواع هگزا پلوئیدی ۲n=۶x=۴۲کروموزوم

به گندمهای معمولی Dinkelمعروف بوده وعموماُ زراعی ولی دارای انواع لخت وبا پوشش می باشد . گونه T.aestivu گونه های وحشی واهلی گندم را برحسب نظرات اویلوف” و اصلاحات مکی” از کرومزومی (ژنتیکی) و به طور کلی به سه گروه به شرح زیر تقسیم میشوند :

۲) انواع دیپلوئیدی ۲n=۲x=۱۴ کرومزوم

به این گندمها ، گندمهای تکدانه یا Einkorn نیزمی گویند به لحاظ اینکه در هر سنبلچه واقع در محور سنبله همانند جو دو ردیفه فقط یک دانه تشکیل میشود .

دانه ها نیز همانند جو پوشش دار هستند . انواع زراعی در این گروه بسیار نادر می باشد .

۳) انواع تترا پلوئیدی ۲n=۴x=۲۸ کرومزوم

گندمهای جفت دانهای یا Emmre نامیده می شوند دارای انواع وحشی وزراعی ، لخت وپوشش دار بود ، ودو گونه T.DicoccumوT.Durum (گندم ماکارونی ) در سطوح وسیع کشت میشوند .

یکی از گونه های این گروه می باشد که با داشدن ارقام وانواع مختلف وتیپهای متعدد کاشت غالب جهانی رادارد .

●تیپهای گندم :

گندم معمولی دارای انواع بهاره ، پاییزه ،دو فصله می باشد .
گندمهای پاییزه ریشه عمیق تر ، رشد بطئی تر ، رنگ دانه اغلب تیره تر ، درصد پروتئین بیشتر از انواع بهاره رفتن نیاز به دورهای سرما دارند و خفتگی بذر نیز در این تیپ مطرح می باشد.گندم های معمولی نیز دارای انواع سخت ونرم می باشند . در این سختی ونرمی علاوه بر خصوصیات ژنتیکی عوامل محیطی نیز موُثر هستند .گندم های معمولی از نظر برخی خصوصیات گیاه شناسی مثل داشتن یا نداشتن ریشک ، تراکم یا نیمه تراکم یا باز بودن محور سنبله، ارتفاع و … دارای فرم های مختلفی هستند.

اصلاح و معرفی یک رقم شیوه های مختلفی دارد که عبارتند از :

۱) Selection
گندم های بومی هر کشوری ، مجموعه ای از انواع گندم های مختلف با ویژگی های مختلف می باشد که یک اصلاح گر از بین این انواع با توجه به هدف خود و نیز خصوصیات گیاهی ، مقاومت ها ، حساسیت ها ،عملکرد و غیره بوته های خاصی را انتخاب کرده وبا آزمایشات مختلفی که روی آنها انجام می دهد. در نهایت به یک توده بذر خالص با ویژگی های مورد نظر اصلاح گر می رسد . که با طی تشریفات قانونی آنرا به عنوان یک رقم معرفی می کنند . ارقام آذر ، امید ، روشن ، طبسی از جمله ارقامی هستند که به این ترتیب حاصل شده اند .

۲) Plant Introduction
در جهان مناطق متعددی هستند که شرایط اقلیمی آنها با شرایط اقلیمی مناطقی از کشور ما مطابقت می کند .
ارقامی که در این مناطق کشت موفقی داشته باشند ممکن است در مناطق مشابه در کشور ما نیز موفقیت آمیز باشد. لذا مراکز تحقیقات با وارد کردن نمونه ای از آنها به کشور وانجام آزمایشات مختلف برای مناطق خاصی معرفی کرده یا برا انجام تلاقی ها از آنها استفاده کند .
البرز ، بزوستایا ، پنجامو ، چناب ، خزر ، مغان ۱و۲ و کاوه این گونه اند .

۱) Hybridation
ممکن است یک رقم انتخابی از توده های بومی یا یک رقم وارداتی با داشتن صفات مطلوب یک چند ویژگی نا مناسبی هم داشته باشند. مثلآ عملکرد خوب ولی حساس به ریزش.

۲) Mutation
ممکن است به صورت طبیعی یا با اقداماتی چون پرتو نگاری با قرار دادن بذور یا گیاهان تحت شرایط با مواد خاص تغییراتی در ترکیبات ژنتیکی ودر نتیجه ویژگی های آنها ایجاد شود . اگر این تغییرات مطلوب باشد که احتمال آن بسیار کم است- میتوان آنرا به عنوان یک موتانت معرفی کرد .مثل موتانت اروند .

● طبقه بندی گندم بر اساس خصوصیات ژنتیکی

۱) گروه دیپلوئید (کروموزوم ۲n=۲۸(
▪ پوشیده – زراعی / Ein korn / T. aegilopoidesBa
▪ پوشیده – وحشی / Wild einkorn / T.boeoticum Boisscl
۲) گروه تتراپلوئید ( کروموزوم۲n=۲۸)
▪ پوشیده – وحشی / Wild Emmer / T. dicoccoides Korn
▪ پوشیده –زراعی / Timolcevi / T. dimophecvii Zhukow
▪ پوشیده –زراعی / Emmer / T. dicoccum schubi
▪ لخت – زراعی / Makaroni Wheat / T. durum Docf
▪ لخت – زراعی / Rivci Wheat /T. mrgidiom L .
▪ لخت – زراعی/ Khorasan Wheat / T. wranicum jakubz .
▪ لخت – زراعی / Polish Wheat =(T. oricniai pere )
▪ لخت – زراعی/
Persian Wheat / T. polonicum vav
۳) گروه هگزاپلوئیدی ( ( ۲n = ۴۲
▪ لخت – زراعی / Commun wheat / T. vulgare
▪ لخت – زراعی / Club wheat
▪ لخت – زراعی / Shot wheat
▪ پوشیده – زراعی/ Spelt
▪ پوشیده – زراعی / Rivet wheat
▪ پوشیده – زراعی / Khorasan wheat

کشت گندم

در ابتدای هر کشتی باید زمین را آماده نماییم . نکته مهم در آماده سازی بستر بذر با توجه به اینکه گندم به نشست خاک در بعد از رویش فوق العاده حساس است شخم را بایستی حدود یکماه قبل از کاشت انجاه دهیم . در مورد کاشت گندم بلافاصله بعد از انجام شخم های عمیق خودداری کنیم گندم به نوع شخم حساسیت ندارد و بیشتر شخم سطحی را انجام می دهند . تسطیح خاک نیز یکی از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد زدن لولر بایستی همزمان باشد با عملیات تهیه زمین و بستربذر زدن لولر باعث می شود که عمق بذر تنظیم شده باقی بماند و آبیاری نیز تسهیل می گردد .تاریخ کاشت در مناطق سردسیر باید دو ماه قبل از یخبندان ممتد باشد که در مهرماه می باشد .
برای هر روز تاخیر در کاشت ۱٪ به میزان بذر اضافه می کنیم . زمانی باید کشت شود که در زمان سرما به ۴ برگی رسیده باشد .در مورد نیاز کودی گندم باید بگویم که برای تعیین دقیق آن نیاز به آزمایش خاک می باشد .
▪ ازت :
بصورت نیترات جذب می شود و آمونیم و اوره فرمهای قابل جذب بعدی می باشد و اهمیت کمتری دارد .تلفات گازی ازت بدلیل نیترات زدایی و غرقاب بودن زمین می باشد و تلفات گازی آونیاک بر اثر پخش در سطح خاک می باشد . برای کاهش تلفات بهتر است کود سرک را با آب حل کنیم و زمانی ک.د را در مسیر آب قرار دهیم که نصف کرت یا فارو را آب رفته باشد . ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلو اوره در هنگام کاشت – پنجه زنی – ساقه رفتن و تشکیل سنبله مصرف می شود .

بهتر در هنگام کاشت ۵۰ کیلو و در هنگام پنجه زنی و ساقه رفتن ۱۰۰ کیلو و در مرحله تشکیل سنبله ۵۰ کیلو در هکتار مصرف کنیم .

▪ فسفر :
فسفر تمایل به جمع شدن در سطح خاک دارد . فرم محلول فسفر بیشتر قابل جذب می باشد . ازت و فسفر در تعامل با هم می باشند . فسفر توسط نوک ریشه جذب می شود . فسفر را بهتر است با شخم به عمق خاک بفرستیم . ۱۵۰ – ۱۰۰ کیلو سوپر فسفات تریپل در هکتار نیاز می باشد .
▪ پتاسیم :
کند جذب است . باعث بزرگ شدن دانه و افزایش کیفیت گندم و افزایش مقاومت به تنش خشکی و مقاومت به آفات و امراض می باشد . ۱۵۰ -۱۰۰ کیلو فسفات پتاسیم در هکتار نیاز است .علاوه بر عناصر پر مصرف گندم به عناصر کم مصرفی نیز احتیاج دارد . سولفات روی ۴۰ کیلو و سولفات آهن ۴۰ کیلو در هکتار نیاز می باشد .ارقام الموت٬ بزوستایا ٬ زرین و شهریار ارقام زمستانه می باشند که باید از ۲۰ – ۱ مهر کاشته شوند . ارقام بک کراس روشن و الوند نیمه زمستانه هستند که باید از ۲۰ مهر تا ۲۰ آبان کاشته شوند .۱۸۰ تا ۲۲۰ کیلو بذر در هکتار نیاز می باشد . نکته مهم در آبیاری این است که باید در پاییز ۲ آب به گندم بدهیم .
▪ داشت : در مرحله داشت گندم یکی از مواردی که اهمیت زیادی دارد مبارزه با علفهای هرز می باشد . چون گندم یک گیاه باریک برگ می باشد علفهای هرز پهن برگ را به راحتی می توان کنترل نمود . برای کنترل آنها از سموم تو فور دی و گرانستار استفاده می شود . در مصرف تو فور دی باید دقت کنیم که زمان مصرف آنرا رعایت کنیم زیرا ممکن است که محصول خودمان نیز از بین برود . تو فور دی را باید بعد از ۴ -۲ برگی گندم تا زمانی که بند دوم ساقه گندم تشکیل شده مصرف کنیم . و به میزان ۲ – ۱.۵ لیتر در هکتار باید مصرف کنیم .

▪ گرانستار :
میزان مصرف ۲۰ – ۱۰ گرم در هکتار است . از مرحله ۲ برگی گندم تا تشکیل بند دوم ساقه باید مصرف شود . آزمایشات نشان می دهد که اختلاط این دو سم با هم نتیجه بهتری می دهد به این صورت که ۱۳- ۱۰ گرم گرانستار + ۱- ۷. لیتر تو فور دی به هم مخلوط شود و مصرف گردد . برای از بین بردن علفهای باریک برگ مثل یولاف از سمومی مانند آونج به میزان ۴ لیتر در هکتار در مرحله پنجه زنی گندم استفاده می شود و قابل اختلاط با تو فور دی می باشد .
تاپیک علفهای یولاف و لولیم را کنترل می کند . رای گندم مصرف می شود و با گرانستار قابل اختلاط است و به میزان ۱ لیتر در هکتار مصرف می شود.ایلوکسان : بهترین لولیم کش است و چچم را کنترل می کند . به میزان ۲.۵ لیتر در هکتار استفاده می شود .پوماسوپر : یولاف را کنترل می کند و در گندم و جو استفاده می شود به میزان ۱- ۶. لیتر در هکتار و با گرانستار قابل اختلاط است .نکته : علف کشهای باریک برگ را باید قبل از پنجه زنی علف هرز مصرف کنیم .

● آفات و بیاریها :

▪ سن گندم :
سن کندم در دو مرحله خسارت می زند . اولین مرحله سن مادر است که در بهار هنگامی که دما به حدود ۱۰ درجه می رسد از مخفی گاه زمستانه خود بیرون می آید و به مزارع حمله می کند. سن مادر از برگها و جوانه انتهایی تغذیه می کند و باعث از بین رفتن گندم می شود . برای مبارزه باید به جمعیت آن در مزرعه دقت کرد در مزارعی که بیشتر از ۳ تن عملکرد دارند تعداد ۵- ۴ سن مادر در متر مربع را باید مبارزه نمود . بعد از تغذیه سن مادر در پشت برگها تخم گذاری می کند که سن پوره خارج شده از تخمها با مکیدن شیره دانه ها باعث خسارت می شوند . که در مزارع بابیش از ۳ تن عملکرد تعداد ۷ – ۶ پوره در متر مربع را باید مبارزه نمود . برای مبارزه از سم فنیتریتیون و فنتیون به میزان ۱.۲ لیتر در هکتار مصرف می شود .

▪ شته روسی :
علایم حمله آن به گندم به این صورت است که کندم بنفش می شود و کوتوله باقی می ماند و به خوشه نمی رود . برگ در امتداد رگبرگها بنفش می شود .برای مبارزه با آن در زمان مبارزه با سن گندم آن نیز کنترل می شود .دیگر آفات گندم خسارت چندانی نمی زنند و در هنگام مبارزه با سن گندم کنترل می شوند.از بیماریهای گندم می توان به سیاهک آشکار اشاره نمود : بوته های بیمار قوی تر و رشد سریعی دارند . عامل بیماریزا روی گل فعالیت دارد و سنبله را به یک توده سیاه تبدیل می کند .
توسط باد پراکنده می شود برای مبارزه با آن از سموم ویتاواکس و کاربندازیم بصورت پودر وتابل قابل حل در آب و به میزان ۲۰۰ گرم برای ۱۰۰ کیلو بذر استفاده می شود .

▪ سیاهک پنهان :
علایم آن شامل کوتاه ماندن ساقه و کاهش برگها و کوچک ماندن برگها است و رنگ برگها در سطح گره فوقانی به آبی مایل به سبز تبدیل می شوند .سنبله ها کوتاهتر یا دراز تر هستند در هنگام رمنکوبی دانه های آلوده شکسته و قارچ روی دانه های سالم میریزد و آنها را آلوده می کند و یا در خاک میریزد که تا ۱ سال قوه نامیه خود را حفظ می کند .که از زمان جوانه زنی فعالیت آن شروع می شود . برای مبارزه با آن باید بذور را با سموم ویتاواکس و کاربندازیم به میزان ۲۰۰ گرم در ۱۰۰ کیلو بذر صدعفونی نمود .

▪ سفیدک سطحی :
اگر در اواخر فروردینتا اوایل خرداد بارندگی زیاد باشد بروز می کند . ابتدا در قسمتهای پایینی در سطح پهنک و نزدیک رگبرگها لکه های پراکنده٬ کوچک و کشیده با پوشش تار عنکبوتی سفید ظاهر می شود که با افزایش ضخامت خاکستری و قهوه ای روشن می شود . برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود و از ارکیبات گوگردی یا کاراتان ستفاده نمود .گندم معمولا هر ۱۵ -۱۰ روز یکبار باید آبیاری شود . که معمولا گندم به ۵ آب نیاز دارد که شامل خاک آب که اولین آبیاری را می گویند و دوم در هنگام پنجه زنی و سوم در هنگام ساقه رفتن و چهارم هنگام گلدهی و آخر در هنگام دانه بستن می باشد .

● برداشت :

هنگامی که دانه ها سخت شدند که دیگر با ناخن تقسیم نمی شدند و رطوبت دانه۱۴٪ می باشد هنگام درو می باشد . برای برداشت باید از کمباین های که معاینه فنی شده اند استفاده شود که بهتر است نو باشند و ریزش بیشتر از ۵٪ نداشته باشند .

● بررسی اقتصادی خاکورزی حفاظتی در تناوب گندم- آیش

فرسایش بادی و وزش گرد وغبار مرسوم ، بر زمین هایی که مورد خاکورزی گندم زمستانه- آیش تابستانه ، در واشنگتن شرقی ایالات متحده ی آمریکا قرار دارند، باروری خاک را کاهش می دهند و می توانند با کیفیت نا مطلوب هوا همکاری کنند.خاکورزی خفاظتی در طول آیش، برای کاهش دادن فرسایش و گرد و غبار شناخته شده است اما خاکورزی سنتی(CT) هنوز بر بیش از ۸۰ درصد زمینهای این منطقه به کار برده می شود. این مقاله نتایج اقتصادی یک دوره ی ۵ ساله(سالهای زراعی ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ ) سیستم خاکورزی را که در منطقه ی لیند واشنگنتن پژوهش شده است گزارش می دهد.

میانگین بارش سالانه پایگاه ۲۲۴ و خاک لومی سیلتی شانو ( سیلتی زبر، مخلوط شده، فوق العاده فعال، مرطوب Xeric Hapolcambids )است. سیستم های خاکورزی هستند: ۱- خاکورزی سنتی(CT توضیح در روبرو)-۲-حداقل خاکورزی(MT:کشت وعلف کشها)-۳- حداقل خاکورزی تاخیری(DMT:علف کشها وکشت تاخیری). محصول دانه ای گندم در میان این سالها بین ۷۹/۱ تا ۲۰/۵ در هکتار برآورد شده است.

اما بین محصول دانه ای سیستم های خاکورزی در هر سال یا هنگام تحلیل میان سالها اختلافی وجود ندارد. سیستم خاکورزی ، به طور اقتصادی ، بر اساس برگشتی بازار نسبت به هزینه های کل تولید مشابه بودند، اما DMA از CT براساس برگشتی بازار نسبت به هزینه های متغیر ، سود آوری کمتری داشت(البته این سودآوری کمتر، چندان محسوس نبود).تحلیل گران اقتصادی نشان می دهند که هیچ کمک مالی مورد نیاز نمی باشد تا تولید کنندگان را برای تغییر از شیوه ی سنتی به شیوه ی آیش با شخم کمتر ترغیب کند، زیرا این سیستم ها در مجموع سود آور هستند. چون هیچ طعمه و دلیل اقتصادی بلند مدت و کوتاه مدتی برای تبدیل کردن CT به MT ( که خاک را حفظ می کند) وجود ندارد ، این یک راه حل پیروزمندانه و موفقیت آمیز برای کشاورزان و محیط زیست می باشد.
هنگامی که مساحت زمین تحت آیش تابستانه(بهاره) در آمریکا در طول سه دهه ی گذشته کاهش پیدا کرد، تناوب گندم-آیش زمستانه(پاییزه)، سیستم مسلط و عمده ی کاشت در مناطقی که بارندگی سالانه یکمتر از ۳۵۰ میلیمتر دارند، باقی ماند. در ایالت واشنگتن شرقی و مناطق شمال مرکزی ، آیش بهاره- گندم پاییزه ، سیستم مسلط و عمده ی کاشت بر تقریبا ۲ میلیون هکتار می باشد. کشاورزان در گریت پلین شمالی به طور مشخص فرسایش بادی را در زمین های آیش شده کاهش دادند با پذیرفتن سیستم خاکورزی کمینه (MT) و تمرین سیستم های بدون خاکورزی و شواهد تازه ای کاهش مشابه را در فرسایش بادی و تحمل در برابر گرد و غبار باد در پاسیفیک نوثوست نشان می دهد.

مرکز اطلاعات خاکورزی حفاظتی(CTIC) گزارش داد که کشاورزان در ایالات های گریت پلین غربی و پاسیفیک روشهای MT و بدون خاکورزی را بر ۳۴ درصد زمینهای زراعی بکار بردند. اگرچه در ایالت واشنگتن فقط ۲۶ درصد زمینهای زراعی در روش MT و بدون خاکورزی بودند. در واشنگتن شرقی- مرکزی که بارش سالانه معمولا بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی متر است، حتی آیش MT کمیاب است. برای مثال ، در حومه آدامز قلب منطقه گندم- آیش واشنگتن ، خاکورزی سنتی هنوز بر ۸۸ درصد زمینهای زراعی بکار برده می شود.

بیشترین مطالعات اخیر اقتصادی روشهای بدون خاکورزی و MT در سیستم گندم- آیش به منطقه ی گریت پلین آمریکا و پریریس کانادا مربوط می شود. بازنگری این کار نشان داده است که سودبخشی مرتبط به این سیستم های خاکورزی در مناطق نسبتا کم آب، با تغییر موقعیت تغییر کرده است، اگرچه ، کاهش خاکورزی عمدتا برگشتی خالص را افزایش می دهد وقتی شدت کشت زراعتی هم افزایش یابد.
وقتی پیشنهاد این سیستم ها برای خاک و هوا مفید تشخیص داده شدند، برخی پژوهشگران گزارش دادند که برای روش بدون خاکورزی هزینه تولید بالاتر است. اسمیت و همکارانش گزارش دادند که حضور غیر قابل کنترل علفهای هرز در روش بدون خاکورزی در مناطق نسبتاکم آب می تواند به طور عمده هزینه ی علف کشی و تولید کل را با ببرد. اگرچه پژوهش های اخیر کشاورزانی که روش بدون خاکورزی را در یک منطقه نسبتا کم آب واشنگنتن شرقی آزمایش کرده اند، آشکار می کند که هزینه ی تولید آنها برای کشت هایی که بذرپاشی آنها در بهار انجام می شود کمتر از روش CT بوده است. خاکورزی سنتی که در طول آیش به کار برده می شود شدید است و اغلب خاک را نسبت به فرسایش آسیب پذیر می کند.
کمبود پس مانده های گیاهی،کلوخه و زبر خاک بر سطح خاک می تواند یک تهدید فرسایش بادی خطرناک را بوجود آورد و مطرح سازد. سیستم خاکورزی حفاظتی در پاسیفیک نوثوست عموما ابزار بدون برگردان را به کار گرفت مانند تیغه پهن V شکل برای خاکورزی مقدماتی بهاره ، به همراه استفاده از علف کشها بجای یک یا دو عملیات خاکورزی.

این کار مقادیر بیشتری پس مانده های سطحی و زبری خاک را در طول آیش در مقایسه با روش CT حفظ می کند. لی خبر داد که ذرات گرد وغبار معلق که ۱۰ میکرو متر (PM-۱۰) و کوچکتر بودند در اسپوکان ایالت WA به ۳۱ تا ۵۴ درصد کاهش خواهند یافت، اگر خاکورزی حفاظتی یا روش بدون خاکورزی جایگزین آیش بهاره سنتی شود.
هر دو منطقه ی اسپوکان و تری سیتیز اوربان در مواجهه با استانداردهای دولتی کیفیت هوا برای PM-۱۰ در چندین مورد رد شدند. یکی از این موارد، در طول یک توفان غبار (شن) بزرگ در ۲۵ سپتامبر ۱۹۹۹ بود، وقتی که PM-۱۰ به۴۰۵ میکرو گرم رسید که تقریبا سه برابر استاندار مجاز ملی ۱۵۰ می باشد. در آن روز، در تصادف چند اتومبیل در نزدیک پندلتون هفت سرنشین کشته و۲۲ نفر مجروح شدند. بله ، تخلف از فرمان استاندارد های دولتی کیفیت هوا، که نمایندگان کیفیت هوا طرحها را گسترش می دهند تا این مشکل را حل کنند.

چرا بیشتر کشاورزان گندم- آیش در پاسیفیک نوثوست درون مرزی خاکورزی حفاظتی را کار نمی برند؟ برخی کشاورزان میزان دانه آب ناکافی برای استقرار موقعیت گندم پاییزه ، مشکلات در کنترل دم روباهی کلاهی (bromus tecnicum ) و دیگر علفهای هرز ، به علاوه ی شیارباز کن دانه به علت پس مانده بیش از حد را دلیل این موضوع می آورند.

همچنین مواردی درباره ی خطر سرمایه گذاری در ابزار های خاکورزی حفاظتی نمایان و آشکار می شود تا برای برخی کشاورزان واشنگتن شرقی زمینه ی بی میلی شود وآنها سیستم های آیش خاکورزی حفاظتی را قبول نکنند این مقاله عملکرد محصول دانه ای و سودبخشی روش خاکورزی کمینه (حداقل خاکورزی:MT ) و روش خاکورزی کمینه ی تاخیری (حداقل خاکورزی تاخیری :DMT) را در مقایسه با خاکورزی سنتی (CT) گزارش می دهد( برای کشت گندم آیش در واشنگتن شرقی نسبتا کم آب).

● وسایل و روشهای آزمایش

آزمایش سیستم خاکورزی تناوب گندم- آیش از آگوست ۱۹۹۳ تا جولای ۱۹۹۹ در ایستگاه پژوهشی آیشی دانشگاه ایالت واشنگتن در لیند واشنگتن انجام شد. اگرچه اولین عملیات آیش در سال ۱۹۹۳ رخ داد ، اما پژوهش به مانند یک تحقیق۵ ساله تولید گندم انجام شد که از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ طول کشید(جدول ۱) خاک لومی سیلتی شانو بیشتر از ۲ متر عمق با شیب کمتر از ۲ درصد داشت. این طرح آزمایشی یک بلوک کامل تصادفی از سه سیستم خاکورزی بود که چهار دفعه تکرار شد. قطعات مستقل ۴۶×۱۸ متر بودند ، که اجازه می داد تا تجهیزات کشاورزی در حد و اندازه ی صنعتی و تجاری استفاده شود . بخشهای نزدیک به هم وهم جوار زمین استفاده شدند برای اینکه بتوانیم داده ها را از هر دو بخش محصول و آیش پژوهش در هر سال جمع آوری کنیم .سه سیستم مدیریتی خاکورزی عبارت بودند از:

۱) خاکورزی سنتی (CT ) :تکرار و زمان بندی استاندار عملیات خاکورزی و استفاده از ابزار های معمول مورد استفاده کشاورزان

۲) خاکورزی حفاظتی (MT): تکرار و زمان بندی استاندارد عملیات خاکورزی ، علف کش ها به جای خاکورزی جایگزین شدند و یک خیش V شکل ، بدون آنکه خاک را برگرداند با چنگک غلتان همراهش برای خاکورزی مقدماتی بهاره استفاده شد.

۳) خاکورزی خفاظتی تاخیری (DMT): شبیه به روش MT ، بجز خاکورزی مقدماتی بهاره با خیش V شکل که دست کم تا اواسط ماه مه به تاخیر انداخته شد. سیستمDMT شامل تحقیق شده است تا تاثیرش بر نگه داری رطوبت خاک ، کنترل فرسایش بادی و به علاوه ، امکان پذیر و عملی بودن اقتصادی آن ، آزمایش و بررسی شود.یک فهرست کامل عملیات و زمان بندی کشت برای هر سیستم خاکورزی در سراسر پژوهش در جدول ۱ دیده می شود. توصیف جزئی خاکورزی و دیگر عملیات کاشت برای همه سیستم های خاکورزی در شیلینگر(۲۰۰۱) گزارش شده اند.

● تحلیل اقتصادی

روشهای استاندارد بودجه بندی فعالیت ها (سرمایه گذاری ها) به کار گرفته شدند تا متوسط هزینه های ثابت و متغیر تولیدات را برای هر سیستم خاکورزی تخمین بزنند. هزینه های ثابت شامل استهلاک ، بهره، مالیاتها، مسکن(تهیه جا) و بیمه بر دستگاهها و یک هزینه ی سرجمع کشت هستند. هزینه های زمین براساس قانون محلی دوسوم مستاجر و یک سوم موجر از محصول سهم می برند می باشد که با بازده سالانه سالانه تغییر می کند. هزینه های متغیر شامل بذر ، کود ، علف کش ، بیمه آتش سوزی و تگرگ ، سوخت ، تعمیرات و نیروی کار می باشد.

هزینه های تولید برای هر سیستم خاکورزی براساس ترتیب حقیقی عملیات که در آزمایش انجام شده است می باشد( جدول ۱) اما دستگاههای مخصوص مقیاس کشت در منطقه را مورد فرض قرار دادیم. خیش V شکل تیغه پهن تنها ابزار اضافی ای بود که برای تغییر از سیستم CT به MT یا DMT مورد نیاز بود. میزان کود ، علف کش و بذر آن مقادیری هستند که در آزمایش لیند استفاده شدند(جدول ۱). میزان محصولات دانه ای ، میانگین سالهای ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ هستند که از این آزمایش بدست آمده اند (جدول ۲) . همه ی مقدار های هزینه و سود برای هر هکتار تناوبی جمع آوری شدند.

برای مثال ، هزینه ها و سود های آیش گندم پاییزه- آیش بهاره برای نیم هکتار گندم پاییزه و نیم هکتار آیش محاسبه شدند. این گونه محاسبه به درستی میانگین بازده هر هکتار در هر سال را برای یک کشاورز که نصف زمین را در آیش و نصف دیگر را در کشت گندم پاییزه قرار داده است، توصیف می کند. برای تحلیل گران اقتصادی ، فرض می شود کشاورزان در این منطقه از هزینه ی دوباره ی کاشت محصول گندم پاییزه شان برای گندم بهاره در یک سال از پنج سال کشت خسارت خواهند دید که این به علت جوانه نزدن گندم پاییزه به اندازه کافی یا مرگ زمستانه می باشد. این مورد در آزمایش لیند برای همه ی سیستم های خاکورزی به علت آب ناکافی ناحیه کشت برای کشت گندم پاییزه در سپتامبر ۱۹۹۴ رخ داد.

قیمت گندمی که استفاده شده ، تنی ۰۲/۱۴۴ دلار برای گندم سفید و نرم و تنی۳/۱۸۷ دلار برای گندم بهاره سخت و قرمز ، معیار منطقه ای است برای تعیین قیمت فروش و بازاریابی سالانه محصولات بدست آمده در منطقه پژوهش. یک تحلیل حساسیت شامل نشان دادن تاثیرات محدوده ی مرزی تولیدات و قیمت گندم می شود ، در ضمن شامل می شود قیمت های کمتر از تنی ۱۱۰ دلار که در سالهای ۱۹۹۸و۱۹۹۹ دیده شده است. برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه تولید تعریف می شود.پرداختهای دولتی مربوط به کسری در آمد ( پرداخت های متحول کننده ، کامل کننده و قرضی) که در سال ۱۹۹۸ مهم و قابل توجه بودند در نظر گرفته نشدند.
افزودن پرداختهای دولتی به تحقیق بر رتبه بندی سیستم های خاکورزی تاثیری نخواهد داشت چنانچه پرداختهای متحول کننده وکامل کننده ی تفکیک شده در سیستم های خاکورزی تغییر نکند( یعنی باید پرداختها برای همه خاکورزی ها مساوی باشد). هرچند ، صرف نظر از انتخاب خاکورزی ، این پرداختها بر رای درباره ی پویایی اقتصادی تاثیر خواهند گذاشت.

● نتایج وبحث. محصولات ، پس مانده و ذخیره ی آب

محصول دانه ای گندم پاییزه از سال ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ محدود بین ۷۹/۱ تا ۲۰/۵ تن در هکتار بود. اختلاف آماری قابل توجهی در محصول دانه ای میان سیستم های خاکورزی در هر سال یا در میانگین ۵ سال وجود ندارد(جدول ۲) . در صورتی که آمار قابل توجهی نیست اما در هر سال محصول MT متجاوز یا مساوی محصول CT است. پس مانده های بجا مانده بر سطح خاک در پایان دوره ی آیش mo-۱۳ به طور میانگین برابر ۷۷۰ ، ۱۳۹۰ و ۱۴۴۰ کیلو گرم بر هکتار برای CT ، MT و DMT می باشد. براساس برنامه ی کشاورزی دولتی در مورد حداقل مقدار پس مانده ی سطحی مورد نیاز برای خاکهایی با فرسایش زیاد (۳۹۰ کیلو گرم بر هکتار ) ، استفاده از روش CT در یک سال این قانون را نقض کرد و مقدار پس مانده کمتر از ۳۹۰ کیلو گرم بر هکتار شد. در دیگر سالها هم این موضوع فقط به صورت حدی رعایت شد. با در نظر گرفتن اینکه در همه ی سالها در سیستم های MT و DMT مقدار پس مانده بیش از اندازه وجود داشت. در مجموع ، هر دو پارامتر حجم کلوخ و سطح ناهموار با مقایسهMT وDMT با CTبررسی شد. به طور میانگین در همه ی چرخه های آیش ، حجم آب خاک در عمق ۰ تا ۱۵ سانتی (منطقه ی حضور بذر) همچنین در تمام برش عمودی ۱۸۰ سانتی خاک بوسیله سیستم های خاکورزی تحت تاثیر قرار نگرفت. بنابراین CT سود زراعی بیشتری از MT ، DMT در این آزمایش نداشت ، اما روش CT زیانهای کاملا مشخصی برای محیط دارد.

● سود بخشی و تحلیل حساسیت

متغیر بودن برگشتی خالص بازار ، هزینه محصولات مختلف و هزینه تولید را در طول آزمایش ۵ ساله بازتاب می کند. همچنان که در بالا گفته شد ، در طول زمان و در میان سیستم های خاکورزی بهای گندم برای آزمایش ۵ ساله ثابت نگه داشته شد و برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه های کل برای سه سیستم خاکورزی به طور آماری به میزان قابل توجهی (۵ درصد) متفاوت نبود(جدول ۳). با اندازه گیری برگشتی خالص نسبت به هزینه های متغیر ، DMA از دیگر سیستم های خاکورزی در مقدار قابل توجه ۰۵/۰ سود آوری کمتری داشت.

براساس میانگین قیمت ها و محصولات ، برگشتی بازار هر سه سیستم خاکورزی کمتر از آن است که هزینه های کل را پوشش دهد و مقدار ۲۷ تا ۴۰ دلار را نمی تواند پاسخگو باشد. هزینه های کل شامل :۱- دستمزد برای کارگر -۲- هزینه زمین -۳- استهلاک دستگاهها -۴- هزینه ی بهره – ۵- هزینه ی متغیر های از دست رفته می شوند. منفی بودن برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه های کل به طور روشن و واضح در تولید دانه ای عادی هستند ، وقتی پرداختهای دولتی شامل کار نشده باشد( پرداختهای دولتی شامل پژوهش نشده اما هزینه زمین به صورتی است که انگار پرداخت ها حساب شده است). این دلیل اهمیت پرداختهای دولتی است که تبدیل به سرمایه شده و ارزش زمین را بالا می برد ، متناسبا هزینه ها هم افزایش می یابد. در نبود پرداختهای دولتی ، هزینه های زمین برای مالک کاهش خواهش یافت و برگشتی بازار شاید با دقت بیشتری هزینه ها را پوشش دهد.

نتایج در جدول ۳ براساس میانگین قیمت ها و محصولات می باشد، هر چند قیمت های بازار و میزان محصولات کشاورزی به طور گسترده نسبت به زمان متغیرند. برای مثال ، میانگین قیمت ۵ ساله در این تحلیل ۰۲/۱۴۴ دلار به ازای هر تن گندم سفید نرم ، استفاده شد. اما قیمت گندم در منطقه تا تنی ۱۸/۸۸ و۲۲/۱۱۰ در سالهای ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ به شدت سقوط کرد. به طور مشابه محصول گندم دیم در این منطقه اساسا از سالی به سال دیگر متغیر است ، به طوری که در جدول ۲ نشان داده شده است.

برای توضیح دادن تاثیر اختلاف قیمت و محصول دانه ای مختلف بر برگشتی خالص بازار ، جدول ۴ میزان حساسیت برگشتی خالص را برای ترکیب های قیمت و محصول دانه ای مختلف در روشهای CT ، MT و DMT نشان می دهد. نتایج میزان حساسیت برای MT رقابتی سیستم خاکورزی ، برای توضیح دادن تاثیرات تغییر پذیری قیمت و محصول اینجا مطرح می شود. اگر میانگین گندم MT ، ۰۳/۴ تن در هکتار باشد و قیمت ۹۶/۱۴۶ دلار برای هر تن دریافت می شود ، برگشتی بازار نسبت به هزینه های کل مساوی ۸۳/۹ دلار می شود. قیمت های ۵۹/۱۲۸ دلار پایین تر به ازای هر تن ، برای همه ی محصولات ۳۷/۴ تن بر هکتار و کمتر.

وجود ضرر و زیان را قبل از پرداخت دولتی نشان می دهد(جدول ۴) . مقدار میانگین محصولات دانه ای سالهای ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ آزمایش ، برای سیستم MT که۸۹/۳ تن بر هکتار است ر به گونه ای می توان محاسبه کرد که یک قیمت ۱۹/۱۴۷ دلار برای هر تن داشته باشیم تا هزینه کل ۲۹/۲۸۶ دلاری در هر هکتار تناوبی را پوشش دهد. جدول ۴ نشان می دهد که اگر محصول دانه ای برای MT تا زیر۰۳/۳ تن در هکتار سقوط کند ، چنانچه در سال ۱۹۹۹ رخ داده (جدول ۲) کشاورز برای پرداخت هزینه های کل از محل فروش بازار درمانده خواهد شد ، حتی اگر قیمت گندم در بالاترین میزان خود یعنی ۷۰/۱۸۳ دلار برای هر تن باشد.

● نتیجه گیری

نتیجه گیری از این پژوهش ۵ ساله اختلاف آماری در مقدار محصول سیستم های آیش CT ، MT و DMT را نشان نمی دهد.سه سیستم خاکورزی از نظر اقتصادی معادل هستند که براساس برگشتی بازار نسبت به هزینه ی تولید می باشد. سیستم کاهش خاکورزی بوسیله ی کنترل فرسایش باد، تولیدات بیشتر در آینده را وعده می دهد. از این گذشته سیستم های کاهش خاکورزی خطر تکذیب پرداختهای دولتی را کاهش می دهد ، بخاطر اینکه حتی بیشتر از آنچه دولت خواسته پس مانده ی سطحی باقی می گذارد.

تحلیل گران اقتصادی نشان می دهند که هیچ کمک مالی یا حتی کمترین کمک مالی مورد نیاز نمی باشد تا تولید کننده ها را برای تغییر از شیوه ی سنتی به شیوه ی آیش با شخم کمتر ترغیب بکند، چرا که این سیستمها در مجموع سود آور هستند. این موضوع به ویژه برای سیستم MT صادق است که سودبخشی آن به طور آماری برای هر دو برگشتی بازار نسبت به هزینه های متغیر وکل با CT برابر است. چون یک طعمه و دلیل «اقتصادی» کوتاه مدت یا بلند مدت قابل توجه برای تبدیل به سیستم آیشMT که محافظ خاک است ، وجود ندارد ، این نشان می دهد بهترین تمرین مدیریت کشاورزی را برای کشاورزان و هم ساکنان شهری که در مسیر وزش باد قرار گرفته اند. برنامه های آموزشی توسعه باید سود اقتصادی و حفاظتی روش MT را کاملا مشخص کنند

روش های کشت گندم

رشد قارچ های عالم بوته میری گندم با روش کشات بذر بر روی پشته های بلند به دلیل عدم حالت غرقابی کمتر می شود.
روش های کشت گندم به وسعت و شیب زمین، مقدار آب موجود و مدیریت زارعی بستگی دارد.
به طور کلی روش های کشت عبارتست از:

۱) روش کرتی:
روشی است سنتی و در زمین هایی اعمال می شود که دارای سطح کم، شیب نامناسب و یا آب کم برای آبیاری هستند. در این روش معمولاً پس از انجام گاوآهن و دیسک،‌ بذر را پاشیده و با دیسک زیر خاک برده و مرزهایی با مرزبند ایجاد می کنند. در این روش استفاده از ماشین آلات برای انجام امور داشت مانند سمپاشی علیه علف های هرز غیرممکن و برداشت با کمباین به دلیل مرزهای زیاد مشکل است. همچنین از سطح مفید مزرعه به خوبی استفاده نشده و ضایعات زمین زیاد است.

۲) روش خطی یا فارویی:
این روش برای زراعت گندم آبی انجام می شود و به این ترتیب است که پس از انجام گاوآهن، دیسک و تسطیح، با استفاده از دستگاه کودپاش (سانتریفوژ) بذر را در سطح مزرعه پاشیده و سپس با دستگاه فاروئر جوی و پشته ایجاد می شود. در مواردی پیش از انجام جوی و پشته به وسیله دیسک بذر را زیر خاک می کنند که آزمایش ها نشان داده، این عمل چندان موثر و مورد نیاز نیست.
در این روش پشته ها،‌ کم عرض (۲۵ – ۱۰ سانتیمتر) و کم عمق (۱۵ – ۱۰ سانتیمتر) هستند و در مواردی هنگام آبیاری، حالت غرقابی ایجاد می شود. بذرپاشی به روش سانتریفوژ باعث می شود بذرها به طور تصادفی و کنترل نشده پخش و در خاک مستقر شوند، بنا بر این تعدادی بوته نیز در کف جویچه ها سبز می شوند که جایگاه مناسبی برای استقرار گیاه نبوده و ممکن است بوته های این ناحیه مقداری از مواد غذایی و رطوبت موجود را مصرف کنند. ولی قدرت رقابت با بوته های روی پشته را ندارند و محصولی نیز تولید نمی کنند و در صورت تولید از کیفیت کمی برخوردارند.
نوع دیگری از کشت ردیفی گندم در ایران وجود دارد که در آن از ماشین های بذرکار استفاده می شود. عرض پشته ها در این نوع بذرکارها تقریباً ثابت (حدود ۳۰ سانتیمتر) بوده و دستگاه قادر است سه ردیف بذر بر روی هر پشته بکارد. فاصله بین ردیف کاشت (فاصله وسط یک جویچه تا وسط جویچه مجاور) حدود ۵۵ سانتیمتر است. برخی بذرکارها همزمان دو عمل احداث پشته و کاشت بذر بر روی پشته را انجام می دهند که نوعی مزیت برای این دستگاه ها محسوب می شود.

۳) روش نواری:
این روش در زمین هایی که شیب مناسب داشته و انجام عمل تسطیح در آن ها میسر باشد قابل اجراست. در این روش با توجه به شیب مناسب نیازی به ایجاد جویچه نیست. کاشت با ماشین های بذرکار صورت گرفته زمین در قطعات بزرگ قابل آبیاری است. از دستگاه کمباینت می توان در این روش کشت استفاده کرد. این دستگاه همزمان در اراضی شخم خورده عملیات دیسک، تسطیح و کشت را انجام می دهد. اگر در اراضی با شیب نامناسب روش نواری اجرا شودف ناچار مرزهای متعددی باید ایجاد کرد که در نهایت همان روش کرتی خواهد بود.

۴) روش کشت بذر بر روی پشته های بلند:
مدرن ترین روشی است که در کشورهای پیشرفته اجرا می شود. به طور خلاصه، در این روش دو الی سه ردیف بذر بر روی پشته های بلند و عریض کاشته می شود. در این سیستم عرض پشته ۷۰ – ۴۵ سانتیمتر، فاصله ردیف کاشت بر روی پشته ۲۰ – ۱۵ سانتیمتر، عرض جویچه ها (فارو) ۳۰ – ۲۵ سانتیمتر و ارتفاع پشته (عمق فارو) ۲۰ – ۱۲ سانتیمتر است. هدایت آب در زمین از طریق جویچه ها انجام می شود، به طوری که رطوبت ه صورت نشتی به محل استقرار بذرها نفوذ می کند و حالت غرقابی ایجاد نمی شود. روش کاشت گندم با این روش به شرح زیر است:
پس از عملیات شخم عمیق، دیسک، تسطیح و قبل از بذرکاری جوی و پشته ها را متناسب با این روش با یک دستگاه خطزن احداث و زمین را آبیاری بسیار سنگین می کنند. پس از سبز شدن نسل ااول علف های هرز (که حدود ۸۰ درصد کل علف های هرز است) و در رطوبت کمی بیشتر از گاورو شدن، دستگاه را وارد زمین می کنند.

این دستگاه به گوته ای طراحی شده است که بیلچه های کولیتواتور که قبل از لوله های سقوط بذر قرار دارند روی پشته ها قرار گرفته، با تخریب پشته ها علف های هرز را از بین می برند، سپس بذرها به صورت ردیفی (معمولاً سه ردیف روی پشته) در عمق ۱۲ – ۸ سانتیمتر کاشته می شوند و بیلچه های احداث فارو که در پشت لوله های سقوط بذر قرار دارند، دوباره فاروها و پشته ها را در جای قبلی بازسازی
می کنند. بنابراین با عبور بذرکار همزمان، پشته ها تخریب می شوند، علف های هرز از بین
می روند، بذرها به صورت ردیفی کاشته شده و دوباره پشته ها و جویچه ها احداث می شوند.
پس از کاشت بذر، زمین به صورت ردیفی کاشته شده و دوباره پشته ها و جویچه ها احداث
می شوند. پس از کاشت بذر، زمین به مدت حدود ۴۰ روز آبیاری نمی شود (به دلیل این که بذر گیاه زراعی عمق کاشته شده است و رطوبت کافی برای جوانه زدن آن وجود دارد) در این مدت گیاهچه ها رشد کرده و در حالی که قسمت اعظم بذرهای علف های هرز قبل از کشات بذر جوانه می زنند و با بیلچه های کولیتواتور بذرکار از بین می روند، باقیمانده بذر علف های هرز در عمق کم قرار گرفته و رطوبت کافی برای سبز شدن آن ها وجود ندارد.

از مزایای روش کشت بذر بر روی پشته های بلند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– سهولت آبیاری قبل از کاشت که کنترل مکانیکی علف های هرز را فراهم می کند.
– افزایش میزان سبز شدن بذر و یکنواختی مزرعه
– امکان استفاده از همان پشته ها در کشت های بعدی
– استفاده کمتر از بذر (بعضی از کشاورزان با مصرف فقط ۷۵ – ۵۰ کیلوگرم بذر در هکتار به تراکم مورد نظر می رسند)
– کاهش میزان مصرف علف کش ها
– کاهش سله بندی و خفگی بذر
– کاهش ورس (خوابیدگی) به دلیل عدم شرایط غرقابی
– امکان مصرف کود به صورت نواری و افزایش بازدهی مصرف کود
– کاهش فرسایش در مناطق پرباران به دلیل هدایت آب توسط فاروها
– افزایش تولید

بررسی اثر تنش خشکی و مراحل مختلف برداشت بر بنیه (قدرت بذر) و جوانه‌زنی ارقام گندم در شرایط آب و هوایی اهواز

تغییرات کیفیت بذر در طی دوره نمو و رسیدگی و هم چنین عوامل محیطی موثر بر آن می‌توانند کیفیت نهایی بذر را تحت تاثیر قرار دهند. این تحقیق به منظور بررسی اثر تنش خشکی (عامل محیطی)، ارقام و زمانهای مختلف برداشت (مراحل نمو و رسیدگی) بر تغییرات بنیه (قدرت بذر) و درصد جوانه‌زنی و هم چنین تعیین مرحله رسیدگی با حداکثر کیفیت بذر انجام گرفت. سه رقم گندم، سه سطح آبیاری و هفت زمان برداشت بذر در طی دوره رسیدگی در سال زراعی ۷۹-۱۳۷۸ در مزرعه تحقیقاتی مجتمع آموزشی عالی رامین (دانشگاه شهید چمران اهواز) انجام شد. این تحقیق به صورت آزمایش کرت های دوبار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار انجام گردید. اعمال تنش خشکی در کرت‌های اصلی، ارقام گندم در کرت‌های فرعی و مراحل مختلف برداشت در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. بعد از برداشت نهایی آزمون‌های جوانه‌زنی و قدرت بذر در آزمایشگاه بر روی بذور حاصل انجام شد. نتایج نشان داد که درصد بذور زنده و گیاهچه‌های نرمال به طور معنی‌داری تحت تاثیر مراحل برداشت قرار گرفتند. میانگین درصد بذور زنده در مراحل برداشت اول و ششم به ترتیب کمترین (۷۶.۲ درصد) و بیشترین مقدار (۹۹.۸ درصد) را دارا بوده است. اثرات رقم و تنش خشکی بر درصد بذور زنده تفاوت معنی‌دار نداشته است. وزن خشک گیاهچه در ارقام و زمان‌های برداشت تفاوت معنی‌دار نشان داد، به طوری که رقم “شوامالد” دارای بالاترین میزان وزن خشک گیاهچه (۳۲۸ میلی‌گرم) نسبت به سایر ارقام بوده است. نتایج هم چنین نشان می‌دهد که بالاترین سطح جوانه‌زنی و قدرت بذر در زمان رسیدگی ۴۴ روز بعد از گرده‌افشانی حاصل شد. در این مرحله رطوبت بذر کمتر از ۱۵ درصد بود که برای برداشت مکانیزه مناسب می‌باشد و خسارتی به کیفیت بذر وارد نمی‌شود
تهیه زمین مناسب یکی از مهمترین توصیه ها در راستای افزایش عملکرد گندم و البته هر محصول دیگری می باشد . بدین لحاظ اجرای عملیات ذیل جهت تهیه زمین مناسب ضروری است :
• ماخار نمودن زمین .
• شخم در عمق ۲۵ الی ۳۰ سانتی متری.
• دیسک جهت خرد کردن کلوخه ها ( حالت مطلوب زمانی است که اندازه کلوخه ها بین فندق و گردو باشد .
• ماله زدن جهت تسطیح نمودن مزرعه و از بین بردن پستی و بلندیهای به وجود آمده .
• کودپاشی توسط دستگاه سانتریفوژ تنظیم شده .
• دیسک جهت زیر خاک کردن کود درعمق ۱۵تا ۲۰ سانتی متری .

ساقه خردکن ذرت و اثر آن در ایجاد تهیه زمین مطلوب :
از عوامل مهم کاهش عملکرد باقی ماندن ساقه های ذرت در مزرعه پس از برداشت این گیاه می باشد که با ایجاد فضاهای زیاد در خاک مانع از ایجاد تراکم مناسب و همچنین عدم تهیه بستر مناسب کشت گندم می گردد. سوزاندن این ساقه های ضمخت که البته کار اکثر کشاورزان است نه تنها نمی تواند این ساقه ها را از بین ببرد بلکه با سوزاندن لایه های رویی خاک باعث آسیب رساندن به مواد آلی خاک و در واقع سوزاندن این مواد طلایی می گردد .
بر اساس توصیه های ذکر شده در این مورد استفاده از ساقه خردکن ذرت امری مهم به حساب آمده و با خرد کردن ساقه های ضخیم باقیمانده از ذرت مشکل این ساقه ها تاحدی حل خواهد شد.

مزایای استفاده از ساقه خرد کن :
۱- خردکردن ساقه های ضخیم ذرت
۲- به دلیل خردشدن ساقه های بلند و ضخیم ذرت ، در صورت زدن دیسک فضاهای باز و نامناسب در زمین وجود نداشته و در نتیجه بستر مناسبی برای رشد بذر گندم مهیا خواهد شد .
۳- مواد آلی فراوانی که در ساقه های ذرت اندوخته شده است با خردکردن بقایای ذرت به خاک باز خواهدگشت.

آزمون خاک :
میزان مصرف توصیه شده طبق آزمون خاک انجام می گیرد .
انواع کودهای مورد استفاده به صورت پایه
الف : کودهای ماکرو ( پرمصرف
کود فسفاته : ۱- سوپر فسفات تریپل ۲- فسفات دی آمونیوم
کود ازته : ۱- اوره ۲- نیترات آمونیوم
کود پتاسه : سولفات پتاسیم
ب : کودهای میکرو ( کم مصرف
– سولفات روی به میزان ۲۵ کیلوگرم در هکتار
– سولفات آهن به میزان ۲۵ کیلوگرم در هکتار البته بهترین روش استفاده از سولفات آهن محلولپاشی به میزان ۲ در هزار می باشد .

کاشت باکمبینات :
شرح مزایای کمبینات :
۱- جمع شدن ادوات شخم ثانویه ، دیسک ، ماله و بذرکار همه در یک وسیله که این امکان را به کشاورزان میدهد تا از ورود ادوات مختلف به زمین جلوگیری نمایند که علاوه بر کاهش هزینه ها از تراکم بیش از حد خاک را که در اثر ورود ادوات و ماشین آلات به وجود می آید کاسته خواهد شد .
۲-قبل از استفاده از کمبینات فقط یک بار شخم زدن و سپس کودپاشی در مزرعه کافیست .
۳- کاشت بذر به طور یکنواخت و در عمق ۳ سانتی متری .
۴- مخزن بذری کمبینات با ظرفیت بیش از ۱۰۰۰ کیلوگرم بوده که به راحتی حدود ۴/۵ الی ۵ هکتار را بذرکاری می نماید.
استفاده از دستگاه کمبینات برای کشت بهترین توصیه می باشد ولی در صورت کمبود این دستگاه پس تهیه زمین مناسب می توان از خطی کار غلات جهت کاشت استفاده نمود . تا بتوان سطح سبز مطلوبی با تراکم مناسب بدست آورد .

تاریخ کاشت مناسب :
آنچه در کشت گندم بسیار مهم و اساسی است تاریخ کاشت صحیح یعنی ۱۵/۸ الی ۲۵/۹ می باشد که جلوتر از این تاریخ یا دیرتر از آن موجبات کاهش شدید عملکرد را فراهم خواهد ساخت .
میزان بذر ایده آل برای یک کشت صحیح از نظر تحقیقات کشاورزی حدود ۱۸۰ کیلوگرم است. البته این میزان با توجه به شرایط محیطی مختلف ،تهیه زمین مناسب یا مطلوب یا متوسط ، میزان شوری خاک ، و به تاخیر افتادن تاریخ کاشت افزایش می یابد .

داشت گندم
این مرحله از دوران رشدی گندم نیز بسیار پراهمیت میباشد .آبیاری ، مبارزه با علفهای هرز و بیماریها و کود سرک در این زمان از اهمیت بخصوصی برخوردار است .

آبیاری مزارع :
مراحل مهم آبیاری در زراعت گندم عبارتند از :
۱- مرحله جوانه زدن (خاک آب ) ۲- مرحله پنجه دادن (پنجه آب ) ۳- مرحله ساقه رفتن ( ساقاب)
۴- مرحله سنبله رفتن) خوشاب ) ۵- مرحله گل رفتن ( گل آب ) ۶- مرحله دانه بستن ( دان آب)
اولین آبیاری پس از کاشت گندم شروع مرحله داشت را نوید می دهد . مراقبت در این امر یعنی دادن آب اول آن هم به موقع می تواند تاثیر بسزایی در عملکرد داشته باشد . گندم نباید بیش از ۵ الی ۶ روز بدون آب در زمین بماند . چرا که خطر حمله مورچه ها و نیز در صورت وجود کمی رطوبت خطر پوسیده شدن دانه آنها را تهدید می کند. در اکثر مواقع آب اول توسط بارندگی انجام می گردد . به منظور بالا بردن درصد سبز مزرعه و یکنواختی آن ، آب باید در فاروها به ملایمت جریان داشته باشد و تا سیاه شدن پشته ها ( آبیاری کامل سطح مزرعه ) و جذب آب به وسیله خاک که حدود ۲۰ تا ۲۴ ساعت طول می کشد ادامه یابد.

کنترل علف های هرز :
کنترل علف‌های هرز به دو طریق زراعی و شیمیایی امکانپذیر است.
کنترل زراعی:
مناسب‌ترین روش کنترل علف‌های هرز انجام عملیات زراعی است که با روش‌های زیر امکانپذیر است:
– رعایت تناوب زراعی مانند کشت گندم پس از گیاهان وجینی (آفتابگردان، ذرت، حبوبات، نباتات علوفه‌ای)
– شخم به موقع در سال آیش قبل از به‌گل‌رفتن علف‌های هرز یکساله در اوایل بهار
– بررسی‌ها نشان داده است که اگر روش شخم از مرکز به محیط مزرعه انجام شود ضمن جلوگیری از انتشار و انتقال بذرهای علف‌های هرز حاشیه به داخل مزرعه، باعث کنترل آن‌ها می‌شود.
– رعایت تراکم مناسب مزرعه گندم
– استفاده از بذر خالص و عاری از بذرهای علف‌های هرز (بذر مادری – بذر گواهی‌شده
– هیرم زمین قبل از کاشت با یک یا دو بار آبیاری و شخم زمین
– کنترل مکانیکی
– عدم استفاده از کود دامی تازه (به دلیل فراوانی بذر علف‌های هرز زنده در آن) و استفاده از کود دامی کهنه و پوسیده.

کنترل شیمیایی :
کنترل شیمیایی در صورتی انجام می‌شود که مزرعه دارای آلودگی بیش از اندازه معین باشد. نکات مورد توجه در این روش عبارتند از:
– نوع علف‌کش باید با توجه به شناخت دقیق علف‌های هرز استفاده شود.
– میزان و زمان مناسب سمپاشی مدنظر قرار گیرد.
– نوع سمپاشی و نازل با توجه به امکانات و وسعت مزرعه تعیین شود.
سمپاش پشتی با عرض کار ۵/۱ متر به میزان ۳۰۰ لیتر محلول در هر هکتار با وسعت کم قابل استفاده است. سمپاش پشتی تراکتور بوم‌دار با عرض هشت تا ۱۲ متر و نازل‌های تی‌جت با سرعت سه تا شش کیلومتر در ساعت در مزارع بزرگتر کاربرد دارد. باید دقت شود که ارتفاع سمپاش از سطح زمین ۵۰ سانتی‌متر برای کنترل شیمیایی علف‌های هرز باریک برگ می‌توان از علف‌کش‌های ایلوکسان (۲/۵ لیتر در هکتار) پوماسوپر (۱/۲– ۰/۸ لیتر در هکتار)، تاپیک (۱ – ۰/۷ لیتر در هکتار) و آونج (چهار لیتر در هکتار استفاده کرد.
برای کنترل شیمیایی علف‌های هرز پهن‌برگ از علف‌کش‌های گرانستار (۲۰ – ۱۵ گرم در هکتار) و توفوردی (۲ – ۱/۵ لیتر در هکتار) استفاده می‌شود.
یکی دیگر از علف کش های دیگر که دو منظوره نیز هست شوالیه ( ۳۵۰ گرم در هکتار ) می باشد ، که هم علف های پهن برگ و هم نازک برگ را کنترل می نماید . آنچه در مورد این علف کش مهم است این موضوع است که در زمینهایی که از آن استفاده می شود ، چنانچه قرار باشد پس از برداشت گندم کشت ذرت اجرا گردد ، باید زمین پس از برداشت حتما شخم بخورد تا بقایای این سم که برای ذرت مناسب نمی باشد در اثر نور آفتاب تجزیه گردد .

کاربرد کود ازت :
یکی دیگر از مراحل داشت گندم مصرف کود اوره به صورت سرک می باشد که در زمینهای عادی که به موقع کشت گردیده و زیر کشت ذرت نیز نبوده مانند سایر کودها طبق آزمون خاک مصرف می شود ولی در زمینهایی که زیر کشت ذرت (دانه ای و علوفه ای) بوده است مقداری بیش از حالت عادی مثلا ۷ تا ۸ کیسه در هکتار کود ازته توصیه می شود و مراحل مصرف آن به شرح زیر می باشد:
۵۰ کیلوگرم در زمان کاشت پایه
۱۰۰ کیلوگرم در مرحله پنجه زنی سرک
۱۵۰ کیلوگرم در مرحله ساقه رفتن سرک
۱۰۰ کیلوگرم در مرحله گلدهی سرک
سرما و کم بارانی در زمستان سال ۱۳۸۶ مسئله مهمی بود که کشاورزان با آن مواجه گردیدند. این عوامل موجب کاهش شدید در رشد در طی ماههای دی و بهمن و اوایل اسفند گردید. توصیه به انجام آبیاری منظم و دادن کود سرک در طی آبیاری های این دوره توانست تا حد بسیار زیادی رشد رویشی گندم را و در نتیجه عملکرد نهایی را بهبود بخشد(به حداقل رساندن خسارت سرما.

برداشت گندم

در زمان برداشت باید دانه های گندم کاملاً رسیده باشند و از برداشت گندم های نارس خودداری شود . برداشت غلات قبل از رسیدگی کامل بوته باعث پایین آمدن عملکرد و کیفیت محصول می گردد . دانه هایی که رشد کامل نکرده باشند چروکیده و سبک وزن بوده و مقدار نشاسته آنها پایین تر از حد معمول است . تاخیر در برداشت نیز باعث خشک شدن بیش از حد دانه ها شده و در نتیجه درصدی از دانه ها طی خرمنکوبی شکسته می شوند . رها کردن طولانی محصول رسیده در مزرعه باعث ریزش دانه ، خوابیدگی بوته ها و افزایش خسارت پرندگان می گردد . در حالت رسیدگی کامل کلش گندم زرد و خشک و دانه گندم نیمه سخت یا سخت میباشد و هنگام پیچیدن ساقه به دور دست ساقه ها شکسته میشوند . در برداشت با کمباین اگر محصول خیلی زود یا خیلی دیر برداشت شود ممکن است به علت صدمه دیدگی یا تلفات دانه ها درآمد حاصله کاهش پیدا کند . رطوبت گندم در زمان برداشت باید بین ۱۲ تا ۱۴ درصد باشد . چنانچه رطوبت محصول بالا باشد عمل جداسازی بخوبی انجام نشده و در صورتی که رطوبت دانه کم باشد ، شکستگی دانه ها زیاد خواهد بود .
وجود علفهای هرز در مزرعه نیز مشکلات خاصی را در کار با کمباین ایجاد میکند . در صورتی که علفهای هرز ، سبز و مرطوب باشند ، مقداری از بافتهای سبزینه ای آنها وارد محصول شده ، و از کیفیت محصول کاسته و رطوبت دانه برداشتی افزایش می یابد . همچنین کمباین در توزیع بذر علفها نیز نقش بزرگی ایفا میکند.( در اینجا می توان به اهمیت مرحله داشت و سمپاشی به موقع مزارع اشاره کرد.
برداشت محصول با کمباین و میزان افت و ریزش آن به عواملی چون رطوبت دانه ، درجه حرارت هوا ، وضعیت مزرعه (تراکم) ، نوع گیاه ، ژنتیک بذر ، خوابیدگی محصول ، وضعیت قسمتهای مختلف کمباین( نو یا فرسوده بودن آن) و تجربه راننده بستگی دارد

انواع سیستم های گرمایشی گلخانه ای

انتخاب یک سیستم سرمایشی و گرمایشی گلخانه ای مناسب برای تنظیم و پایدار نگه داشتن دما، رطوبت و تهویه هوا امری حیاتی و دایمی در اغلب گلخانه ها است. ما در این مقاله انواع سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه مانند یونیت هیتر گلخانه ای، هواساز گلخانه ای، اکونوپک، زنت و ایرواشر را از نظر نوع مصرف سوخت، مزایا و ویژگی های آن بررسی می کنیم تا بتوانیم راهنمای مناسبی در انتخاب مناسب سیستم گرمایشی گلخانه ای ارائه بدهیم.

در گلخانه ها باید یک محیط کنترل شده با نور کافی، دما و رطوبت مناسب را برای رشد محصولات فراهم شود. دمای آن ها به نوع محصولات در حال رشد بستگی دارد. اغلب محصولات به دمای ۲۱ تا ۲۷ درجه سانتی گراد در طول شبانه روز نیاز دارند. در برخی موارد مقدار رطوبت نسبی هوا نیز باید تحت کنترل باشد. برخی گیاهان نیز برای رشد به دماهای پایین (مثلا ۱۰ درجه سانتی گراد) نیاز دارند.

• اکونوپک گلخانه ای

اکونوپک گلخانه ای دستگاهی گرمایشی و سرمایشی است که در حالت گرمایش توسط مشعل گازسوز فرآیند احتراق در آن تشکیل می شود و یک یا چند فن با دمیدن هوا از اطراف ورقه ها و لوله های گرم شده، هوای گرم را از طریق کانال هایی در سرتاسر محیط داخل توزیع می کنند. در حالت سرمایش نیز اکونوپک به دو شکل ساخته می شود.

در حالت اول از روش تبخیری مانند کولر آبی و با تزریق آب در مسیر عبور هوا از دستگاه عمل سرمایش هوا انجام می شود که در این صورت رطوبت هوای ورودی به سالن نیز افزایش می یابد. در حالت دوم اکونوپک گلخانه ای دارای لوله های آب سرد است که آب سرد شده توسط دستگاه دیگری مانند چیلر یا مینی چیلر در لوله های آن جاری شده و فن با دمیدن هوا از اطراف لوله ها هوای سرد را در سالن پخش می کند که در این حالت با افزودن تجهیزات رطوبت زنی به دستگاه اکونوپک گلخانه ای رطوبت هوا را می توان به دقت تنظیم نمود.

خروج گازهای حاصل از احتراق را می توان به دو شکل طراحی نمود. در حالت اول می توان کل گازهای احتراق را در داخل سالن تخلیه نمود و در طرح دوم با هواکش آن را از محیط داخل سالن به هوای آزاد منتقل نمود.

• سیستم آب گرم گلخانه ای

این روش با استفاده از دیگ بخار آب که معمولاً چدنی و یا فولادی می باشد مانند شوفاژ عمل می کند. آب داخل آن به وسیله مشعل گرم شده و سپس به وسیله الکتروموتورهای مخصوص آب گرم به داخل گلخانه ها فرستاده می شود. آب گرم به وسیله چند رشته لوله مارپیچ و یا ساده از جنس پلی اتیلن یا گالوانیزه در طول گلخانه توزیع می شوند. سپس آب سرد شده مجدداً از طریق یک لوله به داخل دیگ حرارتی بر می گردد. معمولاً برای تسهیل در گردش آب در داخل گلخانه و دیگ حرارتی، تجهیزات موتورخانه را در اتاقکی پایین تر از سطح گلخانه می سازند.

در این روش به علت این که لوله های آب گرم در سطح زمین یا نزدیکی سطح زمین نصب می شوند سطح خاک تا حدودی گرم شده و هوای گرم آن به آرامی به طرف بالا حرکت می کند. در این شرایط فعالیت ریشه ها و رشد بوته ها افزایش می یابد و از عملکرد بالاتری برخوردار می باشد، همچنین به علت توزیع یکنواخت آب گرم در سطح گلخانه ها فضای آن ها نیز به طور یکنواخت گرم می شود.

معمولاً برای چند واحد گلخانه سیستم مرکزی نصب می کنند بنابراین کنترل شرایط دمایی برای همه گلخانه ها به طور هماهنگ انجام می گردد. نصب و احداث این سیستم دو تا سه برابرگرانتر از سیستم موضعی دمنده ها می باشد. در نواحی بسیار سرد که ممکن است دما به -۱۰ درجه سانتیگراد برسد این سیستم کارایی لازم نخواهد داشت و تنها با دو جداره نمودن گلخانه یا تلفیقی از این روش با یک دمنده حرارتی دمای مورد نیاز گلخانه تأمین خواهد شد.

از مزایای دیگر این روش این است که به محض خرابی دستگاه دمای گلخانه به سرعت نزول نمی کند و تا حدی فرصت لازم برای تعمیر مجدد آن وجود دارد. سوخت مورد استفاده در این سیستم معمولاً گازوئیل می باشد که باید محل نگهداری منبع سوخت و لوله های سوخت رسانی در فضایی به دور از امکان یخ زدگی نگهداری شود.

• استفاده از گرمای زیر بستر گلخانه ای ( گرمایش از کف )

گرمای زیر بستر به دو روش تأمین می شود

• استفاده از لوله های آب گرم مارپیچ یا صاف که از منبع موتورخانه شوفاژ تغذیه می گردند
• استفاده از المنت های حرارتی برقی که با به کارگیری از یک واحد ترمواستاتیک درجه حرارت مورد نظر را تنظیم می کند

این سیستم حرارتی بیشتر برای رشد سریع ریشه ها استفاده می شود و درصورتی که قرار است خیار در گلخانه تولید شود باید همراه با سیستم حرارتی مکنده ها نیز به کار گرفته شوند زیرا این سیستم نمی تواند به تنهایی نیاز حرارتی فضای گلخانه را تامین کند. بنابراین توصیه می شود از این روش برای کشت های گلدانی و تولید نشا استفاده گردد. به این نکته توجه کنید که با به کارگیری این روش فعالیت ریشه ها و جذب مواد غذایی به نحو مؤثری افزایش می یابد.

• استفاده از بخاری های معمولی گلخانه ای

در گلخانه های سنتی از بخاری های معمولی که با سوخت نفت یا مخلوط گازوئیل کار می کنند استفاده می شود. این روش هم کارایی چندانی ندارد و هم احتمال نفوذ دود به داخل گلخانه وجود دارد. همچنین از همه مهم تر این احتمال وجود دارد که با نصب غیر استاندارد بخاری کربن مونو اکسید تولید شود و کل محصولات گلخانه از بین بروند. استفاده از گاز پیک نیک و یا نمونه های دیگر بخاری گازی که بدون دودکش هستند فقط برای مدت کوتاهی مناسب هستند و نمی توان در طولانی مدت از آن ها استفاده کرد.

• یونیت هیتر گلخانه ای

یونیت هیتر گلخانه ای دستگاهی است که عمل احتراق در آن انجام نمی شود. اما دارای لوله های آب گرم و سرد بوده و توسط پکیج گرم می شود و در صورت نیاز به هوای خنک به واسطه ی چیلر عمل می نماید. یونیت هیتر گلخانه ای هوا را از اطراف لوله ها دمیده و دمای آن را کاهش و یا افزایش می دهد. این سیستم به فواصل منظم و به تعداد زیاد در نقاط مختلف گلخانه نصب و توسط لوله مرکزی به پکیج متصل می گردد.

• هواساز گلخانه ای

هواساز گلخانه ای عینا مشابه یونیت هیتر گلخانه ای دارای لوله های آب سرد و گرم است ولی با این تفاوت که به جای استفاده از چندین یونیت هیتر در نقاط مختلف سالن از یک هواساز گلخانه ای مرکزی بزرگ استفاده می شود و با کانال کشی هوای سرد و گرم به نقاط مختلف سالن ارسال می گردد. در هواساز مرکزی با نصب تجهیزات رطوبت زنی، می توان رطوبت هوا را همانند دمای آن به دقت تنظیم و کنترل نمود.

• زنت گلخانه ای

سیستم گرمایشی زنت گلخانه ای عینا مشابه هواساز می باشد ولی در حالت سرمایشی به جای لوله های آب سرد دارای پد سلولوزی می باشد که هوا در اثر عبور از آن و برخورد با ذرات آب، به روش تبخیری مانند کولر آبی خنک می شود و رطوبت آن نیز افزایش می یابد.

• ایر واشر گلخانه ای

ایرواشر گلخانه ای نیز دقیقا مشابه دستگاه زنت می باشد ولی با این تفاوت که در آن به جای استفاده از پدهای سلولوزی، افشانک های تزریق آب در آن تعبیه شده است که آب را با فشار بالا در مسیر عبور هوا از دستگاه افشانده و به روش تبخیری هوا را خنک می کند و رطوبت آن را نیز بالا می برد.

• جت هیتر گلخانه ای

جت هیتر های گلخانه ای بر اساس نوع سوخت به ۳ دسته گازی، گازوییلی و برقی تقسیم بندی می شوند.

• جت هیتر گازوییلی

جت هیتر گازوییلی به دو نوع دودکش دار و بدون دودکش تقسیم بندی می شود، این نوع جت هیتر ها در دو نوع ثابت و سیار نصب می شوند که در نوع سیار بر روی پایه قرار گرفته و محل نصب آن باید مسطح باشد اما در نوع ثابت به صورت آویز از سقف می باشد و یا بر روی دیوار نصب می گردد بنابراین فضای مفید گلخانه را اشغال نمی کند.

• جت هیتر گازی

جت هیتر های گازی گرمایش محیط را حداکثر ۴۰ الی ۵۰ درجه سانتی گراد و بطور یکنواخت تحت پوشش خود قرار می دهد. این سیستم های گرمایشی معمولا از استیل ساخته شده اند که در برابر رطوبت و حرارت بسیار مقاوم هستند.

• جت هیتر برقی

این نوع جت هیتر ها به صورت تمام برقی و المنت دار تولید شده که گرمایش گلخانه را از طریق انرژی برق تامین می نمایند. سوخت جت هیتر های برقی بدون آلودگی بوده و فاقد گاز های سمی می باشد.

• هیتر تابشی گلخانه

این نوع هیتر ها به خورشید کوچک معروف هستند زیرا این سیستم محیط را از طریق تابش گرما گرم می کند. هیتر های تابشی حرارت تولید شده را به صورت امواج الکترو مغناطیس در محیط انتشار می دهند. هیتر های تابشی از نظر نوع سوخت به دو نوع گازی و برقی تقسیم بندی می شوند.

مناسب ترین سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه ای

سیستم گرمایشی گلخانه ای و بدون تنظیم رطوبت = دستگاه اکونوپک و یونیت هیتر

سیستم گرمایشی گلخانه ای با تنظیم دقیق رطوبت = اکونوپک مجهز به تجهیزات رطوبت زنی و رطوبت زدایی

سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه بدون تنظیم رطوبت = اکونوپک، زنت و ایرواشر

سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه با تنظیم دقیق رطوبت = هواساز گلخانه ای و اکونوپک مجهز به تجهیزات رطوبت زنی و رطوبت زدایی

نحوه ی کار انواع سیستمهای حرارتی

یکی از مزیت های گلخانه ها وجود سیستم گرمایشی و تهویه ای مجهز می باشد که با استفاده از آن ها می توان زمان کشت محصول را به دلخواه تغییر داد. در این خصوص قبل از ارائه انواع سیستم گرمایشی نظرتان را به رعایت موارد احتیاطی زیر جلب می کنیم :

الف- در استفاده از هر گونه سیستم گرمایشی گلخانه باید دقت کامل نمود که از نفوذ دود و گاز مونواکسید کربن به داخل گلخانه به طور جدی جلوگیری گردد، در غیر اینصورت کلیه بوته ها آسیب جدی خواهند دید.

ب- سعی شود موقع نصب، واحد تولید حرارت نزدیک بوته ها قرار داده نشود زیرا ضمن ایجاد سوختگی هوای خشک ایجاد نموده و تعدادی از بوته ها از بین خواهند رفت.

ج- سوخت مشعل با مقدار مناسب هوا ترکیب و کامل سوخته شود.

د- در صورت استفاده از گازوئیل، مخزن سوخت در فضای آزاد نگهداری نشود زیرا عصرها هوای مرطوب به داخل مخزن نفوذ کرده و منجر به وارد شدن آب به داخل مخزن شده و احتمال خرابی قطعات مشعل را به همراه خواهد داشت.

ه- یکی از موارد دقیق کاربرد سیستم گرمایشی و تهویه ای، نصب ترموستات در فضای گلخانه می باشد تا کنترل دما و تهویه را مطابق با آنچه تنظیم می گردد انجام دهد، بنابراین باید از سالم بودن و کیفیت کارکرد آن مطمئن بود.

هزینه دستگاه های گرمایشی متفاوت می باشد و آن هایی که قابل انتقال هستند، ارزان تر می باشد. سیستم آب گرم یا بخار داغ که دارای حرارت مرکزی می باشد هزینه سرمایه گذاری ۲ تا ۳ برابر سیستم های موضعی مثل دمنده ها دارد با این حال با بهینه سازی سیستم گرمایشی مرکزی و استفاده از آن برای فضای بزرگتر می توان هزینه ها را به طور چشم گیری کاهش داد. در ادامه با مهم ترین روش های گرمایشی گلخانه ها آشنا می شوید.

۱- دمنده های حرارتی

این نوع سیستم گرمایشی معمولا شامل محفظه دو جداره ای که جداره وسط آن ها به وسیله مشعل گازی و یا گازوئیل سوز به شدت گرم شده و دود از لوله خروجی آن به بیرون از گلخانه هدایت می شود. این کار باعث گرم شدن هوای موجود در جداره بیرونی و هوای اطراف جداره وسط شده که به وسیله دمنده ای قوی (فن قوی) هوای گرم در این جداره به وسیله لوله ای فلزی و یا تونل نایلونی به قط ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر از مسیر سوراخ هایی که در قسمت طرفین آن قرار دارد به طور یکنواخت در گلخانه توزیع می شود. خروجی هوای گرم را می توان به وسیله یک تونل (از جنس نایلون سوراخ دار و …) در سراسر گلخانه توزیع نمود.

در این روش گرمایشی ضروری است یک مشعل یدک در نظر گرفته شود تا در صورت خرابی مشعل اصلی در هر زمان، بلافاصله جایگزین گردد و گلخانه از هوای سرد در امان باشد. دمنده های حرارتی نسبتا ارزان و دارای قدرت گرمایش خوبی می باشند، ضمن اینکه راه اندازی و سرویس آن ها به تکنیک بالایی نیاز ندارد.

 ۲- سیستم آب گرم

این روش با استفاده از دیگ بخار آب که معمولا چدنی و یا فولادی می باشد مانند شوفاز عمل می کند. آب داخل آن به وسیله مشعل گرم شده و سپس به وسیله الکترو موتورهای مخصوص آب گرم به داخل گلخانه فرستاده می شود. آب گرم به وسیله چند رشته لوله های مارپیچ و یا ساده از جنس پلی اتیلن و یا گالوانیزه که در سطح بستر و بین ردیف ها و یا در ارتفاع ۱۰ الی ۲۰ سانتیمتری آن نصب شده اند، در داخل و در طول گلخانه توزیع می شود. آنگاه آب سرد شده مجددا از طریق یک لوله اصلی به داخل دیگ حرارتی برگشت می کند. معمولا برای تسهیل در گردش آب در داخل گلخانه و دیگ حرارتی، تجهیزات موتورخانه را در اتاقکی پایین تر از سطح گلخانه بنا می کنند.

در این روش به علت اینکه لوله های آب گرم را در سطح زمین یا کمی بالاتر می توان نصب نمود، معمولا سطح گلدان ها تا حدودی گرم شده و هوای گرم آن به ملایمت به طرف بالا صعود می نماید. در این شرایط فعالیت ریشه ها و رشد بوته ها افزایش یافته و از عملکرد بالاتری برخوردار می باشند. همچنین به علت توزیع یکنواخت آب گرم در سطح گلخانه فضای آن نیز به طور یکنواخت گرم می شود. از روش تولید گرمای زیر بستر هم برای ایجاد پا گرما به منظور ریشه دار کردن برخی قلمه ها نیز می توان استفاده نمود.

معمولا برای چند واحد گلخانه، سیستم مرکزی نصب می شود، بنابراین کنترل شرایط دمایی برای همه گلخانه ها به طور هماهنگ انجام می شود. نصب و احداث این سیستم ۲ تا ۳ برابر گران تر از سیستم موضعی دمنده ها می باشد، و فقط در مناطقی قابل استفاده است که حداقل دما از صفر درجه سانتیگراد کاهش نیابد، در غیر اینصورت این سیستم به تنهایی کارایی مناسبی نخواهد داشت. برای استفاده از این روش در گلخانه های مناطق سردسیر باید گلخانه را دو جداره کرد، و یا اینکه این روش را با یک دمنده حرارتی تلفیق نمود.

از محاسن این روش این است که به محض خرابی دستگاه، دمای گلخانه به سرعت نزول نمی کند و تا حدی فرصت لازم برای تعمیر مجدد آن وجود دارد. سوخت مورد استفاده در این سیستم معمولا گازوئیل و یا گاز می باشد که باید توجه نمود محل نگهداری منبع سوخت و لوله های سوخت رسانی در محلی به دور از امکان یخ زدگی نصب شوند.

۳- سیستم گرمای زیر بستر

گرمای زیر بستر به ۲ روش تامین می شود:
الف- استفاده از لوله های آب گرم مارپیچ و یا صاف، از منبع موتورخانه شوفاژ تغذیه می گردد که در بالا به آن اشاره گردید.
ب- استفاده از المنت های حرارتی برقی که با به کارگیری از یک واحد ترمواستاتیک درجه حرارت مورد نظر را تهیه و کنترل می نماید.

این سیستم گرمایشی بیشتر برای رشد سریع ریشه ای استفاده می گردد و در صورتیکه قرار است در گلخانه استفاده گردد بایستی مشترکا همراه با استفاده از سیستم حرارتی دمنده ها به کار گرفته شود؛ زیرا این روش نمی تواند به تنهایی نیاز گرمایشی فضای گلخانه را تامین نماید. بنابراین توصیه می گردد از این روش بیشتر برای کشت های گلدانی و تولید نشاء استفاده شود. لازم به ذکر است که با به کارگیری این روش، فعالیت ریشه ها و جذب مواد غذایی به نحو موثری افزایش می یابد و زمان شروع تولید کوتاه تر می گردد.

۴- بخاری های معمولی

معمولا در گلخانه های سنتی، بسیاری از تولید کنندگان از بخاری های معمولی که با سوخت نفت و یا مخلوط با گازوئیل کار می کند استفاده می کنند. این روش کارایی چندانی ندارد، ضمن اینکه احتمال نفوذ دود حاصله به داخل گلخانه وجود دارد. استفاده از گاز پیک نیک و یا نمونه های دیگر بخاری گازی که بدون دودکش هستند فقط برای مدت کوتاهی در حد چند ساعت مناسب هستند و نمی توان در طولانی مدت از آن ها استفاده کرد.

برای خواندن مقاله انواع سیستم های خنک کننده اینجا کلیک کنید.