مارچوبه گیاهی تک لپه و چندساله و دوپایه است که دارای ساقه های نرم که به طور معمول اسپیر (Spear) نامیده می شود، می باشد. ریزوم این گیاه ریشه های ضخیم و گوشتی دارد که در مقابل سرمای زمستان مقاوم است. ریشه مارچوبه چندین سال در زمین باقی می ماند. برگ های مارچوبه دارای بریدگی های زیادی است.مارچوبه دارای دو نوع ساقه است. اول ساقه های هوایی نازک به رنگ سبز که پس از برداشت ساقه های جوان به وجود می آید و ارتفاع آن گاهی اوقات به پنج متر نیز می رسد. دیگری ساقه های جوان است که قسمت های قابل استفاده مارچوبه را تشکیل می دهد. این ساقه ها از روی ریزوم ظاهر می شوند و قبل از اینکه از خاک خارج شوند باید قطع گردند. طول این ساقه ها بین 15 تا 25 سانتیمتر متغیر است. ساقه های هوایی و برگ ها در اثر سرمای زمستان خشک می شوند.بخش زیرزمینی این گیاه از ریزوم با تعدادی جوانه و ریشه های ذخیره ای و افشان تشکیل شده است که به طور کامل تاج نامیده می شود. ریشه های ذخیره ای آبدار و گوشتی و غیرمنشعب می باشند که این به دلیل دارا بودن نقش ذخیره ای در آنها است و به طور کل این ریشه ها قدرت جذب کمی دارند و نقش جذب مواد بر عهده ریشه های افشان می باشد. ریشه های افشان طول عمر کوتاهی دارند و هر ساله از بین رفته و ریشه های جدید جایگزین آنها می شوند. ریشه های افشان از بافت آوندی ریشه های ذخیره ای منشعب می شوند. ریزوم ها به طور گسترده ای بافت های بزرگ را احاطه کرده و ذخیره ی کمی از کربوهیدرات ها دارند، در واقع به عنوان یک رابط یا مجرا برای انتقال کربوهیدرات ها از ریشه های ذخیره ای به بافت های بالا نقش دارند.گل های نر و ماده معمولاً مجزا و روی دو پایه قرار دارند ولی در برخی موارد، هر دو نوع گل روی یک پایه نیز دیده می شوند. گل های نر دارای 6 پرچم به رنگ زرد طلایی هستند که نمای زرد رنگی به گل های بی رنگ می دهند. گل های ماده با 6 گلبرگ کوچک به رنگ سبز و یک مادگی برجسته قابل تشخیص اند. گل های نر علاوه بر دارای بودن 6 پرچم، دارای یک بساک فعال و یک کلاله ناقص و تخمدان غیرفعال می باشند و گل های ماده دارای یک مادگی با تخمدان سه برچه ای و بساک رشد نکرده اند. گل های مارچوبه دارای شهد بوده و به وسیله حشرات گرده افشانی می گردند.
خواص دارویی و کاربردهای صنعتی
امروزه از مارچوبه به صورت کنسرو شده، منجمد شده و آبگیری شده استفاده می شود. اگرچه مارچوبه کنسرو شده ارزش غذایی بیشتری نسبت به نوع منجمد شده دارد، اما محصولات منجمد شده کیفیت بالاتری دارد.بذر مارچوبه به عنوان جانشینی برای قهوه عمل می کند.ساقه جوان خوراکی (اسپیر) شامل اسید آسپاراژین، اسید آمینو سوکسینیک و منو آمید است. روغن های اتری گوگرددار (متیل مرکاپتان و وانیلین)، سلولز، املاح معدنی و ویتامین های مختلف موجود در آن باعث طعم و مزه مخصوص و خواص دارویی آن می شود. انواع سبز مارچوبه دارای ویتامین های بیشتری هستند.مصرف مارچوبه برای بیماران مبتلا به امراض کلیوی توصیه می شود.مارچوبه دارای ترکیبی به نام روتین است که از خونریزی جلوگیری می کند.
ارزش غذایی
هر صد گرم از بخش خوراکی این گیاه دارای 85 کیلوژول (20 کیلوکالری) انرژی، 1.88 گرم قند، 2.1 گرم فیبر، 0.12 گرم چربی، 2.2 گرم پروتئین، 38 میکروگرم ویتامین آ، 449 میکروگرم بتاکاروتن، 710 میکروگرم لوتئین زآزانتین، 0.143 میلیگرم تیامین، 0.141 میلیگرم ریبوفلاوین، 0.978 میلیگرم نیاسین، 0.274 میلیگرم پانتوتنیک اسید، 0.091 میلیگرم ویتامین ب6، 52 میلیگرم فولات، 16 میلیگرم کولین، 5.6 گرم ویتامین ث، 1.1 گرم ویتامین ای، 41.6 میکروگرم ویتامین کا، 24 میلیگرم کلسیم، 2.14 میلیگرم آهن، 14 میلیگرم منیزیم، 0.158 میلیگرم منگنز، 52 میلیگرم فسفر، 202 میلیگرم پتاسیم، 2 میلیگرم سدیم و 0.54 میلیگرم روی می باشد.
نیازهای اکولوژیکی
مارچوبه در آب و هوای نسبتاً گرم بهتر رشد می کند. مناطقی که خطر یخبندان در آن وجود دارد و یا مناطق بادخیز برای کشت و پرورش این محصول مناسب نیست. دمای بین 16 تا 24 درجه سانتیگراد برای تولید ساقه های جوان خوراکی مناسب است. نور و گرمای کافی در نیمه دوم سال برای رشد مارچوبه ضروری بوده و تنها در این صورت است که گیاه می تواند مواد غذایی زیادی در خود ذخیره کرده و در میزان محصول و زمان برداشت تأثیر بگذارد.حرارت خاک بیش از 10 درجه در نزدیکی تاج برای آغاز سبز شدن جوانه ها کافی است. قسمت های هوایی گیاه ممکن است به وسیله یخبندان صدمه دیده یا از بین بروند. در زیر زمین تاج ها می توانند از صدمات یخبندان رهایی یابند. البته در صورتی که یخبندان شدید نباشد. برای با درجه حرارت زیر صفر، تاج ها از سرما و یخبندان با خاکپوش حفظ می شوند. این ارقام از نظر مقاومت به سرما متنوع هستند. به همین علت مارچوبه در مناطقی که دارای خاک سبک و آفتاب زیاد است کشت می شوند. مارچوبه در مقابل سرمای بدون یخبندان های مداوم مقاوم است. با وجود این می توان آن را در همه نوع آب و هوایی کشت کرد.خاک های عمیق لومی و یا شنی برای کشت انواع سفید مارچوبه مناسب است. کاشت انواع سبز در زمین های سنگین با مواد غذایی کافی امکان پذیر است. مناسب ترین پی اچ خاک برای زراعت مارچوبه 6.5 است. خاک های سرد و مرطوب رسی برای کشت این محصول مناسب نیست. به طور کلی زمین های سبک که معمولاً نیاز گرما و هوای اطراف ریشه را بهتر از زمین های سنگین فراهم می کنند، ترجیح دارند.
آماده سازی خاک
مارچوبه بهترین محصول را در خاک عمیق ، حاصلخیز ، خنک ، آفتابگیر ، قوی و با زهکشی خوب می دهد مارچوبه در خاکهای مختلف که از حیث مواد آلی غنی باشند رشد می کند و محصول می دهد ولی بطور اختصاص خاکهای شتی و شنی لومی و لومی سیلتی که با مواد آلی و هوموس تقویت شوند بسیار مناسب هستند مارچوبه در خاکهای اسیدی نمی تواند رشد کند مگر آنکه خاکها به وسیله آهک اصلاح شوند مناسب ترین pH برای رشد مارچوبه بین 6 تا 7/6 می باشد. در خاکهایی که کمی قلیایی باشند کشت با موفقیت انجام می شود و محصول می دهد مارچوبه یک سبزی چند ساله است و می تواند 10 تا 20 سال در زمین باقی بماند لذا در تهیه زمین باید دقت کافی مبذول گردد. بخصوص چنانچه هدف آن باشد که این گیاه به وسیله بذر تکثیر شود باید زمین صاف، نرم بدون کلوخ و کاه باشد. شخم عمیق زده شود و بعد از آن کلوخ ها به وسیله دیسک یا دندانه نرم شوند و زمین تسطیح گردد. مارچوبه به هوموس و مواد آلی زیاد نیاز دارد و نسبت به کودهای حیوانی واکنش مثبت نشان می دهد لذا قبل از کاشت مارچوبه میتوان کودهای حیوانی را به زمین داد. مقدار کود های شیمیایی نیز با توجه به مقدار مواد غذایی موجود در خاک حدود 200 کیلو ازت ، 80 کیلوگرم P2O5 ، 300 کیلوگرم K2O برای هر هکتار در نظر گرفته می شود کود ازته را به مقدار 50 درصد در هنگام احداث پشته ها (حدود 10 روز قبل از پایان برداشت محصول) و 50 درصد بقیه را در تابستان به زمین می دهند کودهای فسفاته پتاسه را قبل از احداث پشته ها می دهند.
تاریخ و فواصل کاشت
موقع انتقال نشاء اوایل بهار می باشد عمق شیار در خزانه 20 تا 25 سانتی متر فاصله دو شیار 40 تا 60 سانتی متر می باشد در زمین اصلی بوته ها به فاصله 40 تا 50 سانتی متر در ردیفهایی بین 90 تا 150 سانتی متر از یکدیگر کاشته میشوند
کاشت
ازدیاد مارچوبه به دو روش رویشی و جنسی صورت می گیرد. در کشت مستقیم بعد از آماده کردن زمین ، زمین به جوی و پشته تبدیل می گردد عرض پشته بین یک تا یک و نیم در نظر گرفته می شود سپس بذور در ته جوی کاشته می شوند. بهتر است به منظور سرعت بخشیدن به سبز شدن بذر، بذور قبل از کاشت به مدت 24 ساعت در آب خیسانده شوند آنگاه شیارهایی به عمق یک سانتی کمتر در کف جویها ایجاد می کنیم و بذور را در شیارهای آنها می‌کاریم و به وسیله خاک سبک و مرطوب آنها را می پوشانیم. تا سبز شدن بذر و چوبها مرطوب نگه داشته می شوند آبیاری باید به روش بارانی صورت گیرد. مدت جوانه زدن بذر طولانی می باشد و به عواملی مثل دما و رطوبت خاک بستگی دارد و شاید بین 15 تا 40 روز متغیر باشد. بوته ها در فاصله 10 سانتی متری تنک می شوند بتدریج که گیاه رشد میکند روی بوته و اطراف آن خاک نرم همراه با کود حیوانی پوسیده داده می شود بدین ترتیب در سال اول بوته رشد کامل می نماید و محصولی برداشت نخواهد شد. میزان بذور مورد نیاز در کشت مستقیم بین یک تا دو کیلو گرم در هکتار می باشد. روش مرسوم و متداول کشت مارچوبه تهیه خزانه و انتقال بوته های یکساله به محل اصلی می باشد. در این روش باید سعی شود که در هنگام انتقال بوته ها به محل اصلی به ریشه ها صدمه نرسد.در هنگام تهیه خزانه باید دقت شود که زمین کاملاً آماده و با کودهای حیوانی و شیمیایی تقویت شده باشد زمین به شیار تبدیل می شود عمق شیار 20 تا 25 سانتی متر و فاصله دو شیار 40 تا 60 سانتی متر در نظر گرفته میشود، بذور در ته شیار کاشته می شوند با رشد بوته ها روی آنها خاک داده می شود. بدین ترتیب بوته ها در سال دوم آماده انتقال به محلی اصلی می گردند موقع انتقال نشاء اوایل بهار می باشد. در هنگام انتقال ابتدا زمین اصلی به جوی و پشته تبدیل می شود. سپس بوته ها به فاصله 40 تا 50 سانتی متر از یکدیگر درروی ردیف هایی که 90 تا 150 سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند کاشته می شوند بوته های آماده شده در خزانه را تاج (Crown) می گویند. نحوه انتقال تاج به محلی اصلی بدین ترتیب میباشد که در اوایل بهار در ته جویها کود حیوانی پوسیده همراه با ماسه و خاک نرم به عمق 5 تا 7 سانتی ریخته می شود. سپس تاجهای یکساله درته جویها روی کود پوسیده طوری قرار داده می شوند که فاصله آنها از یکدیگر حدود 30 تا 50 سانتی متر باشد. ریشه های بوته روی خاک نرم پخش می گردند سپس روی ریشه ها به وسیله خاک و کود پوشیده میشود. بتدریج که تاج شروع به رشد میکند اطراف بوته ها و روی آنها خاک و کود قرار داده می شود بنابراین تا آخر فصل رشد جویها از خاک و کود پر می گردند بدین ترتیب بوته. مارچوبه در سال اول، رشد کافی کرده هیچ گونه برداشت محصول صورت نمی گیرد. شاید در سال دوم تعداد کمی اسپی یر (Spear ساقه های هوایی که نسبتاً ضخیم بوده و قابل خوردن می باشند) تولید و برداشت شود. برداشت اصلی از سال سوم شروع می گردد. معمولاً مقدار تاج آماده شده از یک هکتار خزانه برای کاشت حدود 10 هکتار زمین اصلی کفایت می کند. در هنگام انتقال تاج های یکساله باید دقت شود که تاجهای ضعیف حذف شود زیرا محصول کمتری می دهند تاجهای دو ساله و یا سه ساله برای انتقال مناسب نیستند.
داشت
چون مارچوبه یک سبزی چند ساله است بنابراین مراقبتهای ویژه لازم دارد. با علفهای هرز بشدت باید مبارزه شود. این مطلب در مورد علفهای هرز چند ساله جدی تر است در غیر این صورت علفهای هرز به طرق مختلف ریشه، ریزوم ، غده و بذر ، ایجاد مزاحمت می کنند و مبارزه با‌آنها مستلزم هزینه سنگین می باشد لذا هنگام آماده کردن زمین، استفاده از انواع علف کشها توصیه می شود نرم کردن زمین در اوایل بهار یکی دیگر از کارهایی است که در مورد مزرعه مارچوبه باید انجام گیرد. بدین جهت در اوایل بهار به منظور مبارزه با علفهای هرز و نرم کردن سطح خاک با دیسک سبک، زمین دیسک زده می شود. بدین ترتیب چنانچه قسمتهای هوایی بوته ها از سال قبل باقی مانده باشند، از بین خواهند رفت. چنانچه می خواهیم کود شیمیایی به زمین بدهیم باید این کار در هنگام دیسک زدن صورت گیرد. برای این منظور مقدار 200 کیلوگرم در هکتار از کودهای کامل توصیه میشود. به منظور سفید کردن ساقه های مارچوبه در اوایل بهار پای بوته و روی آن با کود پوسیده و خاک نرم پوشیده می شود. این کار در سطح وسیع با ماشین آلات انجام می گیرد. اگر در آخر فصل به زمین کو شیمیایی داده می شود بهتر است آنرا با خاک مخلوط و بین ردیفها پخش کرد. مزرعه مارچوبه باید مرطوب و نم دار باشد از این رو آبیاری باید مرتب صورت گیرد این مسئله در مناطق خشک اهمیت بیشتری دارد. بوته مارچوبه مورد حمله حشرات زیادی قرار می گیرد از مهمترین آنها سوسک مخصوص بوته مارچوبه می باشد از بیماریهای مارچوبه بیماری زنگ مارچوبه است که برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود جمع آوری بوته های آلوده و سوزاندن راه دیگر برای مبارزه با آن است.
برداشت
معمولاً برداشت مارچوبه از سال سوم شروع می شود یعنی دو سال بعد از انتقال تاج آن به محل اصلی اگر کاشت، داشت و نگهداری مزرعه بخوبی انجام گیرد، شاید در سال دوم تعداد کمی از اسپی یرهان قابل برداشت باشند ولی بهتر است در سال دوم محصول برداشت نشود.در اینصورت بوته ها قوی شده و مواد غذایی در اندام های زیر زمینی تاج ذخیره می گردد و در طی این مدت به بوته فرصت داده می شودکه رشد ریشه هایش کامل گردد و به این ترتیب بوته برای سال سوم آماده بهره برداری می شود. قاعدتاً برداشت از بهار سال سوم آغاز می گردد برداشت وقتی شروع می شود که طول اسپی یر ها بین 15 تا 25 سانتی متر باشد. اسپی یر ها را می توان از روی سطح خاک و یا از 2 تا 5 سانتی متری زیر خاک قطع نمود. این کار باید با دقت انجام شوده که به ساقه هایی که هنوز از خاک خارج نشده اند، صدمه ای وارد نشود برداشت مارچوبه از اوایل بهار شروع 6 الی 8 هفته به طول می انجامد چنانچه عمل برداشت بیشتر ادامه یابد مواد غذایی در ریشه های متورم ذخیره نمی شود و بوته برای سال آینده ضعیف باقی ماند. و به منظور سفید کردن اسپی یر ها باید در اوایل بهار روی ساقه به وسیله خاک پوشانده شود. هنگام برداشت می توان خاکهای اطراف اسپی یر را عقب زد سپس به برداشت اقدام کرد. بهتر است بعد از برداشت مارچوبه بلافاصله مورد استفاده قرار گیرد. برای این کار آنها را شسته، دو طرف ساقه را به اندازه کمتر از یک سانتی متر قطع می کنند و به صورت آب پز یا پخته شده به مصرف می رسانند. در شرایط مناسب دمای 3 تا 4 درجه سانتی گراد و با رطوبت نسبی 70 تا 80 درصد می توان مارچوبه را برای چند ماه نگهداری کرد.
دامنه انتشار
آذربایجان ، خوی ، تبریز ، نواحی مختلف البرز قصر قجر ، جلفای اصفهان ، اراک ، کرمانشاه ، جنوب ایران، مهار لو در شیراز پرورش آن در دزفول رواج پیدا نموده است.
هزاران سال است که گندم ، در تأمین غذای بشر نقش حیاتی ایفا می کنند. باستان شناسان از اهرام مصر نیز گندم کشف کردهاند که در ظروف مخصوص نگهداری میشده است و نیز گندم در سرزمین حاصلخیز بین النهرین به عمل می آمده است. و سابقه ای بیش از ۴۰۰۰هزار سال قبل از میلاد برای آن میتوان تخمین زد.
گندم به عنوان غله ای سازگار است . گندم از غلاتی است که در نواحی سرد هم کشت می شود. این غله در سراسر جهان در فصول مختلفی کشت می شود، به طوریکه در هر ماه از سال، گندم در یکی از نقاط جهان در حال برداشت می باشد.
امروزه گندم ۱۵تا ۱۸ درصد مصرف مواد غذایی مردم جهان را تشکیل میدهد و منبع غذای اصلی مردم در بیشتر کشورهایی است که از خاک شور رنج می‌برند.
● مراحل رشد گندم:
دوره رشد گندم شامل مراحل: ـ جوانه زنی، ـ پنجه زنی، ـ تشکیل روزت، ـ ساقه رفتن، ـ تشکیل گل و تشکیل میوه است
● گیاه شناسی گندم :
گندم گیاهی است که از خانواده Poaceae واز جنس Tiriticum . بارزترین خصوصیات گیاه شناسی گندم عبارتند از : ▪ ریشه : که عبارتند از ؛ ریشه های اولیه و ریشه های ثانویه . ۱) Seminal به ریشه اولیه دیشه حقیقی و ریشه بذری نیز می گویند . این ریشه ها از گیاهگ بذر منشآ می گیرند . ریشه های اولیه پوشیده از کرک های نازک بنام تارهای کشنده می باشد . که وظیفه جذب آب و املاح را دارند. econdary roots(۲ به ریشه های ثانویه نابجا یا کاذب می گویند . نقش اصلی و اساسی ریشه به عهده این نوع ریشه ها می باشد .این ریشه ها از گره انشعاب یا طوقه Crown محلی که اندام های هوایی یا پنجه نیز ایجاد می شود ، منشا ُمی گیرند. ▪ ساقه Culm تمام گندم ها دارای ساقه استوانه ای ، بند بند ، بدون انشعاب و اغلب تو خالی می باشد که به آن سوفار یا سوفال گفته می شود. هر بند ساقه را یک گره node و فواصل آنها را میانگره Inter node می گویند . تعداد گره و فواصل آنها در واریته های مختلف گندم ۵-۸ واغلب ۶ عدد دانست . ساقه در محل گره در تمتم انواع وارقام تو پر بوده وطول میانگره از پایین به طرف بالا بیشتر می باشد . ▪ برگ Leaf گندم دارای برگ های کشیده و باریک به طول متوسط ۱۵- ۲۰ سانتی متر با رگ برگ های موازی می باشد. هر برگ از دو قسمت پهنک وغلاف تشکیل شده است .غلاف هر برگ که در جهت طولی شکاف دارد، تمام یک میان گره را پوشانده و در محل اتصال آن به پهنک یک زائده به نام Ligule و یک جفت زائده به نام Stipule با گوشوارک Auricule دیده می شود. ▪ گل وگل آذین گندم Flower and Inflorescence)
هرگندم شامل یک مادگی یک برچه ای ساده با کلاله دو شاخه ای و ۳ پرچم می باشد . بساک پرچم ها شبیه X می باشد.کاسبرگ وگلبرگ در گندم وجود ندارد. اما برگ های تغییر شکل یافته ای به نام پوشینه glumlle مانند دو قاشقک اندام های زایای برگ را می پوشانند. به پوشینه داخلی پالئا وبه پوشینه خارجی Awn می گویند ولذا پرچم ودانه گروه تولیدی آن راه به بیرون ندارد. در قائده پوشینه در درون دو جسم بالشتک مانند به نام Lodiculess قرار گرفته است. لودیکولها با تورم خود باعث باز شدن لما و پالئا از هم و آذاد شدن اندام های زایا می شوند.
▪ گرده افشانی و لقاح
گندم گیاهی دو جنسی hermaphrodite و خود لقاح می باشد . درصد دگر لقاهی در این گیاه معمولاً ۱% و حداکثر به ۴% ممکن است برسد. خود گشنی گندم به این دلیل است که رسیدن پرچم ها ،آزاد کردن دانه های گرده و تلقیح حدود ۹۹% گلها قبل از باز شدن پوشینه از یکدیگر می باشد. عمل لقاح از میان طول سنبله شروع شده و به دو طرف ادامه پیدا می کند .
▪ میوه دانه
پس از ترکیب سلول زایشی دانه گرده با سلول تخم زای کیسه جنینی واقع در تخمدان مادگی ،سلول تخم حاصل می شود. در اثر تکامل تخم ، گیاه جنین – رویان Germ = embryoدانه به وجود می آید و یا رشد وتکامل فرایند لقاح مظاعف ، اندوخته غذایی دانه یا آندوسپرم حاصل می شود. طول میوه گندم ۳-۱۲ میلیمتر ، قطر آن ۱.۵- ۵ میلیمتر وزن هزار دانه آن ۱۵ – ۵۲ گرم وزن هکتار لیتر آن ۵۲- ۷۹ کیلو گرم است.
● برداشت گندم
باید به موقع صورت گیرد. برداشت زودتر یا دیرتر از موقع محصول، موجب کاسته شدن کیفیت آن می شود. برداشت زود هنگام محصول هم موجب پایین آمدن کیفیت گندم می گردد. وزن دانه ها تا زمان رسیدن دانه افزایش می یابد، ولی پس از آن رو به کاهش می گذارد. همچنین دانه های نارسی که زود هنگام برداشت می شوند، چه در مزرعه و چه در انبار بیشتر در معرض آسیب های ناشی از گرما و آفات از جمله کپک زدگی قرار می گیرند. زمان مناسب برای برداشت دانه، موقعی است که آندوسپرم دانه های گندم سفت شده و میزان رطوبت آن هم به ۱۸ تا ۲۰رسیده باشد.
▪ گندم:
در فصل برداشت به آب و هوای گرم و خشک نیاز دارد.
● میزان بذر مصرفی
در شرایط معمول کشت گندم از ۶۰ کیلوگرم در زراعت دیم لغایت۲۰۰ کیلوگرم در هکتار در زراعتهای پاییزه آبی متغیر است. در زراعتهای پاییزه گندم آبی نسبت بذر مصرفی به تولید یک به بیست است. میزان بذر کمتر و یا بیشتر از معمول در برخی مواقع و به دلایل متعددی به شرح زیر توسط کشاورزان مورد استفاده قرار می گیرد. از آن جمله: واریته های بذر درشت (اندازه بذر) واریته هائی با پتانسیل (توانائی) پنجه زنی کم، کشت بهاره، کشت دیر (در پائیز یا بهار)، روش دستپاش، اراضی سنگین، درصد جوانه زنی پائین و غیره. خسارت های وارده بر بذر گندم به هنگام داشت، برداشت و پس از برداشت توسط برخی عوامل بیماری زا و آفات (در مزرعه و انبار) باعث افزایش ضایعات بذر گندم می شود. متوسط رطوبت موجود در خاک نیز از عوامل اصلی تعیین کننده میزان بذر مصرفی است. به طوری که در مناطق کم باران میزان متوسط بذر کمتر و در مناطق نیمه مرطوب و مرطوب بذر بیشتری مصرف می شود.
● عملکرد
گندم به عنوان مهمترین محصول زراعی و ماده غذایی کشور بطور متوسط ۵/۶ میلیون هکتار از اراضی کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر ۵/۱۰ میلیون تن تولید دارد. عملکرد پائین گندم در ایران در مقایسه با جهان عمدتاً بواسطه سطوح پائین نهاده (بویژه آب) و ضعف مدیریت زراعی است. تکیه بر افزایش عملکرد بعنوان کلیدی ترین راه حل افزایش تولید گندم، توسعه تحقیقات در زمینه های کاهش ضایعات و ساماندهی بذر را بعنوان راهکاری مناسب طلب می نماید.
عمده ترین بخش مصرف گندم در ایران مربوط به تولید نان است (۹۰% عرضه گندم را شامل می شود)، و بخشی نیز به مصرف بذری و مصرف دامی می رسد. مصرف بذر مورد نیاز کشت سالانه در کشور بالغ بر۰۰۰/۰۰۰/۱ تن برآورد گردیده است .
▪ سطح زیر کشت:
سطح زیرکشت گندم کشور حدود ۴۱/۶ میلیون هکتار برآورد شده است که ۴۲/۳۷ درصد آن آبی و ۵۸/۶۲ درصد به صورت دیم بوده است
▪ میزان تولید :
میزان تولید گندم کشور حدود ۴۴/۱۳ میلیون تن برآورد شده است که ۷۷/۶۴ درصد آن از کشت آبی و مابقی (۲۳/۳۵ درصد) از کشت دیم بدست آمده است.استان فارس علیرغم رتبه دوم از نظر سطح با ۷۹/۱۳ درصد از تولید گندم کشور در جایگاه نخست قرار گرفته است و استانهای خراسان، گلستان، خوزستان، کرمانشاه‌وآذربایجان غربی به ترتیب با ۲۳/۱۱، ۴۴/۸، ۰۶/۸، ۹۵/۵ و ۲۱/۵ درصد از تولید گندم کشور در مقام های دوم تا ششم قرار دارند. شایان ذکر است که حدود ۶۸/۵۲ درصد از گندم کشور در شش استان مذکور تولید شده است و سهم سایر استانها ۳۲/۴۷ درصد بیشتر نبوده است. گیلان با سهم ۱۲/۰ درصد در تولید گندم کشور در رتبه آخر قرار گرفته است.
▪ عملکرد در هکتار:
عملکرد گندم آبی کشور ۳۶۲۹ کیلوگرم و عملکرد گندم دیم کشور ۱۱۸۱ کیلوگرم در هکتار بوده است. بیشترین عملکرد آبی گندم با ۴۸۷۹ کیلوگرم در هکتار متعلق به استان تهران و کمترین آن با ۱۵۸۰ کیلوگرم در هکتار به استان بوشهر تعلق دارد. استانهای گلستان و بوشهر نیز به ترتیب با متوسط تولید ۲۷۵۸ و ۱۹۲ کیلوگرم در هکتار در بین استانهای گندم دیم کار کشور در جایگاه نخست و آخر قرار گرفته اند.
▪ میزان تولید استانی :
استان خراسان با ۸۵/۱۰ درصد کل اراضی گندم کشور، بیشترین سطح را به خود اختصاص داده است. پس از آن استان‌های‌فارس،آذربایجان شرقی،کردستان،خوزستان، همدان و کرمانشاه به ترتیب با۳۲ /۹ ،۷۲/۶، ۶۶/۶، ۵۹/۶، ۲۹/۶ ،۰۸/۶ درصد کل اراضی گندم کشور مقام های دوم تا هفتم را دارا می باشند ، به عبارتی دیگر بیش از نیمی از (۵۱/۵۲ درصد) اراضی گندم در این هفت استان کشت شده است. کمترین سطح نیز با حدود ۱۳ هزار هکتار (۲۰/۰ درصد اراضی گندم) متعلق به استان هرمزگان میباشد.
محصول گندم به لحاظ حجم تولید رتبه سوم در جهان را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمارها در سال 2009، 226 میلیون هکتار گندم کاشته شده که در مجموع 685 تن (با میانگین 3تن در هر هکتار) برداشت شده است. در طول 50 سال گذشته، میانگین عملکرد در هر هکتار، به ویژه در بین دهه‌‌های 1950 تا 1980 به طور چشمگیری افزایش یافته است. از آنجایی که سطح زیر کشت محصول گندم تقریبا ثابت بوده، این تولید جهانی افزایش عملکرد را نشان میدهد.
شرایط رشد بسیار متنوع، سازگاری با طیف گستردهای از خاکها و مناطق مختلف جوی و ارتفاعات، محصول گندم را بسیار محبوب کرده است. در حال حاضر کشورهای چین، هند، روسیه، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، کانادا، آلمان، پاکستان، استرالیا و اوکراین به ترتیب بالاترین تولید این محصول استراتژیک را به خود اختصاص داده‌اند. در مجموع این کشورها 2/3 از تولیدات جهانی را در اختیار دارند.
طول دوره رشد گندم
فاصله ردیف‌های کشت بین 15 تا 25 سانتیمتر متغیر است. کل دوره رشد گندم (چرخه زندگی) در گندم بهاره بین 100 تا 170 روز متغیر بوده و این درحالیست که گندم زمستانه برای بالغ شدن به 180 تا 300 روز نیاز دارد. در برخی موارد فصل رشد گندم بیش از 300 روز نیز به ثبت رسیده است. طول روز و دمای محیط، فاکتورهای موثر در طول دوره رشد گندم محسوب میشوند. رشد گندم به میزان زیادی به دما محیط وابسته است. میانگین دمای روزانه برای رشد بهینه و ایده‌آل بین 15 تا 23 درجه سانتیگراد میباشد. برای حداقل رشد محصول، گندم در کمترین حالت به 5 درجه سانتیگراد دما نیاز دارد. دمای بالای 34 درجه سانتیگراد نیز در طول فصول رشد گندم در اکثر مناطق مضر است. چنین دمایی باعث کاهش اندازه دانه‌ها شده و نسبت دانه‌های خرد و ریز را در تناژ محصول بالا می‌برد. با این حال، برخی از اقلام گندم زمستانه مقاومت خوبی در برابر سرما دارند و تا دمای 20- درجه سانتیگراد نیز زنده می‌مانند. مقاومت نسبت به سرما در محصول گندم در فصل بهار از بین می‌رود و در طول دوره رشد و گلدهی، یخ زدگی میتواند منجر به از بین رفتن محصول شود.
مراحل رشد گندم
روش آبیاری و نیاز آبی محصول گندم
تبخیر و تعرق (ET) محصولات زراعی از قبیل گندم به طور معمول بین 200 تا 500 میلمتر است. اگرچه ممکن است در مناطق نیمه‌خشک و کم آب که محصول زیر آبیاری سنگین است تا 600 الی 800 میلیمتر نیز برسد. نرخ تبخیر و تعرق محصول گندم به شرایط محیطی، نوع خاک، پوشش گیاهی، آب و هوا و… بستگی دارد. در اوایل دوره رشد گندم میزان مصرف روزانه آب به دلیل دمای پایین‌تر، نسبتا کمتر بوده و به کمی بیشتر از 2 میلیمتر در روز می‌رسد. اما با افزایش ساقه و بزرگتر شدن محصول و گرم شدن هوا درصد استفاده از آب نیز افزایش یافته و تا حدود 5 الی 8 میلیمتر در روز خواهد رسید. برای رشد طبیعی محصول گندم در تمامی مراحل ذکر شده، رطوبت کافی خاک الزامی است. مرحله ریشه زدن و مرحله گلدهی به نوعی مهمترین مراحل رشد گندم هستند که محصول را نسبت به کم آبی به شدت آسیب‌پذیر میکنند.
نیاز آبی گندم
مقدار آب مورد نیاز و تعداد دفعات آبیاری گندم
به طور کلی حجم و تعداد دفعات آبیاری محصول گندم به میزان بارش منطقه، جنس خاک، نوع بذر، حجم آبیاری و… بستگی دارد.
اولین آبیاری (ریشه‌زنی): آبیاری گندم 20 تا 25 روز پس از کشت صورت گرفته که اصطلاحا مرحله ریشه زنی نامیده میشود و همانطور که قبلا گفته شد این مرحله یکی از دو مرحله حیاتی پرورش محصول گندم است.
دومین آبیاری (مرحله پنجه‌زنی) : 40 تا 45 روز پس از کشت
سومین آبیاری (مرحله ساقه زنی) : 45 تا 70 روز پس از کشت
چهارمین آبیاری (مرحله گلدهی) : 90 تا 95 روز پس از کشت
پنجمین آبیاری (بلوغ) : 105 تا 110 روز پس از کشت
ششمین آبیاری (قبل از برداشت) : 120 تا 125 روز پس از کشت
تنشهای آبی گندم
مطالعات مختلفی برای تعیین استرس و تنشهای آبی گندم صورت گرفته که نتایج متناقضی از آنها گزارش شده است. با این حال دوره‌هایی که گندم معمولا بیشترین فشار را در برابر تنش آبی دارد عبارتند از:
الف: دوره جوانه زنی گندم
ب: هنگام گلدهی
ج: زمانی که دانه‌های جوان در حال رشد هستند.
نبود آب میتواند منجر به کاهش رشد، کاهش تناژ محصول و یا مرگ گیاه شود. همانطور که استرس آبی و کم آبی میتواند سبب آسیب به گندم شود، آبیاری اضافی در طول رشد و رویش نیز میتواند با کاهش سطح اکسیژن خاک عملکرد محصول را مختل کند. کاهش سطح اکسیژن به مدت سه روز میتواند عمل جذب مواد مغذی را کاهش داده به ریشه آسیب جدی وارد کند.
آبیاری گندم در شرایط کم آبی و آبیاری قطره ای
در شرایطی که آب زمین کشاورزی برای شش مرحله آبیاری کافی نیست، بهترین برنامه‌ریزی آبیاری طبق جدول زیر و بر حسب اولویت بندی صورت میگیرد.
آبیاری گندم در شرایط کم آبی
آبیاری قطره ای گندم
به حداکثر رساندن بهرهوری آب آبیاری، در شرایط بحران آبی فعلی، به یک مفهوم رایج بدل شده است. در شرایط کنونی رقابت روز افزونی برای حفظ منابع آبی و کاهش مصرف آب در کشاورزی به راه افتاده است. پدیده آبیاری قطره‌ای شاید با کمی هزینه اضافی در اجرا همراه باشد، اما به نسبت روشهای سنتی آبیاری صرفه‌جویی‌های قابل توجهی در حجم آب مصرفی و نیز هزینه‌های کارگری دارد. از آنجائیکه روش آبیاری قطره‌ای با کمترین هدر رفت آب در آبیاری ، آب را به سمت محصول هدایت میکند، میزان تبخیر و تعریق را کاهش میدهد. نتایج به دست آمده از مراکز پژوهشی و مزارع زیر کشت با روش آبیاری قطره‌ای حاکی از کاهش 50 درصدی مصرف آب در آبیاری با استفاده از این روش است.
برنامه آبیاری گندم
متاسفانه باید گفت که حجم زیادی از گندم زیر کشت هنوز هم به صورت دیم آبیاری میشوند، اما به جهت افزایش تناژ و کیفیت گندم، استفاده از روشهای نوین آبیاری در بسیاری از کشورها مرسوم و پرطرفدار شده است. روشهای آبیاری گندم بسیار متنوع هستند. در مناطق خشک و کم باران، عموما گندم به صورت کامل زیر سیستم آبیاری قرار داشته و پرورش پیدا میکند. در مناطق مدیترانه‌ای و نیمه خشک، از آبیاری تکمیلی برای کاهش استرس‌های آبی استفاده میشود.
در مقیاس جهانی متداول‌ترین روش کاربردی برای آبیاری گندم، استفاده از آبیاری غرقابی است. اما با توجه به شرایط و وجود بحران‌های آبی، بهینه شدن روشهای آبیاری با استفاده از سیستم‌هایی نظیر آبیاری تحت فشار بخصوص برای گندم توجه زیادی را به خود جلب کرده است. به دلیل رشد سریع محصول گندم استفاده از یک سیستم آبیاری برای بودجه‌بندی آب امری ضروری به نظر می‌رسد.
برنامه ریزی آبیاری گندم
محصول گندم با 11 درصد رطوبت استاندارد و در مناطقی با بارندگی و آبیاری کمتر از 100 تا 150 میلیمتر، 1 تا 3 تن در هکتار عملکرد دارد. این عدد در بهترین شرایط که وضعیت مناسبی را از لحاظ دمایی، تابش خورشید، بارندگی، وجود سیستم آبیاری و… دارند، به 15 تن در هکتار نیز می‌رسد. در مناطقی از قبیل نیوزلند، جنوب شیلی، ایرلند، انگلستان و برخی از مناطق چین عدد 15 تن در هکتار به ثبت رسیده و در مناطقی مثل: هندوراس، سومالی، ونزوئلا و اریتره میانگین تناژ نیم تن در هکتار نیز گزارش شده است. قسمت اعظمی از این تفاوت در تناژ بدست آمده از هر هکتار مربوط به روش آبیاری و برنامه ریزی آبیاری است.
● اثرات تنش شوری در گندم
حجم زیادی از تحقیقات شوری مربوط به گندم می باشد دانشمندان امید وارند که بتوانند ارقام گندم برتری برای کشت و کار در اراضی شور معرفی نمایند. پیشرفت در اجرای تحقیقات گندم موید این نظریه است. (triticum aestivum ۱)به عنوان یک گیاه نیمه متحمل به شوری شناخته شده است .کاهش رشد گندم یکی از واکنشهای گیاه در تنش شوری است . که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که تولید ماده خشک را تحت تاثیر قرار میدهد و بصورت کاهش سطح برگ گیاه تظاهر نموده و در نهایت رشد کلیه اندامهای گیاهی و عملکرد راتحت تاثیر قرار می دهد
کافی استوارت(۱۳۷۶)در بررسی اثر شوری بر رشد و عملکرد ۹ رقم گندم گزارش نمودند که شوری باعث کاهش سطوح فتوسنتز کننده در گیاه شد – ولی بعضی از ارقام سطح برگ مناسب داشتند . در مقایسه عملکرد آنان نشان دادند که رقم قدس و فلات حساس به شوری هستند . و ارقام بزوستایا – کراس روشن و الوند و موراکو تحمل به شوری داشته اند . برسی نتایج عمده تحقیقات مربوط به شوری نشان می دهد که گروه بندی والدین بر اساس تحمل به شوری برای رسیدن به ارقام برتر در برنامه های به نژادی مفید واقع شده است . لذا می توان نتیجه گرفت که بخشی از مکانیزمهای تحمل به شوری ژنتیکی بوده و قابل انتقال به نتاج است.
▪ تنشهای محیطی مانند :
خشکی – شوری و سرما در گیاه موجب بروز یک سری تغییرات مورفولوژیکی و فیزیو لوژیکی می گردند . تعدادی از واکنشهای فیزیولوژیکی القاء شده تحت تنشهای محیطی متفاوت در گیاهان همانند می باشند که حاصل آن بروز روند پیچیده خود تنظیمی در گیاه است .
فرایند تغییرات حاصله نهایتا باعث تغییر تعادل ابی می گردد که بصورت کاهش پتا نسیل آبی بافتها بروز می نماید . لذا بدلیل کاهش شدید پتانسیل آبی محلول خاک سلولهای ریشه گیاه نیز بایستی پتانسیل آبی خود را به حدی کاهش دهند که اختلاف پتانسیل منفی تری بین دوسیستم هم جوار ایجاد شود تا جذب آب از محلول خاک برای گیاه امکان پذیر گردد . گزارشاتی وجود دارد که برخی از ارقام متحمل گندم در مراحل رشد رویشی و زایشی حساسیت یا تحمل متفاوتی نشان داده اند لذا به نظر می رسد که به گزینی به خصوص برای عملکرد دانه نیازمند گزینش در طی چند مرحله است .
مرحله رشد نهالبذری حساسترین مرحله رشدی بیشتر گیاهان به غلظت با لای نمک است در این مرحله از رشد گیاهان غلات جوانه های پنجه تشکیل شده و بعد ار آن رشد و تشکیل آغازه های برگ و سنبلچه شروع می شود .در نتیجه شوری با لای خاک طی مراحل اولیه رشد می تواند به شدت بر عملکرد نهایی بذر تا ثیر بگذارد .اگر چه تنش شوری جوانه زنی و سبز شدن را به تاخیر می اندازد . ولی بعصی گیا هان زراعی قادر به جوانه زنی در سطوح بالاتری از نمک که گیاهان بطور معمول می توانند آن را در مراحل رشد رویشی یا زایشی تحمل کنند هستند .به هر حال این تحمل بالای گیاهان در مراحل نهال بذری و حسا سیت آنها در مراحل رشد بعدی مزیت اندکی است .در گندم دوروم و گندم نان حساسیت به شوری با افزایش سن گیاه کا هش می یابد لذا پائین نگهداشتن شوری خاک در طی مرحله جوانه زنی و سبز شدن گیاهچه ای دارای اهمیت می با شد و به همین منظور کشت هیرم کاری در مناطق خشک و نیمه خشک در مورد غلات مرسوم است. در جو تفاوتهای ارقام در مرحله رشد گیاه افزایش یا فت . همچنین درجه تحمل نسبی در طی زمان رشد برای نیشکر نیز گزارش شده است این گزارشات فرایند غربال و انتخاب را در صورتیکه بر مبنای یک مرحله از رشد گیاه پایه گذاری شده باشد پیچیده می سازد .
● طبقه بندی گندم
۱) انواع هگزا پلوئیدی ۲n=۶x=۴۲کروموزوم
به گندمهای معمولی Dinkelمعروف بوده وعموماُ زراعی ولی دارای انواع لخت وبا پوشش می باشد . گونه T.aestivu گونه های وحشی واهلی گندم را برحسب نظرات اویلوف” و اصلاحات مکی” از کرومزومی (ژنتیکی) و به طور کلی به سه گروه به شرح زیر تقسیم میشوند :
۲) انواع دیپلوئیدی ۲n=۲x=۱۴ کرومزوم
به این گندمها ، گندمهای تکدانه یا Einkorn نیزمی گویند به لحاظ اینکه در هر سنبلچه واقع در محور سنبله همانند جو دو ردیفه فقط یک دانه تشکیل میشود .
دانه ها نیز همانند جو پوشش دار هستند . انواع زراعی در این گروه بسیار نادر می باشد .
۳) انواع تترا پلوئیدی ۲n=۴x=۲۸ کرومزوم
گندمهای جفت دانهای یا Emmre نامیده می شوند دارای انواع وحشی وزراعی ، لخت وپوشش دار بود ، ودو گونه T.DicoccumوT.Durum (گندم ماکارونی ) در سطوح وسیع کشت میشوند .
یکی از گونه های این گروه می باشد که با داشدن ارقام وانواع مختلف وتیپهای متعدد کاشت غالب جهانی رادارد .
●تیپهای گندم :
گندم معمولی دارای انواع بهاره ، پاییزه ،دو فصله می باشد . گندمهای پاییزه ریشه عمیق تر ، رشد بطئی تر ، رنگ دانه اغلب تیره تر ، درصد پروتئین بیشتر از انواع بهاره رفتن نیاز به دورهای سرما دارند و خفتگی بذر نیز در این تیپ مطرح می باشد.گندم های معمولی نیز دارای انواع سخت ونرم می باشند . در این سختی ونرمی علاوه بر خصوصیات ژنتیکی عوامل محیطی نیز موُثر هستند .گندم های معمولی از نظر برخی خصوصیات گیاه شناسی مثل داشتن یا نداشتن ریشک ، تراکم یا نیمه تراکم یا باز بودن محور سنبله، ارتفاع و … دارای فرم های مختلفی هستند.
اصلاح و معرفی یک رقم شیوه های مختلفی دارد که عبارتند از :
۱) Selection گندم های بومی هر کشوری ، مجموعه ای از انواع گندم های مختلف با ویژگی های مختلف می باشد که یک اصلاح گر از بین این انواع با توجه به هدف خود و نیز خصوصیات گیاهی ، مقاومت ها ، حساسیت ها ،عملکرد و غیره بوته های خاصی را انتخاب کرده وبا آزمایشات مختلفی که روی آنها انجام می دهد. در نهایت به یک توده بذر خالص با ویژگی های مورد نظر اصلاح گر می رسد . که با طی تشریفات قانونی آنرا به عنوان یک رقم معرفی می کنند . ارقام آذر ، امید ، روشن ، طبسی از جمله ارقامی هستند که به این ترتیب حاصل شده اند .
۲) Plant Introduction در جهان مناطق متعددی هستند که شرایط اقلیمی آنها با شرایط اقلیمی مناطقی از کشور ما مطابقت می کند . ارقامی که در این مناطق کشت موفقی داشته باشند ممکن است در مناطق مشابه در کشور ما نیز موفقیت آمیز باشد. لذا مراکز تحقیقات با وارد کردن نمونه ای از آنها به کشور وانجام آزمایشات مختلف برای مناطق خاصی معرفی کرده یا برا انجام تلاقی ها از آنها استفاده کند . البرز ، بزوستایا ، پنجامو ، چناب ، خزر ، مغان ۱و۲ و کاوه این گونه اند .
۱) Hybridation ممکن است یک رقم انتخابی از توده های بومی یا یک رقم وارداتی با داشتن صفات مطلوب یک چند ویژگی نا مناسبی هم داشته باشند. مثلآ عملکرد خوب ولی حساس به ریزش.
۲) Mutation ممکن است به صورت طبیعی یا با اقداماتی چون پرتو نگاری با قرار دادن بذور یا گیاهان تحت شرایط با مواد خاص تغییراتی در ترکیبات ژنتیکی ودر نتیجه ویژگی های آنها ایجاد شود . اگر این تغییرات مطلوب باشد که احتمال آن بسیار کم است- میتوان آنرا به عنوان یک موتانت معرفی کرد .مثل موتانت اروند .
● طبقه بندی گندم بر اساس خصوصیات ژنتیکی
۱) گروه دیپلوئید (کروموزوم ۲n=۲۸( ▪ پوشیده – زراعی / Ein korn / T. aegilopoidesBa ▪ پوشیده – وحشی / Wild einkorn / T.boeoticum Boisscl ۲) گروه تتراپلوئید ( کروموزوم۲n=۲۸) ▪ پوشیده – وحشی / Wild Emmer / T. dicoccoides Korn ▪ پوشیده –زراعی / Timolcevi / T. dimophecvii Zhukow ▪ پوشیده –زراعی / Emmer / T. dicoccum schubi ▪ لخت – زراعی / Makaroni Wheat / T. durum Docf ▪ لخت – زراعی / Rivci Wheat /T. mrgidiom L . ▪ لخت – زراعی/ Khorasan Wheat / T. wranicum jakubz . ▪ لخت – زراعی / Polish Wheat =(T. oricniai pere ) ▪ لخت – زراعی/ Persian Wheat / T. polonicum vav ۳) گروه هگزاپلوئیدی ( ( ۲n = ۴۲ ▪ لخت – زراعی / Commun wheat / T. vulgare ▪ لخت – زراعی / Club wheat ▪ لخت – زراعی / Shot wheat ▪ پوشیده – زراعی/ Spelt ▪ پوشیده – زراعی / Rivet wheat ▪ پوشیده – زراعی / Khorasan wheat
کشت گندم
در ابتدای هر کشتی باید زمین را آماده نماییم . نکته مهم در آماده سازی بستر بذر با توجه به اینکه گندم به نشست خاک در بعد از رویش فوق العاده حساس است شخم را بایستی حدود یکماه قبل از کاشت انجاه دهیم . در مورد کاشت گندم بلافاصله بعد از انجام شخم های عمیق خودداری کنیم گندم به نوع شخم حساسیت ندارد و بیشتر شخم سطحی را انجام می دهند . تسطیح خاک نیز یکی از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد زدن لولر بایستی همزمان باشد با عملیات تهیه زمین و بستربذر زدن لولر باعث می شود که عمق بذر تنظیم شده باقی بماند و آبیاری نیز تسهیل می گردد .تاریخ کاشت در مناطق سردسیر باید دو ماه قبل از یخبندان ممتد باشد که در مهرماه می باشد . برای هر روز تاخیر در کاشت ۱٪ به میزان بذر اضافه می کنیم . زمانی باید کشت شود که در زمان سرما به ۴ برگی رسیده باشد .در مورد نیاز کودی گندم باید بگویم که برای تعیین دقیق آن نیاز به آزمایش خاک می باشد . ▪ ازت : بصورت نیترات جذب می شود و آمونیم و اوره فرمهای قابل جذب بعدی می باشد و اهمیت کمتری دارد .تلفات گازی ازت بدلیل نیترات زدایی و غرقاب بودن زمین می باشد و تلفات گازی آونیاک بر اثر پخش در سطح خاک می باشد . برای کاهش تلفات بهتر است کود سرک را با آب حل کنیم و زمانی ک.د را در مسیر آب قرار دهیم که نصف کرت یا فارو را آب رفته باشد . ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلو اوره در هنگام کاشت – پنجه زنی – ساقه رفتن و تشکیل سنبله مصرف می شود .
بهتر در هنگام کاشت ۵۰ کیلو و در هنگام پنجه زنی و ساقه رفتن ۱۰۰ کیلو و در مرحله تشکیل سنبله ۵۰ کیلو در هکتار مصرف کنیم .
▪ فسفر : فسفر تمایل به جمع شدن در سطح خاک دارد . فرم محلول فسفر بیشتر قابل جذب می باشد . ازت و فسفر در تعامل با هم می باشند . فسفر توسط نوک ریشه جذب می شود . فسفر را بهتر است با شخم به عمق خاک بفرستیم . ۱۵۰ – ۱۰۰ کیلو سوپر فسفات تریپل در هکتار نیاز می باشد . ▪ پتاسیم : کند جذب است . باعث بزرگ شدن دانه و افزایش کیفیت گندم و افزایش مقاومت به تنش خشکی و مقاومت به آفات و امراض می باشد . ۱۵۰ -۱۰۰ کیلو فسفات پتاسیم در هکتار نیاز است .علاوه بر عناصر پر مصرف گندم به عناصر کم مصرفی نیز احتیاج دارد . سولفات روی ۴۰ کیلو و سولفات آهن ۴۰ کیلو در هکتار نیاز می باشد .ارقام الموت٬ بزوستایا ٬ زرین و شهریار ارقام زمستانه می باشند که باید از ۲۰ – ۱ مهر کاشته شوند . ارقام بک کراس روشن و الوند نیمه زمستانه هستند که باید از ۲۰ مهر تا ۲۰ آبان کاشته شوند .۱۸۰ تا ۲۲۰ کیلو بذر در هکتار نیاز می باشد . نکته مهم در آبیاری این است که باید در پاییز ۲ آب به گندم بدهیم . ▪ داشت : در مرحله داشت گندم یکی از مواردی که اهمیت زیادی دارد مبارزه با علفهای هرز می باشد . چون گندم یک گیاه باریک برگ می باشد علفهای هرز پهن برگ را به راحتی می توان کنترل نمود . برای کنترل آنها از سموم تو فور دی و گرانستار استفاده می شود . در مصرف تو فور دی باید دقت کنیم که زمان مصرف آنرا رعایت کنیم زیرا ممکن است که محصول خودمان نیز از بین برود . تو فور دی را باید بعد از ۴ -۲ برگی گندم تا زمانی که بند دوم ساقه گندم تشکیل شده مصرف کنیم . و به میزان ۲ – ۱.۵ لیتر در هکتار باید مصرف کنیم .
▪ گرانستار : میزان مصرف ۲۰ – ۱۰ گرم در هکتار است . از مرحله ۲ برگی گندم تا تشکیل بند دوم ساقه باید مصرف شود . آزمایشات نشان می دهد که اختلاط این دو سم با هم نتیجه بهتری می دهد به این صورت که ۱۳- ۱۰ گرم گرانستار + ۱- ۷. لیتر تو فور دی به هم مخلوط شود و مصرف گردد . برای از بین بردن علفهای باریک برگ مثل یولاف از سمومی مانند آونج به میزان ۴ لیتر در هکتار در مرحله پنجه زنی گندم استفاده می شود و قابل اختلاط با تو فور دی می باشد . تاپیک علفهای یولاف و لولیم را کنترل می کند . رای گندم مصرف می شود و با گرانستار قابل اختلاط است و به میزان ۱ لیتر در هکتار مصرف می شود.ایلوکسان : بهترین لولیم کش است و چچم را کنترل می کند . به میزان ۲.۵ لیتر در هکتار استفاده می شود .پوماسوپر : یولاف را کنترل می کند و در گندم و جو استفاده می شود به میزان ۱- ۶. لیتر در هکتار و با گرانستار قابل اختلاط است .نکته : علف کشهای باریک برگ را باید قبل از پنجه زنی علف هرز مصرف کنیم .
● آفات و بیاریها :
▪ سن گندم : سن کندم در دو مرحله خسارت می زند . اولین مرحله سن مادر است که در بهار هنگامی که دما به حدود ۱۰ درجه می رسد از مخفی گاه زمستانه خود بیرون می آید و به مزارع حمله می کند. سن مادر از برگها و جوانه انتهایی تغذیه می کند و باعث از بین رفتن گندم می شود . برای مبارزه باید به جمعیت آن در مزرعه دقت کرد در مزارعی که بیشتر از ۳ تن عملکرد دارند تعداد ۵- ۴ سن مادر در متر مربع را باید مبارزه نمود . بعد از تغذیه سن مادر در پشت برگها تخم گذاری می کند که سن پوره خارج شده از تخمها با مکیدن شیره دانه ها باعث خسارت می شوند . که در مزارع بابیش از ۳ تن عملکرد تعداد ۷ – ۶ پوره در متر مربع را باید مبارزه نمود . برای مبارزه از سم فنیتریتیون و فنتیون به میزان ۱.۲ لیتر در هکتار مصرف می شود .
▪ شته روسی : علایم حمله آن به گندم به این صورت است که کندم بنفش می شود و کوتوله باقی می ماند و به خوشه نمی رود . برگ در امتداد رگبرگها بنفش می شود .برای مبارزه با آن در زمان مبارزه با سن گندم آن نیز کنترل می شود .دیگر آفات گندم خسارت چندانی نمی زنند و در هنگام مبارزه با سن گندم کنترل می شوند.از بیماریهای گندم می توان به سیاهک آشکار اشاره نمود : بوته های بیمار قوی تر و رشد سریعی دارند . عامل بیماریزا روی گل فعالیت دارد و سنبله را به یک توده سیاه تبدیل می کند . توسط باد پراکنده می شود برای مبارزه با آن از سموم ویتاواکس و کاربندازیم بصورت پودر وتابل قابل حل در آب و به میزان ۲۰۰ گرم برای ۱۰۰ کیلو بذر استفاده می شود .
▪ سیاهک پنهان : علایم آن شامل کوتاه ماندن ساقه و کاهش برگها و کوچک ماندن برگها است و رنگ برگها در سطح گره فوقانی به آبی مایل به سبز تبدیل می شوند .سنبله ها کوتاهتر یا دراز تر هستند در هنگام رمنکوبی دانه های آلوده شکسته و قارچ روی دانه های سالم میریزد و آنها را آلوده می کند و یا در خاک میریزد که تا ۱ سال قوه نامیه خود را حفظ می کند .که از زمان جوانه زنی فعالیت آن شروع می شود . برای مبارزه با آن باید بذور را با سموم ویتاواکس و کاربندازیم به میزان ۲۰۰ گرم در ۱۰۰ کیلو بذر صدعفونی نمود .
▪ سفیدک سطحی : اگر در اواخر فروردینتا اوایل خرداد بارندگی زیاد باشد بروز می کند . ابتدا در قسمتهای پایینی در سطح پهنک و نزدیک رگبرگها لکه های پراکنده٬ کوچک و کشیده با پوشش تار عنکبوتی سفید ظاهر می شود که با افزایش ضخامت خاکستری و قهوه ای روشن می شود . برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود و از ارکیبات گوگردی یا کاراتان ستفاده نمود .گندم معمولا هر ۱۵ -۱۰ روز یکبار باید آبیاری شود . که معمولا گندم به ۵ آب نیاز دارد که شامل خاک آب که اولین آبیاری را می گویند و دوم در هنگام پنجه زنی و سوم در هنگام ساقه رفتن و چهارم هنگام گلدهی و آخر در هنگام دانه بستن می باشد .
● برداشت :
هنگامی که دانه ها سخت شدند که دیگر با ناخن تقسیم نمی شدند و رطوبت دانه۱۴٪ می باشد هنگام درو می باشد . برای برداشت باید از کمباین های که معاینه فنی شده اند استفاده شود که بهتر است نو باشند و ریزش بیشتر از ۵٪ نداشته باشند .
● بررسی اقتصادی خاکورزی حفاظتی در تناوب گندم- آیش
فرسایش بادی و وزش گرد وغبار مرسوم ، بر زمین هایی که مورد خاکورزی گندم زمستانه- آیش تابستانه ، در واشنگتن شرقی ایالات متحده ی آمریکا قرار دارند، باروری خاک را کاهش می دهند و می توانند با کیفیت نا مطلوب هوا همکاری کنند.خاکورزی خفاظتی در طول آیش، برای کاهش دادن فرسایش و گرد و غبار شناخته شده است اما خاکورزی سنتی(CT) هنوز بر بیش از ۸۰ درصد زمینهای این منطقه به کار برده می شود. این مقاله نتایج اقتصادی یک دوره ی ۵ ساله(سالهای زراعی ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ ) سیستم خاکورزی را که در منطقه ی لیند واشنگنتن پژوهش شده است گزارش می دهد.
میانگین بارش سالانه پایگاه ۲۲۴ و خاک لومی سیلتی شانو ( سیلتی زبر، مخلوط شده، فوق العاده فعال، مرطوب Xeric Hapolcambids )است. سیستم های خاکورزی هستند: ۱- خاکورزی سنتی(CT توضیح در روبرو)-۲-حداقل خاکورزی(MT:کشت وعلف کشها)-۳- حداقل خاکورزی تاخیری(DMT:علف کشها وکشت تاخیری). محصول دانه ای گندم در میان این سالها بین ۷۹/۱ تا ۲۰/۵ در هکتار برآورد شده است.
اما بین محصول دانه ای سیستم های خاکورزی در هر سال یا هنگام تحلیل میان سالها اختلافی وجود ندارد. سیستم خاکورزی ، به طور اقتصادی ، بر اساس برگشتی بازار نسبت به هزینه های کل تولید مشابه بودند، اما DMA از CT براساس برگشتی بازار نسبت به هزینه های متغیر ، سود آوری کمتری داشت(البته این سودآوری کمتر، چندان محسوس نبود).تحلیل گران اقتصادی نشان می دهند که هیچ کمک مالی مورد نیاز نمی باشد تا تولید کنندگان را برای تغییر از شیوه ی سنتی به شیوه ی آیش با شخم کمتر ترغیب کند، زیرا این سیستم ها در مجموع سود آور هستند. چون هیچ طعمه و دلیل اقتصادی بلند مدت و کوتاه مدتی برای تبدیل کردن CT به MT ( که خاک را حفظ می کند) وجود ندارد ، این یک راه حل پیروزمندانه و موفقیت آمیز برای کشاورزان و محیط زیست می باشد. هنگامی که مساحت زمین تحت آیش تابستانه(بهاره) در آمریکا در طول سه دهه ی گذشته کاهش پیدا کرد، تناوب گندم-آیش زمستانه(پاییزه)، سیستم مسلط و عمده ی کاشت در مناطقی که بارندگی سالانه یکمتر از ۳۵۰ میلیمتر دارند، باقی ماند. در ایالت واشنگتن شرقی و مناطق شمال مرکزی ، آیش بهاره- گندم پاییزه ، سیستم مسلط و عمده ی کاشت بر تقریبا ۲ میلیون هکتار می باشد. کشاورزان در گریت پلین شمالی به طور مشخص فرسایش بادی را در زمین های آیش شده کاهش دادند با پذیرفتن سیستم خاکورزی کمینه (MT) و تمرین سیستم های بدون خاکورزی و شواهد تازه ای کاهش مشابه را در فرسایش بادی و تحمل در برابر گرد و غبار باد در پاسیفیک نوثوست نشان می دهد.
مرکز اطلاعات خاکورزی حفاظتی(CTIC) گزارش داد که کشاورزان در ایالات های گریت پلین غربی و پاسیفیک روشهای MT و بدون خاکورزی را بر ۳۴ درصد زمینهای زراعی بکار بردند. اگرچه در ایالت واشنگتن فقط ۲۶ درصد زمینهای زراعی در روش MT و بدون خاکورزی بودند. در واشنگتن شرقی- مرکزی که بارش سالانه معمولا بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی متر است، حتی آیش MT کمیاب است. برای مثال ، در حومه آدامز قلب منطقه گندم- آیش واشنگتن ، خاکورزی سنتی هنوز بر ۸۸ درصد زمینهای زراعی بکار برده می شود.
بیشترین مطالعات اخیر اقتصادی روشهای بدون خاکورزی و MT در سیستم گندم- آیش به منطقه ی گریت پلین آمریکا و پریریس کانادا مربوط می شود. بازنگری این کار نشان داده است که سودبخشی مرتبط به این سیستم های خاکورزی در مناطق نسبتا کم آب، با تغییر موقعیت تغییر کرده است، اگرچه ، کاهش خاکورزی عمدتا برگشتی خالص را افزایش می دهد وقتی شدت کشت زراعتی هم افزایش یابد. وقتی پیشنهاد این سیستم ها برای خاک و هوا مفید تشخیص داده شدند، برخی پژوهشگران گزارش دادند که برای روش بدون خاکورزی هزینه تولید بالاتر است. اسمیت و همکارانش گزارش دادند که حضور غیر قابل کنترل علفهای هرز در روش بدون خاکورزی در مناطق نسبتاکم آب می تواند به طور عمده هزینه ی علف کشی و تولید کل را با ببرد. اگرچه پژوهش های اخیر کشاورزانی که روش بدون خاکورزی را در یک منطقه نسبتا کم آب واشنگنتن شرقی آزمایش کرده اند، آشکار می کند که هزینه ی تولید آنها برای کشت هایی که بذرپاشی آنها در بهار انجام می شود کمتر از روش CT بوده است. خاکورزی سنتی که در طول آیش به کار برده می شود شدید است و اغلب خاک را نسبت به فرسایش آسیب پذیر می کند. کمبود پس مانده های گیاهی،کلوخه و زبر خاک بر سطح خاک می تواند یک تهدید فرسایش بادی خطرناک را بوجود آورد و مطرح سازد. سیستم خاکورزی حفاظتی در پاسیفیک نوثوست عموما ابزار بدون برگردان را به کار گرفت مانند تیغه پهن V شکل برای خاکورزی مقدماتی بهاره ، به همراه استفاده از علف کشها بجای یک یا دو عملیات خاکورزی.
این کار مقادیر بیشتری پس مانده های سطحی و زبری خاک را در طول آیش در مقایسه با روش CT حفظ می کند. لی خبر داد که ذرات گرد وغبار معلق که ۱۰ میکرو متر (PM-۱۰) و کوچکتر بودند در اسپوکان ایالت WA به ۳۱ تا ۵۴ درصد کاهش خواهند یافت، اگر خاکورزی حفاظتی یا روش بدون خاکورزی جایگزین آیش بهاره سنتی شود. هر دو منطقه ی اسپوکان و تری سیتیز اوربان در مواجهه با استانداردهای دولتی کیفیت هوا برای PM-۱۰ در چندین مورد رد شدند. یکی از این موارد، در طول یک توفان غبار (شن) بزرگ در ۲۵ سپتامبر ۱۹۹۹ بود، وقتی که PM-۱۰ به۴۰۵ میکرو گرم رسید که تقریبا سه برابر استاندار مجاز ملی ۱۵۰ می باشد. در آن روز، در تصادف چند اتومبیل در نزدیک پندلتون هفت سرنشین کشته و۲۲ نفر مجروح شدند. بله ، تخلف از فرمان استاندارد های دولتی کیفیت هوا، که نمایندگان کیفیت هوا طرحها را گسترش می دهند تا این مشکل را حل کنند.
چرا بیشتر کشاورزان گندم- آیش در پاسیفیک نوثوست درون مرزی خاکورزی حفاظتی را کار نمی برند؟ برخی کشاورزان میزان دانه آب ناکافی برای استقرار موقعیت گندم پاییزه ، مشکلات در کنترل دم روباهی کلاهی (bromus tecnicum ) و دیگر علفهای هرز ، به علاوه ی شیارباز کن دانه به علت پس مانده بیش از حد را دلیل این موضوع می آورند.
همچنین مواردی درباره ی خطر سرمایه گذاری در ابزار های خاکورزی حفاظتی نمایان و آشکار می شود تا برای برخی کشاورزان واشنگتن شرقی زمینه ی بی میلی شود وآنها سیستم های آیش خاکورزی حفاظتی را قبول نکنند این مقاله عملکرد محصول دانه ای و سودبخشی روش خاکورزی کمینه (حداقل خاکورزی:MT ) و روش خاکورزی کمینه ی تاخیری (حداقل خاکورزی تاخیری :DMT) را در مقایسه با خاکورزی سنتی (CT) گزارش می دهد( برای کشت گندم آیش در واشنگتن شرقی نسبتا کم آب).
● وسایل و روشهای آزمایش
آزمایش سیستم خاکورزی تناوب گندم- آیش از آگوست ۱۹۹۳ تا جولای ۱۹۹۹ در ایستگاه پژوهشی آیشی دانشگاه ایالت واشنگتن در لیند واشنگتن انجام شد. اگرچه اولین عملیات آیش در سال ۱۹۹۳ رخ داد ، اما پژوهش به مانند یک تحقیق۵ ساله تولید گندم انجام شد که از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ طول کشید(جدول ۱) خاک لومی سیلتی شانو بیشتر از ۲ متر عمق با شیب کمتر از ۲ درصد داشت. این طرح آزمایشی یک بلوک کامل تصادفی از سه سیستم خاکورزی بود که چهار دفعه تکرار شد. قطعات مستقل ۴۶×۱۸ متر بودند ، که اجازه می داد تا تجهیزات کشاورزی در حد و اندازه ی صنعتی و تجاری استفاده شود . بخشهای نزدیک به هم وهم جوار زمین استفاده شدند برای اینکه بتوانیم داده ها را از هر دو بخش محصول و آیش پژوهش در هر سال جمع آوری کنیم .سه سیستم مدیریتی خاکورزی عبارت بودند از:
۱) خاکورزی سنتی (CT ) :تکرار و زمان بندی استاندار عملیات خاکورزی و استفاده از ابزار های معمول مورد استفاده کشاورزان
۲) خاکورزی حفاظتی (MT): تکرار و زمان بندی استاندارد عملیات خاکورزی ، علف کش ها به جای خاکورزی جایگزین شدند و یک خیش V شکل ، بدون آنکه خاک را برگرداند با چنگک غلتان همراهش برای خاکورزی مقدماتی بهاره استفاده شد.
۳) خاکورزی خفاظتی تاخیری (DMT): شبیه به روش MT ، بجز خاکورزی مقدماتی بهاره با خیش V شکل که دست کم تا اواسط ماه مه به تاخیر انداخته شد. سیستمDMT شامل تحقیق شده است تا تاثیرش بر نگه داری رطوبت خاک ، کنترل فرسایش بادی و به علاوه ، امکان پذیر و عملی بودن اقتصادی آن ، آزمایش و بررسی شود.یک فهرست کامل عملیات و زمان بندی کشت برای هر سیستم خاکورزی در سراسر پژوهش در جدول ۱ دیده می شود. توصیف جزئی خاکورزی و دیگر عملیات کاشت برای همه سیستم های خاکورزی در شیلینگر(۲۰۰۱) گزارش شده اند.
● تحلیل اقتصادی
روشهای استاندارد بودجه بندی فعالیت ها (سرمایه گذاری ها) به کار گرفته شدند تا متوسط هزینه های ثابت و متغیر تولیدات را برای هر سیستم خاکورزی تخمین بزنند. هزینه های ثابت شامل استهلاک ، بهره، مالیاتها، مسکن(تهیه جا) و بیمه بر دستگاهها و یک هزینه ی سرجمع کشت هستند. هزینه های زمین براساس قانون محلی دوسوم مستاجر و یک سوم موجر از محصول سهم می برند می باشد که با بازده سالانه سالانه تغییر می کند. هزینه های متغیر شامل بذر ، کود ، علف کش ، بیمه آتش سوزی و تگرگ ، سوخت ، تعمیرات و نیروی کار می باشد.
هزینه های تولید برای هر سیستم خاکورزی براساس ترتیب حقیقی عملیات که در آزمایش انجام شده است می باشد( جدول ۱) اما دستگاههای مخصوص مقیاس کشت در منطقه را مورد فرض قرار دادیم. خیش V شکل تیغه پهن تنها ابزار اضافی ای بود که برای تغییر از سیستم CT به MT یا DMT مورد نیاز بود. میزان کود ، علف کش و بذر آن مقادیری هستند که در آزمایش لیند استفاده شدند(جدول ۱). میزان محصولات دانه ای ، میانگین سالهای ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ هستند که از این آزمایش بدست آمده اند (جدول ۲) . همه ی مقدار های هزینه و سود برای هر هکتار تناوبی جمع آوری شدند.
برای مثال ، هزینه ها و سود های آیش گندم پاییزه- آیش بهاره برای نیم هکتار گندم پاییزه و نیم هکتار آیش محاسبه شدند. این گونه محاسبه به درستی میانگین بازده هر هکتار در هر سال را برای یک کشاورز که نصف زمین را در آیش و نصف دیگر را در کشت گندم پاییزه قرار داده است، توصیف می کند. برای تحلیل گران اقتصادی ، فرض می شود کشاورزان در این منطقه از هزینه ی دوباره ی کاشت محصول گندم پاییزه شان برای گندم بهاره در یک سال از پنج سال کشت خسارت خواهند دید که این به علت جوانه نزدن گندم پاییزه به اندازه کافی یا مرگ زمستانه می باشد. این مورد در آزمایش لیند برای همه ی سیستم های خاکورزی به علت آب ناکافی ناحیه کشت برای کشت گندم پاییزه در سپتامبر ۱۹۹۴ رخ داد.
قیمت گندمی که استفاده شده ، تنی ۰۲/۱۴۴ دلار برای گندم سفید و نرم و تنی۳/۱۸۷ دلار برای گندم بهاره سخت و قرمز ، معیار منطقه ای است برای تعیین قیمت فروش و بازاریابی سالانه محصولات بدست آمده در منطقه پژوهش. یک تحلیل حساسیت شامل نشان دادن تاثیرات محدوده ی مرزی تولیدات و قیمت گندم می شود ، در ضمن شامل می شود قیمت های کمتر از تنی ۱۱۰ دلار که در سالهای ۱۹۹۸و۱۹۹۹ دیده شده است. برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه تولید تعریف می شود.پرداختهای دولتی مربوط به کسری در آمد ( پرداخت های متحول کننده ، کامل کننده و قرضی) که در سال ۱۹۹۸ مهم و قابل توجه بودند در نظر گرفته نشدند. افزودن پرداختهای دولتی به تحقیق بر رتبه بندی سیستم های خاکورزی تاثیری نخواهد داشت چنانچه پرداختهای متحول کننده وکامل کننده ی تفکیک شده در سیستم های خاکورزی تغییر نکند( یعنی باید پرداختها برای همه خاکورزی ها مساوی باشد). هرچند ، صرف نظر از انتخاب خاکورزی ، این پرداختها بر رای درباره ی پویایی اقتصادی تاثیر خواهند گذاشت.
● نتایج وبحث. محصولات ، پس مانده و ذخیره ی آب
محصول دانه ای گندم پاییزه از سال ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ محدود بین ۷۹/۱ تا ۲۰/۵ تن در هکتار بود. اختلاف آماری قابل توجهی در محصول دانه ای میان سیستم های خاکورزی در هر سال یا در میانگین ۵ سال وجود ندارد(جدول ۲) . در صورتی که آمار قابل توجهی نیست اما در هر سال محصول MT متجاوز یا مساوی محصول CT است. پس مانده های بجا مانده بر سطح خاک در پایان دوره ی آیش mo-۱۳ به طور میانگین برابر ۷۷۰ ، ۱۳۹۰ و ۱۴۴۰ کیلو گرم بر هکتار برای CT ، MT و DMT می باشد. براساس برنامه ی کشاورزی دولتی در مورد حداقل مقدار پس مانده ی سطحی مورد نیاز برای خاکهایی با فرسایش زیاد (۳۹۰ کیلو گرم بر هکتار ) ، استفاده از روش CT در یک سال این قانون را نقض کرد و مقدار پس مانده کمتر از ۳۹۰ کیلو گرم بر هکتار شد. در دیگر سالها هم این موضوع فقط به صورت حدی رعایت شد. با در نظر گرفتن اینکه در همه ی سالها در سیستم های MT و DMT مقدار پس مانده بیش از اندازه وجود داشت. در مجموع ، هر دو پارامتر حجم کلوخ و سطح ناهموار با مقایسهMT وDMT با CTبررسی شد. به طور میانگین در همه ی چرخه های آیش ، حجم آب خاک در عمق ۰ تا ۱۵ سانتی (منطقه ی حضور بذر) همچنین در تمام برش عمودی ۱۸۰ سانتی خاک بوسیله سیستم های خاکورزی تحت تاثیر قرار نگرفت. بنابراین CT سود زراعی بیشتری از MT ، DMT در این آزمایش نداشت ، اما روش CT زیانهای کاملا مشخصی برای محیط دارد.
● سود بخشی و تحلیل حساسیت
متغیر بودن برگشتی خالص بازار ، هزینه محصولات مختلف و هزینه تولید را در طول آزمایش ۵ ساله بازتاب می کند. همچنان که در بالا گفته شد ، در طول زمان و در میان سیستم های خاکورزی بهای گندم برای آزمایش ۵ ساله ثابت نگه داشته شد و برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه های کل برای سه سیستم خاکورزی به طور آماری به میزان قابل توجهی (۵ درصد) متفاوت نبود(جدول ۳). با اندازه گیری برگشتی خالص نسبت به هزینه های متغیر ، DMA از دیگر سیستم های خاکورزی در مقدار قابل توجه ۰۵/۰ سود آوری کمتری داشت.
براساس میانگین قیمت ها و محصولات ، برگشتی بازار هر سه سیستم خاکورزی کمتر از آن است که هزینه های کل را پوشش دهد و مقدار ۲۷ تا ۴۰ دلار را نمی تواند پاسخگو باشد. هزینه های کل شامل :۱- دستمزد برای کارگر -۲- هزینه زمین -۳- استهلاک دستگاهها -۴- هزینه ی بهره – ۵- هزینه ی متغیر های از دست رفته می شوند. منفی بودن برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه های کل به طور روشن و واضح در تولید دانه ای عادی هستند ، وقتی پرداختهای دولتی شامل کار نشده باشد( پرداختهای دولتی شامل پژوهش نشده اما هزینه زمین به صورتی است که انگار پرداخت ها حساب شده است). این دلیل اهمیت پرداختهای دولتی است که تبدیل به سرمایه شده و ارزش زمین را بالا می برد ، متناسبا هزینه ها هم افزایش می یابد. در نبود پرداختهای دولتی ، هزینه های زمین برای مالک کاهش خواهش یافت و برگشتی بازار شاید با دقت بیشتری هزینه ها را پوشش دهد.
نتایج در جدول ۳ براساس میانگین قیمت ها و محصولات می باشد، هر چند قیمت های بازار و میزان محصولات کشاورزی به طور گسترده نسبت به زمان متغیرند. برای مثال ، میانگین قیمت ۵ ساله در این تحلیل ۰۲/۱۴۴ دلار به ازای هر تن گندم سفید نرم ، استفاده شد. اما قیمت گندم در منطقه تا تنی ۱۸/۸۸ و۲۲/۱۱۰ در سالهای ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ به شدت سقوط کرد. به طور مشابه محصول گندم دیم در این منطقه اساسا از سالی به سال دیگر متغیر است ، به طوری که در جدول ۲ نشان داده شده است.
برای توضیح دادن تاثیر اختلاف قیمت و محصول دانه ای مختلف بر برگشتی خالص بازار ، جدول ۴ میزان حساسیت برگشتی خالص را برای ترکیب های قیمت و محصول دانه ای مختلف در روشهای CT ، MT و DMT نشان می دهد. نتایج میزان حساسیت برای MT رقابتی سیستم خاکورزی ، برای توضیح دادن تاثیرات تغییر پذیری قیمت و محصول اینجا مطرح می شود. اگر میانگین گندم MT ، ۰۳/۴ تن در هکتار باشد و قیمت ۹۶/۱۴۶ دلار برای هر تن دریافت می شود ، برگشتی بازار نسبت به هزینه های کل مساوی ۸۳/۹ دلار می شود. قیمت های ۵۹/۱۲۸ دلار پایین تر به ازای هر تن ، برای همه ی محصولات ۳۷/۴ تن بر هکتار و کمتر.
وجود ضرر و زیان را قبل از پرداخت دولتی نشان می دهد(جدول ۴) . مقدار میانگین محصولات دانه ای سالهای ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ آزمایش ، برای سیستم MT که۸۹/۳ تن بر هکتار است ر به گونه ای می توان محاسبه کرد که یک قیمت ۱۹/۱۴۷ دلار برای هر تن داشته باشیم تا هزینه کل ۲۹/۲۸۶ دلاری در هر هکتار تناوبی را پوشش دهد. جدول ۴ نشان می دهد که اگر محصول دانه ای برای MT تا زیر۰۳/۳ تن در هکتار سقوط کند ، چنانچه در سال ۱۹۹۹ رخ داده (جدول ۲) کشاورز برای پرداخت هزینه های کل از محل فروش بازار درمانده خواهد شد ، حتی اگر قیمت گندم در بالاترین میزان خود یعنی ۷۰/۱۸۳ دلار برای هر تن باشد.
● نتیجه گیری
نتیجه گیری از این پژوهش ۵ ساله اختلاف آماری در مقدار محصول سیستم های آیش CT ، MT و DMT را نشان نمی دهد.سه سیستم خاکورزی از نظر اقتصادی معادل هستند که براساس برگشتی بازار نسبت به هزینه ی تولید می باشد. سیستم کاهش خاکورزی بوسیله ی کنترل فرسایش باد، تولیدات بیشتر در آینده را وعده می دهد. از این گذشته سیستم های کاهش خاکورزی خطر تکذیب پرداختهای دولتی را کاهش می دهد ، بخاطر اینکه حتی بیشتر از آنچه دولت خواسته پس مانده ی سطحی باقی می گذارد.
تحلیل گران اقتصادی نشان می دهند که هیچ کمک مالی یا حتی کمترین کمک مالی مورد نیاز نمی باشد تا تولید کننده ها را برای تغییر از شیوه ی سنتی به شیوه ی آیش با شخم کمتر ترغیب بکند، چرا که این سیستمها در مجموع سود آور هستند. این موضوع به ویژه برای سیستم MT صادق است که سودبخشی آن به طور آماری برای هر دو برگشتی بازار نسبت به هزینه های متغیر وکل با CT برابر است. چون یک طعمه و دلیل «اقتصادی» کوتاه مدت یا بلند مدت قابل توجه برای تبدیل به سیستم آیشMT که محافظ خاک است ، وجود ندارد ، این نشان می دهد بهترین تمرین مدیریت کشاورزی را برای کشاورزان و هم ساکنان شهری که در مسیر وزش باد قرار گرفته اند. برنامه های آموزشی توسعه باید سود اقتصادی و حفاظتی روش MT را کاملا مشخص کنند
روش های کشت گندم
رشد قارچ های عالم بوته میری گندم با روش کشات بذر بر روی پشته های بلند به دلیل عدم حالت غرقابی کمتر می شود. روش های کشت گندم به وسعت و شیب زمین، مقدار آب موجود و مدیریت زارعی بستگی دارد. به طور کلی روش های کشت عبارتست از:
۱) روش کرتی: روشی است سنتی و در زمین هایی اعمال می شود که دارای سطح کم، شیب نامناسب و یا آب کم برای آبیاری هستند. در این روش معمولاً پس از انجام گاوآهن و دیسک، بذر را پاشیده و با دیسک زیر خاک برده و مرزهایی با مرزبند ایجاد می کنند. در این روش استفاده از ماشین آلات برای انجام امور داشت مانند سمپاشی علیه علف های هرز غیرممکن و برداشت با کمباین به دلیل مرزهای زیاد مشکل است. همچنین از سطح مفید مزرعه به خوبی استفاده نشده و ضایعات زمین زیاد است.
۲) روش خطی یا فارویی: این روش برای زراعت گندم آبی انجام می شود و به این ترتیب است که پس از انجام گاوآهن، دیسک و تسطیح، با استفاده از دستگاه کودپاش (سانتریفوژ) بذر را در سطح مزرعه پاشیده و سپس با دستگاه فاروئر جوی و پشته ایجاد می شود. در مواردی پیش از انجام جوی و پشته به وسیله دیسک بذر را زیر خاک می کنند که آزمایش ها نشان داده، این عمل چندان موثر و مورد نیاز نیست. در این روش پشته ها، کم عرض (۲۵ – ۱۰ سانتیمتر) و کم عمق (۱۵ – ۱۰ سانتیمتر) هستند و در مواردی هنگام آبیاری، حالت غرقابی ایجاد می شود. بذرپاشی به روش سانتریفوژ باعث می شود بذرها به طور تصادفی و کنترل نشده پخش و در خاک مستقر شوند، بنا بر این تعدادی بوته نیز در کف جویچه ها سبز می شوند که جایگاه مناسبی برای استقرار گیاه نبوده و ممکن است بوته های این ناحیه مقداری از مواد غذایی و رطوبت موجود را مصرف کنند. ولی قدرت رقابت با بوته های روی پشته را ندارند و محصولی نیز تولید نمی کنند و در صورت تولید از کیفیت کمی برخوردارند. نوع دیگری از کشت ردیفی گندم در ایران وجود دارد که در آن از ماشین های بذرکار استفاده می شود. عرض پشته ها در این نوع بذرکارها تقریباً ثابت (حدود ۳۰ سانتیمتر) بوده و دستگاه قادر است سه ردیف بذر بر روی هر پشته بکارد. فاصله بین ردیف کاشت (فاصله وسط یک جویچه تا وسط جویچه مجاور) حدود ۵۵ سانتیمتر است. برخی بذرکارها همزمان دو عمل احداث پشته و کاشت بذر بر روی پشته را انجام می دهند که نوعی مزیت برای این دستگاه ها محسوب می شود.
۳) روش نواری: این روش در زمین هایی که شیب مناسب داشته و انجام عمل تسطیح در آن ها میسر باشد قابل اجراست. در این روش با توجه به شیب مناسب نیازی به ایجاد جویچه نیست. کاشت با ماشین های بذرکار صورت گرفته زمین در قطعات بزرگ قابل آبیاری است. از دستگاه کمباینت می توان در این روش کشت استفاده کرد. این دستگاه همزمان در اراضی شخم خورده عملیات دیسک، تسطیح و کشت را انجام می دهد. اگر در اراضی با شیب نامناسب روش نواری اجرا شودف ناچار مرزهای متعددی باید ایجاد کرد که در نهایت همان روش کرتی خواهد بود.
۴) روش کشت بذر بر روی پشته های بلند: مدرن ترین روشی است که در کشورهای پیشرفته اجرا می شود. به طور خلاصه، در این روش دو الی سه ردیف بذر بر روی پشته های بلند و عریض کاشته می شود. در این سیستم عرض پشته ۷۰ – ۴۵ سانتیمتر، فاصله ردیف کاشت بر روی پشته ۲۰ – ۱۵ سانتیمتر، عرض جویچه ها (فارو) ۳۰ – ۲۵ سانتیمتر و ارتفاع پشته (عمق فارو) ۲۰ – ۱۲ سانتیمتر است. هدایت آب در زمین از طریق جویچه ها انجام می شود، به طوری که رطوبت ه صورت نشتی به محل استقرار بذرها نفوذ می کند و حالت غرقابی ایجاد نمی شود. روش کاشت گندم با این روش به شرح زیر است: پس از عملیات شخم عمیق، دیسک، تسطیح و قبل از بذرکاری جوی و پشته ها را متناسب با این روش با یک دستگاه خطزن احداث و زمین را آبیاری بسیار سنگین می کنند. پس از سبز شدن نسل ااول علف های هرز (که حدود ۸۰ درصد کل علف های هرز است) و در رطوبت کمی بیشتر از گاورو شدن، دستگاه را وارد زمین می کنند.
این دستگاه به گوته ای طراحی شده است که بیلچه های کولیتواتور که قبل از لوله های سقوط بذر قرار دارند روی پشته ها قرار گرفته، با تخریب پشته ها علف های هرز را از بین می برند، سپس بذرها به صورت ردیفی (معمولاً سه ردیف روی پشته) در عمق ۱۲ – ۸ سانتیمتر کاشته می شوند و بیلچه های احداث فارو که در پشت لوله های سقوط بذر قرار دارند، دوباره فاروها و پشته ها را در جای قبلی بازسازی می کنند. بنابراین با عبور بذرکار همزمان، پشته ها تخریب می شوند، علف های هرز از بین می روند، بذرها به صورت ردیفی کاشته شده و دوباره پشته ها و جویچه ها احداث می شوند. پس از کاشت بذر، زمین به صورت ردیفی کاشته شده و دوباره پشته ها و جویچه ها احداث می شوند. پس از کاشت بذر، زمین به مدت حدود ۴۰ روز آبیاری نمی شود (به دلیل این که بذر گیاه زراعی عمق کاشته شده است و رطوبت کافی برای جوانه زدن آن وجود دارد) در این مدت گیاهچه ها رشد کرده و در حالی که قسمت اعظم بذرهای علف های هرز قبل از کشات بذر جوانه می زنند و با بیلچه های کولیتواتور بذرکار از بین می روند، باقیمانده بذر علف های هرز در عمق کم قرار گرفته و رطوبت کافی برای سبز شدن آن ها وجود ندارد.
از مزایای روش کشت بذر بر روی پشته های بلند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– سهولت آبیاری قبل از کاشت که کنترل مکانیکی علف های هرز را فراهم می کند. – افزایش میزان سبز شدن بذر و یکنواختی مزرعه – امکان استفاده از همان پشته ها در کشت های بعدی – استفاده کمتر از بذر (بعضی از کشاورزان با مصرف فقط ۷۵ – ۵۰ کیلوگرم بذر در هکتار به تراکم مورد نظر می رسند) – کاهش میزان مصرف علف کش ها – کاهش سله بندی و خفگی بذر – کاهش ورس (خوابیدگی) به دلیل عدم شرایط غرقابی – امکان مصرف کود به صورت نواری و افزایش بازدهی مصرف کود – کاهش فرسایش در مناطق پرباران به دلیل هدایت آب توسط فاروها – افزایش تولید
بررسی اثر تنش خشکی و مراحل مختلف برداشت بر بنیه (قدرت بذر) و جوانه‌زنی ارقام گندم در شرایط آب و هوایی اهواز
تغییرات کیفیت بذر در طی دوره نمو و رسیدگی و هم چنین عوامل محیطی موثر بر آن می‌توانند کیفیت نهایی بذر را تحت تاثیر قرار دهند. این تحقیق به منظور بررسی اثر تنش خشکی (عامل محیطی)، ارقام و زمانهای مختلف برداشت (مراحل نمو و رسیدگی) بر تغییرات بنیه (قدرت بذر) و درصد جوانه‌زنی و هم چنین تعیین مرحله رسیدگی با حداکثر کیفیت بذر انجام گرفت. سه رقم گندم، سه سطح آبیاری و هفت زمان برداشت بذر در طی دوره رسیدگی در سال زراعی ۷۹-۱۳۷۸ در مزرعه تحقیقاتی مجتمع آموزشی عالی رامین (دانشگاه شهید چمران اهواز) انجام شد. این تحقیق به صورت آزمایش کرت های دوبار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار انجام گردید. اعمال تنش خشکی در کرت‌های اصلی، ارقام گندم در کرت‌های فرعی و مراحل مختلف برداشت در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. بعد از برداشت نهایی آزمون‌های جوانه‌زنی و قدرت بذر در آزمایشگاه بر روی بذور حاصل انجام شد. نتایج نشان داد که درصد بذور زنده و گیاهچه‌های نرمال به طور معنی‌داری تحت تاثیر مراحل برداشت قرار گرفتند. میانگین درصد بذور زنده در مراحل برداشت اول و ششم به ترتیب کمترین (۷۶.۲ درصد) و بیشترین مقدار (۹۹.۸ درصد) را دارا بوده است. اثرات رقم و تنش خشکی بر درصد بذور زنده تفاوت معنی‌دار نداشته است. وزن خشک گیاهچه در ارقام و زمانهای برداشت تفاوت معنی‌دار نشان داد، به طوری که رقم “شوامالد” دارای بالاترین میزان وزن خشک گیاهچه (۳۲۸ میلیگرم) نسبت به سایر ارقام بوده است. نتایج هم چنین نشان میدهد که بالاترین سطح جوانه‌زنی و قدرت بذر در زمان رسیدگی ۴۴ روز بعد از گرده‌افشانی حاصل شد. در این مرحله رطوبت بذر کمتر از ۱۵ درصد بود که برای برداشت مکانیزه مناسب میباشد و خسارتی به کیفیت بذر وارد نمی‌شود تهیه زمین مناسب یکی از مهمترین توصیه ها در راستای افزایش عملکرد گندم و البته هر محصول دیگری می باشد . بدین لحاظ اجرای عملیات ذیل جهت تهیه زمین مناسب ضروری است : • ماخار نمودن زمین . • شخم در عمق ۲۵ الی ۳۰ سانتی متری. • دیسک جهت خرد کردن کلوخه ها ( حالت مطلوب زمانی است که اندازه کلوخه ها بین فندق و گردو باشد . • ماله زدن جهت تسطیح نمودن مزرعه و از بین بردن پستی و بلندیهای به وجود آمده . • کودپاشی توسط دستگاه سانتریفوژ تنظیم شده . • دیسک جهت زیر خاک کردن کود درعمق ۱۵تا ۲۰ سانتی متری .
ساقه خردکن ذرت و اثر آن در ایجاد تهیه زمین مطلوب : از عوامل مهم کاهش عملکرد باقی ماندن ساقه های ذرت در مزرعه پس از برداشت این گیاه می باشد که با ایجاد فضاهای زیاد در خاک مانع از ایجاد تراکم مناسب و همچنین عدم تهیه بستر مناسب کشت گندم می گردد. سوزاندن این ساقه های ضمخت که البته کار اکثر کشاورزان است نه تنها نمی تواند این ساقه ها را از بین ببرد بلکه با سوزاندن لایه های رویی خاک باعث آسیب رساندن به مواد آلی خاک و در واقع سوزاندن این مواد طلایی می گردد . بر اساس توصیه های ذکر شده در این مورد استفاده از ساقه خردکن ذرت امری مهم به حساب آمده و با خرد کردن ساقه های ضخیم باقیمانده از ذرت مشکل این ساقه ها تاحدی حل خواهد شد.
مزایای استفاده از ساقه خرد کن : ۱- خردکردن ساقه های ضخیم ذرت ۲- به دلیل خردشدن ساقه های بلند و ضخیم ذرت ، در صورت زدن دیسک فضاهای باز و نامناسب در زمین وجود نداشته و در نتیجه بستر مناسبی برای رشد بذر گندم مهیا خواهد شد . ۳- مواد آلی فراوانی که در ساقه های ذرت اندوخته شده است با خردکردن بقایای ذرت به خاک باز خواهدگشت.
آزمون خاک : میزان مصرف توصیه شده طبق آزمون خاک انجام می گیرد . انواع کودهای مورد استفاده به صورت پایه الف : کودهای ماکرو ( پرمصرف کود فسفاته : ۱- سوپر فسفات تریپل ۲- فسفات دی آمونیوم کود ازته : ۱- اوره ۲- نیترات آمونیوم کود پتاسه : سولفات پتاسیم ب : کودهای میکرو ( کم مصرف – سولفات روی به میزان ۲۵ کیلوگرم در هکتار – سولفات آهن به میزان ۲۵ کیلوگرم در هکتار البته بهترین روش استفاده از سولفات آهن محلولپاشی به میزان ۲ در هزار می باشد .
کاشت باکمبینات : شرح مزایای کمبینات : ۱- جمع شدن ادوات شخم ثانویه ، دیسک ، ماله و بذرکار همه در یک وسیله که این امکان را به کشاورزان میدهد تا از ورود ادوات مختلف به زمین جلوگیری نمایند که علاوه بر کاهش هزینه ها از تراکم بیش از حد خاک را که در اثر ورود ادوات و ماشین آلات به وجود می آید کاسته خواهد شد . ۲-قبل از استفاده از کمبینات فقط یک بار شخم زدن و سپس کودپاشی در مزرعه کافیست . ۳- کاشت بذر به طور یکنواخت و در عمق ۳ سانتی متری . ۴- مخزن بذری کمبینات با ظرفیت بیش از ۱۰۰۰ کیلوگرم بوده که به راحتی حدود ۴/۵ الی ۵ هکتار را بذرکاری می نماید. استفاده از دستگاه کمبینات برای کشت بهترین توصیه می باشد ولی در صورت کمبود این دستگاه پس تهیه زمین مناسب می توان از خطی کار غلات جهت کاشت استفاده نمود . تا بتوان سطح سبز مطلوبی با تراکم مناسب بدست آورد .
تاریخ کاشت مناسب : آنچه در کشت گندم بسیار مهم و اساسی است تاریخ کاشت صحیح یعنی ۱۵/۸ الی ۲۵/۹ می باشد که جلوتر از این تاریخ یا دیرتر از آن موجبات کاهش شدید عملکرد را فراهم خواهد ساخت . میزان بذر ایده آل برای یک کشت صحیح از نظر تحقیقات کشاورزی حدود ۱۸۰ کیلوگرم است. البته این میزان با توجه به شرایط محیطی مختلف ،تهیه زمین مناسب یا مطلوب یا متوسط ، میزان شوری خاک ، و به تاخیر افتادن تاریخ کاشت افزایش می یابد .
داشت گندم این مرحله از دوران رشدی گندم نیز بسیار پراهمیت میباشد .آبیاری ، مبارزه با علفهای هرز و بیماریها و کود سرک در این زمان از اهمیت بخصوصی برخوردار است .
آبیاری مزارع : مراحل مهم آبیاری در زراعت گندم عبارتند از : ۱- مرحله جوانه زدن (خاک آب ) ۲- مرحله پنجه دادن (پنجه آب ) ۳- مرحله ساقه رفتن ( ساقاب) ۴- مرحله سنبله رفتن) خوشاب ) ۵- مرحله گل رفتن ( گل آب ) ۶- مرحله دانه بستن ( دان آب) اولین آبیاری پس از کاشت گندم شروع مرحله داشت را نوید می دهد . مراقبت در این امر یعنی دادن آب اول آن هم به موقع می تواند تاثیر بسزایی در عملکرد داشته باشد . گندم نباید بیش از ۵ الی ۶ روز بدون آب در زمین بماند . چرا که خطر حمله مورچه ها و نیز در صورت وجود کمی رطوبت خطر پوسیده شدن دانه آنها را تهدید می کند. در اکثر مواقع آب اول توسط بارندگی انجام می گردد . به منظور بالا بردن درصد سبز مزرعه و یکنواختی آن ، آب باید در فاروها به ملایمت جریان داشته باشد و تا سیاه شدن پشته ها ( آبیاری کامل سطح مزرعه ) و جذب آب به وسیله خاک که حدود ۲۰ تا ۲۴ ساعت طول می کشد ادامه یابد.
کنترل علف های هرز : کنترل علفهای هرز به دو طریق زراعی و شیمیایی امکانپذیر است. کنترل زراعی: مناسب‌ترین روش کنترل علفهای هرز انجام عملیات زراعی است که با روشهای زیر امکانپذیر است: – رعایت تناوب زراعی مانند کشت گندم پس از گیاهان وجینی (آفتابگردان، ذرت، حبوبات، نباتات علوفه‌ای) – شخم به موقع در سال آیش قبل از به‌گل‌رفتن علفهای هرز یکساله در اوایل بهار – بررسی‌ها نشان داده است که اگر روش شخم از مرکز به محیط مزرعه انجام شود ضمن جلوگیری از انتشار و انتقال بذرهای علفهای هرز حاشیه به داخل مزرعه، باعث کنترل آنها میشود. – رعایت تراکم مناسب مزرعه گندم – استفاده از بذر خالص و عاری از بذرهای علفهای هرز (بذر مادری – بذر گواهی‌شده – هیرم زمین قبل از کاشت با یک یا دو بار آبیاری و شخم زمین – کنترل مکانیکی – عدم استفاده از کود دامی تازه (به دلیل فراوانی بذر علفهای هرز زنده در آن) و استفاده از کود دامی کهنه و پوسیده.
کنترل شیمیایی : کنترل شیمیایی در صورتی انجام میشود که مزرعه دارای آلودگی بیش از اندازه معین باشد. نکات مورد توجه در این روش عبارتند از: – نوع علف‌کش باید با توجه به شناخت دقیق علفهای هرز استفاده شود. – میزان و زمان مناسب سمپاشی مدنظر قرار گیرد. – نوع سمپاشی و نازل با توجه به امکانات و وسعت مزرعه تعیین شود. سمپاش پشتی با عرض کار ۵/۱ متر به میزان ۳۰۰ لیتر محلول در هر هکتار با وسعت کم قابل استفاده است. سمپاش پشتی تراکتور بوم‌دار با عرض هشت تا ۱۲ متر و نازل‌های تی‌جت با سرعت سه تا شش کیلومتر در ساعت در مزارع بزرگتر کاربرد دارد. باید دقت شود که ارتفاع سمپاش از سطح زمین ۵۰ سانتیمتر برای کنترل شیمیایی علفهای هرز باریک برگ میتوان از علف‌کش‌های ایلوکسان (۲/۵ لیتر در هکتار) پوماسوپر (۱/۲– ۰/۸ لیتر در هکتار)، تاپیک (۱ – ۰/۷ لیتر در هکتار) و آونج (چهار لیتر در هکتار استفاده کرد. برای کنترل شیمیایی علفهای هرز پهن‌برگ از علف‌کش‌های گرانستار (۲۰ – ۱۵ گرم در هکتار) و توفوردی (۲ – ۱/۵ لیتر در هکتار) استفاده میشود. یکی دیگر از علف کش های دیگر که دو منظوره نیز هست شوالیه ( ۳۵۰ گرم در هکتار ) می باشد ، که هم علف های پهن برگ و هم نازک برگ را کنترل می نماید . آنچه در مورد این علف کش مهم است این موضوع است که در زمینهایی که از آن استفاده می شود ، چنانچه قرار باشد پس از برداشت گندم کشت ذرت اجرا گردد ، باید زمین پس از برداشت حتما شخم بخورد تا بقایای این سم که برای ذرت مناسب نمی باشد در اثر نور آفتاب تجزیه گردد .
کاربرد کود ازت : یکی دیگر از مراحل داشت گندم مصرف کود اوره به صورت سرک می باشد که در زمینهای عادی که به موقع کشت گردیده و زیر کشت ذرت نیز نبوده مانند سایر کودها طبق آزمون خاک مصرف می شود ولی در زمینهایی که زیر کشت ذرت (دانه ای و علوفه ای) بوده است مقداری بیش از حالت عادی مثلا ۷ تا ۸ کیسه در هکتار کود ازته توصیه می شود و مراحل مصرف آن به شرح زیر می باشد: ۵۰ کیلوگرم در زمان کاشت پایه ۱۰۰ کیلوگرم در مرحله پنجه زنی سرک ۱۵۰ کیلوگرم در مرحله ساقه رفتن سرک ۱۰۰ کیلوگرم در مرحله گلدهی سرک سرما و کم بارانی در زمستان سال ۱۳۸۶ مسئله مهمی بود که کشاورزان با آن مواجه گردیدند. این عوامل موجب کاهش شدید در رشد در طی ماههای دی و بهمن و اوایل اسفند گردید. توصیه به انجام آبیاری منظم و دادن کود سرک در طی آبیاری های این دوره توانست تا حد بسیار زیادی رشد رویشی گندم را و در نتیجه عملکرد نهایی را بهبود بخشد(به حداقل رساندن خسارت سرما.
برداشت گندم
در زمان برداشت باید دانه های گندم کاملاً رسیده باشند و از برداشت گندم های نارس خودداری شود . برداشت غلات قبل از رسیدگی کامل بوته باعث پایین آمدن عملکرد و کیفیت محصول می گردد . دانه هایی که رشد کامل نکرده باشند چروکیده و سبک وزن بوده و مقدار نشاسته آنها پایین تر از حد معمول است . تاخیر در برداشت نیز باعث خشک شدن بیش از حد دانه ها شده و در نتیجه درصدی از دانه ها طی خرمنکوبی شکسته می شوند . رها کردن طولانی محصول رسیده در مزرعه باعث ریزش دانه ، خوابیدگی بوته ها و افزایش خسارت پرندگان می گردد . در حالت رسیدگی کامل کلش گندم زرد و خشک و دانه گندم نیمه سخت یا سخت میباشد و هنگام پیچیدن ساقه به دور دست ساقه ها شکسته میشوند . در برداشت با کمباین اگر محصول خیلی زود یا خیلی دیر برداشت شود ممکن است به علت صدمه دیدگی یا تلفات دانه ها درآمد حاصله کاهش پیدا کند . رطوبت گندم در زمان برداشت باید بین ۱۲ تا ۱۴ درصد باشد . چنانچه رطوبت محصول بالا باشد عمل جداسازی بخوبی انجام نشده و در صورتی که رطوبت دانه کم باشد ، شکستگی دانه ها زیاد خواهد بود . وجود علفهای هرز در مزرعه نیز مشکلات خاصی را در کار با کمباین ایجاد میکند . در صورتی که علفهای هرز ، سبز و مرطوب باشند ، مقداری از بافتهای سبزینه ای آنها وارد محصول شده ، و از کیفیت محصول کاسته و رطوبت دانه برداشتی افزایش می یابد . همچنین کمباین در توزیع بذر علفها نیز نقش بزرگی ایفا میکند.( در اینجا می توان به اهمیت مرحله داشت و سمپاشی به موقع مزارع اشاره کرد. برداشت محصول با کمباین و میزان افت و ریزش آن به عواملی چون رطوبت دانه ، درجه حرارت هوا ، وضعیت مزرعه (تراکم) ، نوع گیاه ، ژنتیک بذر ، خوابیدگی محصول ، وضعیت قسمتهای مختلف کمباین( نو یا فرسوده بودن آن) و تجربه راننده بستگی دارد
انتخاب یک سیستم سرمایشی و گرمایشی گلخانه ای مناسب برای تنظیم و پایدار نگه داشتن دما، رطوبت و تهویه هوا امری حیاتی و دایمی در اغلب گلخانه ها است. ما در این مقاله انواع سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه مانند یونیت هیتر گلخانه ای، هواساز گلخانه ای، اکونوپک، زنت و ایرواشر را از نظر نوع مصرف سوخت، مزایا و ویژگی های آن بررسی می کنیم تا بتوانیم راهنمای مناسبی در انتخاب مناسب سیستم گرمایشی گلخانه ای ارائه بدهیم.
در گلخانه ها باید یک محیط کنترل شده با نور کافی، دما و رطوبت مناسب را برای رشد محصولات فراهم شود. دمای آن ها به نوع محصولات در حال رشد بستگی دارد. اغلب محصولات به دمای ۲۱ تا ۲۷ درجه سانتی گراد در طول شبانه روز نیاز دارند. در برخی موارد مقدار رطوبت نسبی هوا نیز باید تحت کنترل باشد. برخی گیاهان نیز برای رشد به دماهای پایین (مثلا ۱۰ درجه سانتی گراد) نیاز دارند.
اکونوپک گلخانه ای
اکونوپک گلخانه ای دستگاهی گرمایشی و سرمایشی است که در حالت گرمایش توسط مشعل گازسوز فرآیند احتراق در آن تشکیل می شود و یک یا چند فن با دمیدن هوا از اطراف ورقه ها و لوله های گرم شده، هوای گرم را از طریق کانال هایی در سرتاسر محیط داخل توزیع می کنند. در حالت سرمایش نیز اکونوپک به دو شکل ساخته می شود.
در حالت اول از روش تبخیری مانند کولر آبی و با تزریق آب در مسیر عبور هوا از دستگاه عمل سرمایش هوا انجام می شود که در این صورت رطوبت هوای ورودی به سالن نیز افزایش می یابد. در حالت دوم اکونوپک گلخانه ای دارای لوله های آب سرد است که آب سرد شده توسط دستگاه دیگری مانند چیلر یا مینی چیلر در لوله های آن جاری شده و فن با دمیدن هوا از اطراف لوله ها هوای سرد را در سالن پخش می کند که در این حالت با افزودن تجهیزات رطوبت زنی به دستگاه اکونوپک گلخانه ای رطوبت هوا را می توان به دقت تنظیم نمود.
خروج گازهای حاصل از احتراق را می توان به دو شکل طراحی نمود. در حالت اول می توان کل گازهای احتراق را در داخل سالن تخلیه نمود و در طرح دوم با هواکش آن را از محیط داخل سالن به هوای آزاد منتقل نمود.
سیستم آب گرم گلخانه ای
این روش با استفاده از دیگ بخار آب که معمولاً چدنی و یا فولادی می باشد مانند شوفاژ عمل می کند. آب داخل آن به وسیله مشعل گرم شده و سپس به وسیله الکتروموتورهای مخصوص آب گرم به داخل گلخانه ها فرستاده می شود. آب گرم به وسیله چند رشته لوله مارپیچ و یا ساده از جنس پلی اتیلن یا گالوانیزه در طول گلخانه توزیع می شوند. سپس آب سرد شده مجدداً از طریق یک لوله به داخل دیگ حرارتی بر می گردد. معمولاً برای تسهیل در گردش آب در داخل گلخانه و دیگ حرارتی، تجهیزات موتورخانه را در اتاقکی پایین تر از سطح گلخانه می سازند.
در این روش به علت این که لوله های آب گرم در سطح زمین یا نزدیکی سطح زمین نصب می شوند سطح خاک تا حدودی گرم شده و هوای گرم آن به آرامی به طرف بالا حرکت می کند. در این شرایط فعالیت ریشه ها و رشد بوته ها افزایش می یابد و از عملکرد بالاتری برخوردار می باشد، همچنین به علت توزیع یکنواخت آب گرم در سطح گلخانه ها فضای آن ها نیز به طور یکنواخت گرم می شود.
معمولاً برای چند واحد گلخانه سیستم مرکزی نصب می کنند بنابراین کنترل شرایط دمایی برای همه گلخانه ها به طور هماهنگ انجام می گردد. نصب و احداث این سیستم دو تا سه برابرگرانتر از سیستم موضعی دمنده ها می باشد. در نواحی بسیار سرد که ممکن است دما به -۱۰ درجه سانتیگراد برسد این سیستم کارایی لازم نخواهد داشت و تنها با دو جداره نمودن گلخانه یا تلفیقی از این روش با یک دمنده حرارتی دمای مورد نیاز گلخانه تأمین خواهد شد.
از مزایای دیگر این روش این است که به محض خرابی دستگاه دمای گلخانه به سرعت نزول نمی کند و تا حدی فرصت لازم برای تعمیر مجدد آن وجود دارد. سوخت مورد استفاده در این سیستم معمولاً گازوئیل می باشد که باید محل نگهداری منبع سوخت و لوله های سوخت رسانی در فضایی به دور از امکان یخ زدگی نگهداری شود.
استفاده از گرمای زیر بستر گلخانه ای ( گرمایش از کف )
گرمای زیر بستر به دو روش تأمین می شود
استفاده از لوله های آب گرم مارپیچ یا صاف که از منبع موتورخانه شوفاژ تغذیه می گردند
استفاده از المنت های حرارتی برقی که با به کارگیری از یک واحد ترمواستاتیک درجه حرارت مورد نظر را تنظیم می کند
این سیستم حرارتی بیشتر برای رشد سریع ریشه ها استفاده می شود و درصورتی که قرار است خیار در گلخانه تولید شود باید همراه با سیستم حرارتی مکنده ها نیز به کار گرفته شوند زیرا این سیستم نمی تواند به تنهایی نیاز حرارتی فضای گلخانه را تامین کند. بنابراین توصیه می شود از این روش برای کشت های گلدانی و تولید نشا استفاده گردد. به این نکته توجه کنید که با به کارگیری این روش فعالیت ریشه ها و جذب مواد غذایی به نحو مؤثری افزایش می یابد.
استفاده از بخاری های معمولی گلخانه ای
در گلخانه های سنتی از بخاری های معمولی که با سوخت نفت یا مخلوط گازوئیل کار می کنند استفاده می شود. این روش هم کارایی چندانی ندارد و هم احتمال نفوذ دود به داخل گلخانه وجود دارد. همچنین از همه مهم تر این احتمال وجود دارد که با نصب غیر استاندارد بخاری کربن مونو اکسید تولید شود و کل محصولات گلخانه از بین بروند. استفاده از گاز پیک نیک و یا نمونه های دیگر بخاری گازی که بدون دودکش هستند فقط برای مدت کوتاهی مناسب هستند و نمی توان در طولانی مدت از آن ها استفاده کرد.
یونیت هیتر گلخانه ای
یونیت هیتر گلخانه ای دستگاهی است که عمل احتراق در آن انجام نمی شود. اما دارای لوله های آب گرم و سرد بوده و توسط پکیج گرم می شود و در صورت نیاز به هوای خنک به واسطه ی چیلر عمل می نماید. یونیت هیتر گلخانه ای هوا را از اطراف لوله ها دمیده و دمای آن را کاهش و یا افزایش می دهد. این سیستم به فواصل منظم و به تعداد زیاد در نقاط مختلف گلخانه نصب و توسط لوله مرکزی به پکیج متصل می گردد.
هواساز گلخانه ای
هواساز گلخانه ای عینا مشابه یونیت هیتر گلخانه ای دارای لوله های آب سرد و گرم است ولی با این تفاوت که به جای استفاده از چندین یونیت هیتر در نقاط مختلف سالن از یک هواساز گلخانه ای مرکزی بزرگ استفاده می شود و با کانال کشی هوای سرد و گرم به نقاط مختلف سالن ارسال می گردد. در هواساز مرکزی با نصب تجهیزات رطوبت زنی، می توان رطوبت هوا را همانند دمای آن به دقت تنظیم و کنترل نمود.
زنت گلخانه ای
سیستم گرمایشی زنت گلخانه ای عینا مشابه هواساز می باشد ولی در حالت سرمایشی به جای لوله های آب سرد دارای پد سلولوزی می باشد که هوا در اثر عبور از آن و برخورد با ذرات آب، به روش تبخیری مانند کولر آبی خنک می شود و رطوبت آن نیز افزایش می یابد.
ایر واشر گلخانه ای
ایرواشر گلخانه ای نیز دقیقا مشابه دستگاه زنت می باشد ولی با این تفاوت که در آن به جای استفاده از پدهای سلولوزی، افشانک های تزریق آب در آن تعبیه شده است که آب را با فشار بالا در مسیر عبور هوا از دستگاه افشانده و به روش تبخیری هوا را خنک می کند و رطوبت آن را نیز بالا می برد.
جت هیتر گلخانه ای
جت هیتر های گلخانه ای بر اساس نوع سوخت به ۳ دسته گازی، گازوییلی و برقی تقسیم بندی می شوند.
جت هیتر گازوییلی
جت هیتر گازوییلی به دو نوع دودکش دار و بدون دودکش تقسیم بندی می شود، این نوع جت هیتر ها در دو نوع ثابت و سیار نصب می شوند که در نوع سیار بر روی پایه قرار گرفته و محل نصب آن باید مسطح باشد اما در نوع ثابت به صورت آویز از سقف می باشد و یا بر روی دیوار نصب می گردد بنابراین فضای مفید گلخانه را اشغال نمی کند.
جت هیتر گازی
جت هیتر های گازی گرمایش محیط را حداکثر ۴۰ الی ۵۰ درجه سانتی گراد و بطور یکنواخت تحت پوشش خود قرار می دهد. این سیستم های گرمایشی معمولا از استیل ساخته شده اند که در برابر رطوبت و حرارت بسیار مقاوم هستند.
جت هیتر برقی
این نوع جت هیتر ها به صورت تمام برقی و المنت دار تولید شده که گرمایش گلخانه را از طریق انرژی برق تامین می نمایند. سوخت جت هیتر های برقی بدون آلودگی بوده و فاقد گاز های سمی می باشد.
هیتر تابشی گلخانه
این نوع هیتر ها به خورشید کوچک معروف هستند زیرا این سیستم محیط را از طریق تابش گرما گرم می کند. هیتر های تابشی حرارت تولید شده را به صورت امواج الکترو مغناطیس در محیط انتشار می دهند. هیتر های تابشی از نظر نوع سوخت به دو نوع گازی و برقی تقسیم بندی می شوند.
مناسب ترین سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه ای
سیستم گرمایشی گلخانه ای و بدون تنظیم رطوبت = دستگاه اکونوپک و یونیت هیتر
سیستم گرمایشی گلخانه ای با تنظیم دقیق رطوبت = اکونوپک مجهز به تجهیزات رطوبت زنی و رطوبت زدایی
سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه بدون تنظیم رطوبت = اکونوپک، زنت و ایرواشر
سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه با تنظیم دقیق رطوبت = هواساز گلخانه ای و اکونوپک مجهز به تجهیزات رطوبت زنی و رطوبت زدایی
نحوه ی کار انواع سیستمهای حرارتی
یکی از مزیت های گلخانه ها وجود سیستم گرمایشی و تهویه ای مجهز می باشد که با استفاده از آن ها می توان زمان کشت محصول را به دلخواه تغییر داد. در این خصوص قبل از ارائه انواع سیستم گرمایشی نظرتان را به رعایت موارد احتیاطی زیر جلب می کنیم :
الف- در استفاده از هر گونه سیستم گرمایشی گلخانه باید دقت کامل نمود که از نفوذ دود و گاز مونواکسید کربن به داخل گلخانه به طور جدی جلوگیری گردد، در غیر اینصورت کلیه بوته ها آسیب جدی خواهند دید.
ب- سعی شود موقع نصب، واحد تولید حرارت نزدیک بوته ها قرار داده نشود زیرا ضمن ایجاد سوختگی هوای خشک ایجاد نموده و تعدادی از بوته ها از بین خواهند رفت.
ج- سوخت مشعل با مقدار مناسب هوا ترکیب و کامل سوخته شود.
د- در صورت استفاده از گازوئیل، مخزن سوخت در فضای آزاد نگهداری نشود زیرا عصرها هوای مرطوب به داخل مخزن نفوذ کرده و منجر به وارد شدن آب به داخل مخزن شده و احتمال خرابی قطعات مشعل را به همراه خواهد داشت.
ه- یکی از موارد دقیق کاربرد سیستم گرمایشی و تهویه ای، نصب ترموستات در فضای گلخانه می باشد تا کنترل دما و تهویه را مطابق با آنچه تنظیم می گردد انجام دهد، بنابراین باید از سالم بودن و کیفیت کارکرد آن مطمئن بود.
هزینه دستگاه های گرمایشی متفاوت می باشد و آن هایی که قابل انتقال هستند، ارزان تر می باشد. سیستم آب گرم یا بخار داغ که دارای حرارت مرکزی می باشد هزینه سرمایه گذاری ۲ تا ۳ برابر سیستم های موضعی مثل دمنده ها دارد با این حال با بهینه سازی سیستم گرمایشی مرکزی و استفاده از آن برای فضای بزرگتر می توان هزینه ها را به طور چشم گیری کاهش داد. در ادامه با مهم ترین روش های گرمایشی گلخانه ها آشنا می شوید.
۱- دمنده های حرارتی
این نوع سیستم گرمایشی معمولا شامل محفظه دو جداره ای که جداره وسط آن ها به وسیله مشعل گازی و یا گازوئیل سوز به شدت گرم شده و دود از لوله خروجی آن به بیرون از گلخانه هدایت می شود. این کار باعث گرم شدن هوای موجود در جداره بیرونی و هوای اطراف جداره وسط شده که به وسیله دمنده ای قوی (فن قوی) هوای گرم در این جداره به وسیله لوله ای فلزی و یا تونل نایلونی به قط ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر از مسیر سوراخ هایی که در قسمت طرفین آن قرار دارد به طور یکنواخت در گلخانه توزیع می شود. خروجی هوای گرم را می توان به وسیله یک تونل (از جنس نایلون سوراخ دار و …) در سراسر گلخانه توزیع نمود.
در این روش گرمایشی ضروری است یک مشعل یدک در نظر گرفته شود تا در صورت خرابی مشعل اصلی در هر زمان، بلافاصله جایگزین گردد و گلخانه از هوای سرد در امان باشد. دمنده های حرارتی نسبتا ارزان و دارای قدرت گرمایش خوبی می باشند، ضمن اینکه راه اندازی و سرویس آن ها به تکنیک بالایی نیاز ندارد.
۲- سیستم آب گرم
این روش با استفاده از دیگ بخار آب که معمولا چدنی و یا فولادی می باشد مانند شوفاز عمل می کند. آب داخل آن به وسیله مشعل گرم شده و سپس به وسیله الکترو موتورهای مخصوص آب گرم به داخل گلخانه فرستاده می شود. آب گرم به وسیله چند رشته لوله های مارپیچ و یا ساده از جنس پلی اتیلن و یا گالوانیزه که در سطح بستر و بین ردیف ها و یا در ارتفاع ۱۰ الی ۲۰ سانتیمتری آن نصب شده اند، در داخل و در طول گلخانه توزیع می شود. آنگاه آب سرد شده مجددا از طریق یک لوله اصلی به داخل دیگ حرارتی برگشت می کند. معمولا برای تسهیل در گردش آب در داخل گلخانه و دیگ حرارتی، تجهیزات موتورخانه را در اتاقکی پایین تر از سطح گلخانه بنا می کنند.
در این روش به علت اینکه لوله های آب گرم را در سطح زمین یا کمی بالاتر می توان نصب نمود، معمولا سطح گلدان ها تا حدودی گرم شده و هوای گرم آن به ملایمت به طرف بالا صعود می نماید. در این شرایط فعالیت ریشه ها و رشد بوته ها افزایش یافته و از عملکرد بالاتری برخوردار می باشند. همچنین به علت توزیع یکنواخت آب گرم در سطح گلخانه فضای آن نیز به طور یکنواخت گرم می شود. از روش تولید گرمای زیر بستر هم برای ایجاد پا گرما به منظور ریشه دار کردن برخی قلمه ها نیز می توان استفاده نمود.
معمولا برای چند واحد گلخانه، سیستم مرکزی نصب می شود، بنابراین کنترل شرایط دمایی برای همه گلخانه ها به طور هماهنگ انجام می شود. نصب و احداث این سیستم ۲ تا ۳ برابر گران تر از سیستم موضعی دمنده ها می باشد، و فقط در مناطقی قابل استفاده است که حداقل دما از صفر درجه سانتیگراد کاهش نیابد، در غیر اینصورت این سیستم به تنهایی کارایی مناسبی نخواهد داشت. برای استفاده از این روش در گلخانه های مناطق سردسیر باید گلخانه را دو جداره کرد، و یا اینکه این روش را با یک دمنده حرارتی تلفیق نمود.
از محاسن این روش این است که به محض خرابی دستگاه، دمای گلخانه به سرعت نزول نمی کند و تا حدی فرصت لازم برای تعمیر مجدد آن وجود دارد. سوخت مورد استفاده در این سیستم معمولا گازوئیل و یا گاز می باشد که باید توجه نمود محل نگهداری منبع سوخت و لوله های سوخت رسانی در محلی به دور از امکان یخ زدگی نصب شوند.
۳- سیستم گرمای زیر بستر
گرمای زیر بستر به ۲ روش تامین می شود: الف- استفاده از لوله های آب گرم مارپیچ و یا صاف، از منبع موتورخانه شوفاژ تغذیه می گردد که در بالا به آن اشاره گردید. ب- استفاده از المنت های حرارتی برقی که با به کارگیری از یک واحد ترمواستاتیک درجه حرارت مورد نظر را تهیه و کنترل می نماید.
این سیستم گرمایشی بیشتر برای رشد سریع ریشه ای استفاده می گردد و در صورتیکه قرار است در گلخانه استفاده گردد بایستی مشترکا همراه با استفاده از سیستم حرارتی دمنده ها به کار گرفته شود؛ زیرا این روش نمی تواند به تنهایی نیاز گرمایشی فضای گلخانه را تامین نماید. بنابراین توصیه می گردد از این روش بیشتر برای کشت های گلدانی و تولید نشاء استفاده شود. لازم به ذکر است که با به کارگیری این روش، فعالیت ریشه ها و جذب مواد غذایی به نحو موثری افزایش می یابد و زمان شروع تولید کوتاه تر می گردد.
۴- بخاری های معمولی
معمولا در گلخانه های سنتی، بسیاری از تولید کنندگان از بخاری های معمولی که با سوخت نفت و یا مخلوط با گازوئیل کار می کند استفاده می کنند. این روش کارایی چندانی ندارد، ضمن اینکه احتمال نفوذ دود حاصله به داخل گلخانه وجود دارد. استفاده از گاز پیک نیک و یا نمونه های دیگر بخاری گازی که بدون دودکش هستند فقط برای مدت کوتاهی در حد چند ساعت مناسب هستند و نمی توان در طولانی مدت از آن ها استفاده کرد.
برای خواندن مقاله انواع سیستم های خنک کننده اینجاکلیک کنید.
پلی اتیلن بیشترین استفاده را در پوشش گلخانه دارد و میزان عبور نور آن ۹۰-۸۸% است که در مقایسه با شیشه کمتر است. پلی اتیلن های معمولی، نور ماورای بنفش را از خود عبور می دهند. این اشعه بویژه در فصل تابستان، باعث از بین رفتن پلاستیک و یکبار مصرف شدن آن می شود. همچنین باعث شکنندگی، تیرگی و در نهایت پارگی پلاستیک می گردد. با افزودن مواد جاذب اشعه ماورای بنفش، طول عمر پلاستیک به ۴-۳ سال افزایش می یابد. به شرطی که در این مدت عواملی مانند باد و تگرگ سبب پاره شدن پلاستیک نشوند. این مواد، تثبیت کننده اشعه ماورای بنفش بوده و با تغییر دادن طول موج این اشعه، آن را به طول موج های مفید برای رشد گیاه تبدیل می کنند. معمولا پلاستیک ها، دارای ۱۱-۳ درصد مواد جاذب اشعه ماورای بنفش هستند. طول عمر پلاستیک جاذب اشعه ماورای بنفش، سه تابستان و دو زمستان است. پلی اتیلن معمولی در برابر اشعه مادون قرمز، مانع ضعیفی است. به کار بردن مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز در ساخت پلی اتیلن، باعث نگهداری حدود نصف گرمای تابشی در داخل گلخانه می شود و از خروج آن جلوگیری می کند. زیرا گیاهان مانند هر جسم دیگری، در روز انرژی نورانی خورشید را جذب می کنند و در شب، به صورت اشعه مادون قرمز به اطراف می تابانند و در نتیجه، مقدار زیادی از گرما به هدر می رود. اما شیشه، مانع از خروج گرمای تابشی مادون قرمز از داخل گلخانه می شود و بنابراین، اتلاف گرما از طریق تابش در شیشه کم است. اشعه مادون قرمز تاثیری بر روی طول عمر پوشش گلخانه ندارد. با کمک مواد بازدارنده خروج اشعه مادون قرمز، می توان از خاصیت گرمازایی آن استفاده کرد. این مواد مانع از خروج اشعه مادون قرمز از گلخانه و باعث حفظ حدود ۵۰ درصد گرمای تابشی می شود. پلی اتیلن نسبت به شیشه، حرارت بیشتری را به داخل گلخانه منتقل می کند. هزینه اولیه آن کمتر از شیشه و در اسکلت های موقت و دائمی قابل استفاده است. پوشش پلی اتیلن، اجازه عبور دی اکسید کربن و اکسیژن را می دهد ولی قابلیت عبور دی اکسید کربن از پوشش پلی اتیلن سه برابر اکسیژن است. میزان اکسیژن و دی اکسید کربن در گلخانه های پلی اتیلنی، کمتر از گلخانه های شیشه ای است. رطوبت داخل گلخانه های با پوشش پلاستیکی زیاد است و برخورد هوای گرم و مرطوب داخل گلخانه با پلی اتیلن سرد، باعث تبدیل بخار به قطرات آب بر روی سطح داخلی پلی اتیلن می گردد(میعان بخارآب) که خود، سبب افزایش شیوع بیماری های قارچی، سوختگی سطح برگ به علت بروز حالت ذره بینی و کاهش انتقال نور به داخل گلخانه می شود. با روش های زیر می توان از میعان آب در سطح زیرین پوشش گلخانه جلوگیری نمود:
الف) تهویه مناسب و تنظیم گرمای گلخانه هرچه دمای محیط بالاتر باشد، مقدار بخارآب بیشتری را در خود جای می دهد و با سرد شدن هوا، بخارآب اضافی به صورت قطرات آب و شبنم آزاد می شوند. همچنین با تهویه مناسب و خارج کردن هوای مرطوب داخل گلخانه و جایگزینی آن با هوای بیرون، می توان شدت میعان بخارآب را کاهش داد.
ب)استفاده از پوشش پلاستیکی دولایه در این حالت، پوشش بیرونی گلخانه جسم سرد و پوشش داخلی، جسم گرم محسوب می شود و بخارآب داخل گلخانه با برخورد به پوشش داخلی تبدیل به قطرات آب نخواهد شد.
ج) پاشیدن مواد پاک کننده بر روی سقف داخلی پوشش گلخانه باعث دفع سریع تر آب شده و قطرات آب به صورت ریزتر و سریع تر به سمت کناره ها جاری می شوند.
د-استفاده از پلاستیک های پلی اتیلن ضد قطره(آنتی فاگ) پلاستیک های پلی اتیلنی در عرض های ۳/۰-۴/۱۵متر و ضخامت ۱-۱۰میل(۲۵-۲۵۰میکرون۰۲۵/ -۲۵./ میلیمتر) تولید می شوند و از واحدهای میل و میلیمتر، برای تعیین ضخامت این نوع پلاستیک ها استفاده می شود.هر میل،معادل ۰۲۵/۰ میلیمتر است.
طاقه های پلاستیک موجود در بازار، در عرض ۸ متر و طول ۵۰متر (مساحت ۴۰۰متر مربع و وزن طاقه ۸۰کیلوگرم) ، یا عرض ۱۴متر و طول۴۳ متر (مساحت ۶۰۰متر مربع و وزن ۱۱۸ کیلوگرم) برای پوشش گلخانه در دسترس هستند. اخیرا در فناوری ساخت پلی اتیلن ،علاوه بر پلاستیک یک لایه، پلی اتیلن های سه، پنج و هفت لایه نیز تولید می شوند که در بین آنها، نوع سه لایه به دلیل کیفیت و قیمت مناسب، بیشتر استفاده می شود. این نوع پلاستیک، حاوی سه لایه خارجی، میانی و درونی است. در ورقه های سه لایه، لایه درونی حاوی ماده ضد قطره است، این ماده شیمیایی، کاملا با پلی اتیلن سازگار نیست و نیروهای دافع باعث می شوند که عامل مذکور از لایه درونی، که این عامل را نگه نمی دارند، به آسانی خارج شود و به همین دلیل این پلاستیک ، فقط چند سال دوام دارد. ماده شیمیایی باز دارنده مادون قرمز نیز، در لایه درونی قرار می گیرد و باعث کاهش دوام پلی اتیلن می شود، اگر پلی اتیلنی که حاوی این ماده است کشیده شود، تیره می گردد و با کم کردن عامل بازدارنده مادون قرمز در بخش درونی، می توان به پلاستیک سه لایه ای دست یافت که به طور عجیبی محکم و شفاف است و تا حد زیادی مشکل تیره شدن آن بر طرف شده است، این عامل ، استحکام ورقه های پلاستیکی را نیز افزایش می دهد . در مواردی که از پلاستیک دو لایه استفاده می شود، اگر پلاستیک لایه بیرونی (با ضخامت ۶ میل) حاوی ماده بازدارنده اشعه ماورای بنفش باشد، پوشش درونی، حتی با ضخامت کمتر (۴میل) نیز، می تواند چند سال دوام داشته باشد . پلاستیک های سه لایه، با نام تجاری کریتی فیل، دارای ۱۲در صد مواد بازدارنده اشعه ماورای بنفش و ضخامت ۱۰۰میکرون (۰۱/۰ میلی متر)هستند.
پلی وینیل فلوراید(PVF)
پلی وینیل فلوراید به دلیل عمر زیاد، به عنوان پوشش محافظ بر روی صفحات فایبر گلاس به کار می رود و طول عمر آن 10سال یا بیشتر، گران تر از پلی اتیلن و مقاوم به ساییدگی و طوفان است، این پوشش، اشعه ماورای بنفش را از خود عبور نمی دهد و به همین دلیل، عمر آن بیشتر از پلی اتیلن است. نام تجاری ورقه های (PVF) ،تدلار و طول عمر آن حدود 8سال است که 4سال بیشتر از پلی اتیلن و 2سال بیشتر از پلی وینیل کلراید (PVC) ، جاذب اشعه ماورای بنفش است. انتقال نور آن در ورقه 4میل (01/0میلیمتر) ، حدود 92%و مقاومت کششی آن، 4برابر پوشش های پلی اتیلنی به ضخامت 6میل (15/0میلیمتر )است. پوشش های وینیلی قابلیت تجمع الکتریسیته ساکن را دارند و باعث جذب و نگهداری غبار می شوند و در نتیجه، موجب کاهش انتقال نور شده و باید شسته شود. قیمت این پوشش ها گران است، اما به علت طول عمر بیشتر، شاید از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد. پوشش (PVF)در عرض 6/2-2/3 متری و طول 67 متر و ضخامت 05/0-08/0 میلیمتر عرضه می شود.
انواع پوشش های گلخانه پلاستیک سخت
(pvc)۱) پلی وینیل کلراید
در گلخانه ها از این پوشش تقریبا دیگر استفاده نمی شود. زیرا این پوشش، زمانی به بازار عرضه شد که پلی اتیلن فقط یک سال عمر داشت، ولی با عرضه پلی اتیلن هایی که تا ۴ سال عمر می کنند، استفاده از این پوشش مقرون به صرفه نیست، چون قیمت آن بسیار گرانتر و نصب آن مشکلتر از پلی اتیلن است و در اثر اشعه ماورای بنفش، تخریب و سبب تیرگی و شکنندگی آن می شود. بطوری که در ابتدا میزان عبور نور از آن کاهش می یابد و بعد از مدتی می شکند.
(FRP)۲) فایبرگلاس
فایبر گلاس پوشش مقاومی است که صفحات موج دار آن به دلیل استحکام و طول عمر بالا، در سقف گلخانه ها استفاده می شود و صفحات مسطح آن، در دیوارهای جانبی و انتهایی گلخانه ( قسمت هایی که سنگینی بار نیروهای وارده به گلخانه مانند باد بیشتر است ) به کار می رود. صفحات فایبرگلاس در پهنای 3/1 و طول 3/7 متر عرضه می شوند و بدلیل خاصیت انعطاف پذیری بالا، به راحتی بر روی گلخانه های نیم استوانه ای ( کوانست ) قابل نصب هستند. مزایای صفحات FRP عبارتند از:
الف) ورقه های فایبرگلاس در مقابل عوامل شکننده ای مانند تگرگ یا عوامل مخرب دیگر مقاوم هستند.
ب) نور خورشید با عبور از صفحات فایبر گلاس توسط الیاف آن پخش می شود و در نتیجه باعث یکنواختی شدت نور در داخل گلخانه می شوند ( همانند شیشه مشجر ).
ج) این ورقه ها، انتقال نور بالایی دارند، تا حدی که صفحات شفاف فایبرگلاس به اندازه شیشه، نور را عبور می دهند.
د) خشک کردن گلخانه با پوشش فایبرگلاس راحت تر از گلخانه شیشه ای است ( حدودا ۱۹ درصد به انرژی کمتری نیاز دارد )
ه) زمانی که از ورقه های فایبرگلاس موج دار استفاده می شود، قطرات آب حاصل از میعان در طول فرورفتگی های ورقه های فایبرگلاس جریان می یابد و بدون ریزش بر روی سطح گیاهان، به سمت کناره های گلخانه جریان می یابند.
معایب صفحات فایبرگلاس عبارتند از:
۱) صفحات فایبرگلاس در برابر ساییدگی و خوردگی قرار می گیرند و به تدریج بر روی آنها، گردوغبار جمع شده و مکان مناسبی برای رشد جلبک ها می شود و در نتیجه میزان انتقال نور از آن کاهش می یابد.
۲) استفاده از این صفحات، خطر آتش سوزی گلخانه را به دنبال دارد.
۳) نسبت به پلی اتیلن بسیار گران تر هستند.
۳) پلی کربنات و اکریلیک
این صفحات به صورت دولایه ای و محکم با طول عمر ۱۰ سال برای استفاده در گلخانه عرضه می شوند که بیشتر در گلخانه های تحقیقاتی و کمتر در گلخانه های تجاری به کار می روند. این صفحات به خاطر سختی شان بیشتر در دیواره های ابتدا و انتهایی گلخانه استفاده می شوند. صفحات اکریلیک بر خلاف پلی کربنات ها به شدت قابل اشتعال اند. این صفحات در ضخامت های مختلف ۱۶-۸ میلیمتر عرضه می شوند که صفحات ضخیم، قابل خم شدن نیستند اما صفحات نازک تر، خم می شوند و برای گلخانه های دارای سقف خمیده مناسب اند. میزان اتلاف گرمای اکریلیک و پلی کربنات با توجه به ضخامت شان، تقریبا نصف اتلاف گرما از طریق شیشه و قابلیت انتقال نور این صفحات، کمتر از شیشه است ولی مقاومت آنها به شرایط آب و هوایی، بیشتر از شیشه است، لذا این نوع صفحات، مقاوم به فشار ولی شکننده هستند.
۴) نایلون های گلخانه ای دولایه و مزایای استفاده از آن
امروزه در اغلب گلخانه ها با استفاده از پوشش پلاستیگی دو لایه، تا 40% در مصرف سوخت صرفه جویی می شود. در این نوع پوشش، دو لایه پلاستیک بر روی یکدیگر قرار می گیرند و توسط بالشتکی از هوای فشرده از یکدیگر جدا می شوند. یکی از پوشش های پلاستیکی دولایه ای مناسب برای این کار، پلی اتیلن هایی هستند که طول آنها به اندازه طول گلخانه و عرض آنها به اندازه ای است که قوس هر واحد از گلخانه را به صورت کامل تحت پوشش قرار دهد. این صفحات، در دو طرف جانبی گلخانه های تونلی به زمین متصل می شوند اما نباید بر روی سقف گلخانه محکم شوند بلکه بایستی به طول چند سانتیمتر بر روی هم قرار بگیرند و در قسمت های انتهایی گلخانه محکم شوند. بسیاری از گلخانه ها، با بست های شیاردار پلاستیکی یا فلزی، پوشش های پلاستیکی را محکم به اسکلت گلخانه نگه می دارند. معمولا لایه بیرونی پلاستیک، باید حاوی ماده جاذب اشعه ماورای بنفش(UV) و به ضخامت 6میل(15% میلیمتر) و ضخامت لایه داخلی 4 میل(1% میلیمتر) باشد، زیرا میزان اشعه ماورای بنفش در این محل کمتر است. یک کمپرسور هوا در داخل گلخانه برای دمیدن هوا بین دو لایه پلاستیکی تعبیه می شود. وجود یک دستگاه فشارسنج، برای تعیین میزان فشار هوا در بین دو لایه پلاستیک ضروری است و باید فشار هوا بین دو لایه پلاستیک، 6/7-1/5 بار ( سانتیمتر ستون آب )، نگه داشته شود. فشارهای بالاتر از 13 بار، هنگام وزش باد شدید استفاده می شود. به دلیل کشیده شدن زیاد دو لایه، نباید از فشار زیادی استفاده گردد. کمپرسور باید دارای دریچه ای قابل تنظیم، برای کنترل فشار هوای بین دو لایه باشد. در زمان بارش برف، وقتی که برف بر روی سقف گلخانه می چسبد، باید کمپرسور خاموش شود. این کار باعث می شود که هوای بین دو لایه خارج گردد و دولایه پلی اتیلن به هم چسبیده و تاثیر عایقی فضای هوای مرده از بین برود. در نتیجه گرمای بیشتری از پوشش عبور می کند و سبب ذوب شدن برف و از بین رفتن فشار حاصل از وزن برف بر روی سقف می شود. معمولا کمپرسور بر روی دیوار انتهایی گلخانه نصب می شود. بدین ترتیب که سوراخی بر روی دیوار انتهایی گلخانه تعبیه و لوله کمپرسور به آن متصل می گردد. به نحوی که هوای مورد نیاز کمپرسور، از هوای بیرون گلخانه تامین شود. اگر برای تامین هوای بین دو لایه، از هوای گرم و مرطوب داخل گلخانه استفاده شود. این هوا پس از ورود بین دو لایه، سرد شده و سپس بخارآب آن به مایع تبدیل خواهد شد. ولی در صورتی که از هوای بیرون گلخانه استفاده شود، چون هوای بیرون سردتر از هوای بین دو لایه پلاستیکی است، با ورود آن به فضای بین دو لایه، منبسط می شود و این عمل، به کنترل تراکم بین دو لایه پلاستیک کمک می کند، اما ممکن است این تراکم مقدار نور را کمی کاهش دهد. مزیت دیگر استفاده از پوشش دو لایه، افزایش طول عمر پلاستیک ها است، زیرا لایه خارجی پلاستیک، بر روی بالشتکی از هوا قرار می گیرد. پلاستیک های یک لایه به علت بلند شدن و افتادن در اثر وزش باد و برخورد مکرر به اسکلت گلخانه، فرسوده می شوند. معمولا فاصله بین دو لایه پلاستیک ۵/۲ سانتیمتر ( گاهی ۵-۵/۲ ) است. اگر فاصله بین دو لایه کمتر باشد ( کمتر از ۲۵/۱ سانتیمتر ) باعث کاهش خاصیت عایقی می شود و در صورت چسبیدن کامل دولایه به یکدیگر، این خاصیت عایقی به طور کامل از بین می رود. اگر فاصله بین دو لایه، بیش از ۱۰ سانتیمتر باشد، سبب برقرار شدن جریان هوا در فاصله بین دو لایه و کاهش خاصیت عایقی می شود. مزیت دیگر استفاده از پوشش دو لایه، جلوگیری از میعان بخارآب بر روی پوشش داخلی گلخانه است، زیرا پوشش داخلی، جسم گرم محسوب می شود و بخارآب پس از برخورد با آن، تبدیل به قطره نخواهد شد.
پاسخ به سوالات متداول در خصوص انواع پلاستیک های عریض گلخانه و کشاورزی
آیا با انبار کردن نایلون گلخانه ای در طول زمان باعث خرابی آن می شود ؟ به علت وجود مواد uv نمی توان نایلون های عریض را در طول مدت زیاد انبار کرد و توقع داشت طی گذشت زمان خراب نشود به این دلیل که افزودنی uv دارای تاریخ مصرف می باشد . تاریخ مصرف uv با توجه به میزانی است که به نایلون اضافه می کنید اما به طور معمول تا 5 سال طول عمر خواهد داشت ، فرقی هم نمی کند از آن استفاده کنید یا آن را در انبار نگاه دارید .
طول عمر نایلون عریض گلخانه ای و کشاورزی چقدر است ؟ یکی از سوالات متداول نایلون عریض گلخانه میزان طول عمر این محصول است . سانی پلاست تولیدات خود را تا 3 سال گارانتی می کند ، به طور معمول نایلون های عریض تا 5 سال طول عمر دارند که موارد گوناگون باعث کاهش یا افزایش طول عمر این محصول پلاستیکی خواهد شد .
هر کیلو نایلون گلخانه ای چند متر است ؟ هر 5 متر مربع نایلون عریض گلخانه ای برابر است با یک کیلو گرم ، البته ضخامت سفارشی و نمونه های دو لایه و سه لایه تاثیر مستقیمی در وزن نهایی دارد اما به طور کلی هر یک کیلو قادر به پوشش 5 متر مربع مساحت خواهد بود .
قیمت هر متر نایلون گلخانه ؟ قیمت هر متر نایلون گلخانه ای یک عدد مشخص نیست ، بلکه با توجه به ضخامت ، میزان افزودنی یو وی ( 1 تا 10 درصد ) ، عرض نایلون و میزان سفارش متغییر است . برای دریافت قیمت دقیق لطفا با ما تماس بگیرید .
رنگبندی نایلون گلخانه ای ؟ هیچ محدودیتی در رنگبندی نایلون گلخانه ای وجود ندارد از همین رو می توانید در هر طیف رنگبندی که می خواهید سفارش دهید ؟ برای رنگی کردن نایلون از افزودنی مستربچ استفاده می شود که به میزان کمی باعث افزایش قیمت خواهد شد . سفارش نایلون گلخانه ای به صورت رنگی تا حدودی می تواند از ضرر های نور خورشید کاهش دهد .
تا سال 2017، با نام علمی Rosmarinus officinalis شناخته می‌شد که اکنون فقط یک مترادف است.
نام علمی آن ((رزمارینوس)) به معنی شبنم دریا می باشد، چرا که زیستگاه طبیعی گیاه بیشتر در نواحی ساحلی دریای مدیترانه است.
در یونان باستان اعتقاد بر این بوده که اکلیل کوهی (رزماری) ذهن و حافظه را تقویت می کند و به همین دلیل دانشجویان یونانی در وقت امتحان دادن، تاج گلهایی از اکلیل کوهی به دور سر خود می پیچیده اند. بعدها از اکلیل کوهی برای حفظ خاطره استفاده شد و در تشریفات تدفین، عزاداران شاخه هایی از اکلیل کوهی تازه را بر روی مقبره قرار می دادند تا شخص متوفی فراموش نشود.
در مراسم عروسی، این گیاه علامت وفاداری بوده و شاخه هایی از آن در میان دسته گل عروس قرار داده می شده است.
بر اساس یک داستان قدیمی، گفته میشود که گلهای این گیاه ابتدا به رنگ سفید بوده است و حضرت مریم قبل از ولادت مسیح (ع) تاج آبی رنگ خود را روی بوته رزماری که در آن محل بود گذاشت و از آن پس رنگ گل رزماری به رنگ تاج سر حضرت مریم درآمد و شاید نام انگلیسی این گیاه “رزماری” از همین حکایت سرچشمه گرفته باشد.
گیاهشناسی
چند ساله و به صورت درختچه‌ی کوچک که ارتفاع آن یک تا دو متر میشود. برگهای آن متقابل، باریک، دراز، نوک تیز و کمی خشن میباشد، روی برگ، بدون کرک و سبز ولی پشت آن پوشیده از کرک پنبه‌ای و سفید است. گلهای آن سفید مایل به بنفش میباشد که در اواخر بهار از لا به لای برگها بیرون می‌آید. میوه‌ی آن چهار فندقه، به رنگ قهوه‌ای و سفت و گرد و تخم آن کوچک میباشد که در داخل میوه است.
تمام برگ و شکوفه و اعضای گیاه معطر و خوش بو و برگ و شکوفه‌ی آن کمی تلخ و تند است. این گیاه در منطقه‌ی مدیترانه و بیشتر در سواحل مدیترانه و در عین حال در تپه‌ها و ارتفاعات مناطق خشک صحرا می‌روید، این گیاه در ایران نیز کاشته میشود. درختچه ای کوتاه، پرشاخ و برگ، ایستاده که ارتفاع آن حداکثر به ۲ متر نیز می رسد، دارای ساق های چوبی است. خزان ندارد و در تمام فصول زینت بخش باغچه است.
برگهای آن نازک، کوتاه، سوزنی شکل، با لبه های برگشته هستند. سطح رویی برگ صاف و فاقد کرک، در حالی که پشت برگ سفید رنگ و پوشیده از کرک است. ارتفاع این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش دارد و بین ۱ تا ۲ متر متغیر است.
گل های آن کوچک و آبی رنگ است که در کنار برگها می روید و در اواخر بهار از لا به لای برگها خارج می شود. گل آن به ندرت سفید رنگ است. گل های این گیاه شهد زیادی تولید می کنند و شدیدا مورد علاقه زنبور عسل است. گلها هنگام باز شدن و در فصول بهار و تابستان جمع آوری می شوند. گل و برگهای این گیاه بوی تندی شبیه به کافور دارد.
قسمت های مورد استفاده رزماری
قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است و اسانس آن از قسمت هوایی گیاه تهیه می شود. گیاه رزماری یا اکلیل کوهی بر اثر ماندن و کهنه شدن اسانس خود را از دست میدهد، لذا بهتر است از گیاهان خشک تر استفاده کرد. در این صورت هرچه بوی آن قوی تر باشد بهتر است. این گیاه را باید در سایه خشک کرد تا اسانس آن در گرما از بین نرود. نگه داری این گیاه بهتر است در ظروف فلزی و یا شیشه ای باشد.
ترکیبات شیمیایی رزماری
ترکیبات موجود در برگ رزماری اسانس روغنی فرار، آلفا، پینن، سینئول، بورنئول، کامفن و رزمارن است. عمده ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را سینئول، بورنئول، کافور، بورنیل استات، آلفا پینن تشکیل می دهند که بسته به شرایط جغرافیایی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد، متغیر است.
سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه های گل دار رزماری شامل این دسته ها می شود: فلاونوئیدها مانند جنکوانین و لوتئولین، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک، دی ترپن‌ها، تری ترپن‌ها، تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامین‌ها.
طرز استفاده و مقدار مصرف رزماری
از برگهای تازه و خرد شده اکلیل کوهی یا رزماری به دلیل داشتن اسانس معطر و روغن فرار و هم چنین تانن در سالاد و در تهیه خوراک های مرغ و ماهی استفاده میشود. پودر برگ های خشک شده اکلیل کوهی به تنهایی یا همراه با سایر ادویه ها به عنوان چاشنی برای خوش طعم کردن غذاها به خصوص سالاد به کار می رود.
اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی شدید دارد و به عنوان طعم دهنده در داروهای بد مزه به کار می رود. هم چنین مواد موثره این گیاه خاصیت نگه دارندگی شدید دارد و در صنایع غذایی و کنسرو سازی کاربرد فراوانی دارد. از مواد موثره این گیاه پمادها و کرم هایی برای درمان دردهای رماتیسمی و عضلانی تهیه شده است. مهم ترین فرآورده های تولیدی از عصاره های این گیاه شامل شامپوها، نرم کننده های مو، لوسیون های دست و صورت و ژل حمام است.
خواص درمانی و طبیعت رزماری
طبیعت گیاه اکلیل کوهی یا رزماری گرم و خشک است. خواص درمانی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: درمان سنگ کلیه و مثانه، تقویت بینایی، سیاه مرقه، تپش قلب، طبرانزیت کبدی، قند خون، درمان بواسیر، آماس چشم، کم خونی، ترشحات زنانه، درمان سیاتیک، تقویت کننده معده، کمک به هضم غذا، جوش و التهابات خارجی، تورم پلک ها.
بیماری اورسی (مسمومیت خون بر اثر اوره)، تقویت حافظه، تنگی نفس، گرفتگی بینی، نارسایی کبد، کلسترول خون، گرفتگی رگ‌ها، ضد سرطان، ضد ایدز، آنتی اکسیدان، ضد اسپاسم ماهیچه های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم، درمان برونشیت، ضد میکروب، ضد ویروس، ضد قارچ، تنظیم عملکرد هورمون استروژن.
تقویت پوست و رفع خشکی آن، تقویت سیستم دفاعی بدن، بهبود عملکرد کلیه، محافظت از پوست، ضد درد، مسکن رماتیسم، درد مفاصل، و تسکین درد ماهیچه ها، معالجه رماتیسم، فلج، سستی اعضا، تشنج، اختلالات عصبی و تنفسی و هم چنین نارسایی کبد و کیسه صفرا. تقویت گردش خون، باز کردن مجرای تنفسی، از بین برنده بوی بد ناشی از باکتری و قارچ‌های بدن، ضد اسپاسم، برطرف کننده خستگی، آب مروارید و تقویت گردش خون .
برای درمان قند خون هر بار ۲ گرم در یک فنجان آب ۲۰ دقیقه دم کنید، روزی سه فنجان میل شود. برای درمان هپاتیت های کبدی ۲ گرم در یک فنجان دم کرده‌ی اکلیل کوهی، روزی ۳ فنجان میل شود. و گیاه اکلیل کوهی تقویت کننده ی اعصاب است، ۲ گرم آن را در یک فنجان آب جوش ۲۰ دقیقه دم و روزی یک فنجان به مدت یک هفته میل شود.
اگر دم کرده ی اکلیل کوهی روزی ۳ فنجان به مدت ۱۴ روز میل شود، برای تپش قلب مفید می باشد. برای سیاه سرفه و سرفه های مزمن سرشاخه های آن را دم و میل کنید.گیاه اکلیل کوهی برای تقویت بینایی مفید است، ۲ گرم در یک فنجان آب جوش به صورت دم کرده میل شود. برای جلوگیری از ترشحات زنانه مفید است لذا باید بعد از پاک شدن به مدت یک هفته از دم کرده آن استفاده شود. برای درمان بواسیر پودر آن را خمیر نموده، به اطراف مقعد بمالید.
برای درمان آماس چشم ۱۰ گرم اکلیل کوهی را در یک لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید سپس صاف کنید یک پنبه را آغشته و به صورت بمالید. نوشیدن دم کرده ی اکلیل کوهی، پونه و کمی لیمو برای کم خونی مفید است. برای این که گوشت فاسد نشود از برگ رزماری داخل آن را پر کنید. برای درمان گرفتگی و نارسایی کبد از دم کرده ی آن می توان استفاده کرد. برای هپاتیت کبدی نیز موثر است.
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود. فرآوری برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.
نکته : اندام دارویی را در رزماری برگ و سرشاخه های گلدار گیاه تشکیل می دهند . ماده اصلی موجود در برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهد .
تکثیر
گیاه اکلیل کوهی یا رزماری در زمین های آهکی سبک و آفتاب گیر به خوبی رشد می کند. معمولا از این گیاه به عنوان پرچین همیشه سبز در باغات استفاده میشود. گیاه رزماری مقاومت بالایی به خشکی و شوری دارد و تابش شدید خورشید را تحمل می کند. از این گیاه برای ساخت فضای سبز استفاده می شود.
رزماری را باید در زمین های آهکی قابل نفوذ، سبک و کاملا آفتاب گیر که در معرض باد های شدید نباشد، پرورش داد. زمین زراعتی آن باید کاملا شخم زده و اصلاح شده باشد. افزودن کود حیوانی به اندازه های کافی، رشد گیاه را تقویت می کند ولی به کار بردن کود های شیمیایی ضرورت ندارد. در بعضی از نواحی شمالی اروپا، با کاشتن این گیاه در مزارع و باغ ها، پرچین هایی به ارتفاع معادل یک متر با منظره بسیار زیبا به وجود می آورند، مشروط بر آن که زمین دارای رطوبت کافی باشد و جنس آن با پرورش گیاه تناسب داشته باشد.
تکثیر از طریق کاشت دانه های رسیده ، خوابانیدن و قلمه تکثیر می شود ، ولی بهترین روش کاشت قلمه زدن می باشد به اینصورت که در بهار یا پاییز سرشاخه های برگدار گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از ۲ الی ۳ ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند . فاصله کاشت بوته ها در زمین ۶۰ الی ۱۰۰ سانتیمتر و تراکم بوته بین ۱۰ تا ۱۲ هزار بوته در هکتار می باشد .
کاشت رزماری عمدتا به صورت جوی و پشته می باشد . کود دهی هنگام کاشت و پس از انجام شخم عمیق از کود حیوانی به میزان ۱۰ الی ۱۵ تن در هکتار و در طول فصل رشد از کود دامی یا کود کامل ( K ، P ، N ) در ۲ الی ۳ نوبت استفاده می شود که بین ردیف های کشت کود اضافه می شود . دوره آبیاری بین ۷ تا ۱۰ روز می باشد .
تکثیر از طریق کاشتن دانه بدین نحو است که ابتدا دانه های رسیده گیاه را در اسفند تا فروردین ماه، در قطعه زمین کاملا مناسبی با رعایت مشخصات محل پرورش، از این که در ارتفاعات و یا در دشت ها باشند می کارند، و سپس گیاه کوچک حاصل را هنگامی که رشد کافی پیدا نمود، به زمین زراعتی به نحوی منتقل می سازند که فاصله هر گیاه از دیگری، بین ۶۰ سانتی متر تا یک متر از کلیه جهات باشد. در بعضی نواحی نیز قبلا خطوطی به فواصل ۱.۲۰ متر در زمین زراعتی به وجود می آورند و گیاهان را به نحوی روی آن خطوط می کارند که فاصله هر گیاه از دیگری لااقل یک متر باشد.
تکثیر به وسیله قلمه زدن معمولا در بهار صورت می گیرد. برای این کار قلمه های فراوانی از شاخه های جوان گیاهان مسن به دست می آورند و آن ها را در زیر شاسی که گرمای مناسب داشته باشد می کارند. با این طریقه، تعداد بسیار زیادی از قلمه ها را می توان به نحو فشرده در خاک آماده، درون شاسی کاشت. معمولا قلمه ها پس از طی ۳ هفته تا یک ماه دارای ریشه می گردند و هر چه شرایط خاک زیر شاسی برای رشد گیاه مناسب تر باشد قلمه ها در مدت کوتاه تر دارای ریشه می شوند.
پس از آن که قلمه ها دارای رشد و ریشه کافی گردیدند، آن ها را به زمین اصلی با رعایت فواصل مشخص که ذکر شد، انتقال می دهند. از امتیازات این طریقه آن است که گیاه پرورش یافته، دارای همان مشخصات گیاه مادر می گردد، در حالی که از کاشتن دانه های رسیده رزماری، واریته های مختلف به ظهور می رسد. که بعضی از آن ها ممکن است مرغوب نباشد.
بهره برداری معمولا از سال سوم آغاز می شود و باید هنگامی صورت گیرد که گیاه در حال گل دادن کامل باشد. برسی های مختلف نشان داده است که اگر رزماری در دامنه های شمالی کوهستان ها در زمین مساعد پرورش یابد، به سهولت رشد می کند. و اگر پس از رشد کامل، ساقه آن ها را از ناحیه مجاور سطح زمین جهت بهره برداری قطع نمایند. در سال بعد بر اثر پیدایش جوانه های متعدد از محل قطع شده، ساقه های فراوانی ظاهر می گردد. که موجبات پر پشت شدن ساقه های متعدد گیاه را فراهم می آورد.
چنین پایه هایی دارای ساقه های متعدد نیمه چوبی و برگ های فراوان می شوند که خود یکی از امتیازات آن ها در تولید محصول مرغوب و فراوان می باشد. هنگام بهره برداری باید توجه کامل داشت که هرچه پایه گیاه مسن تر باشد، چون شاخه های آن چوبی می گردد، محصول غیر کافی با راندمان کم به دست خواهد آمد. از این جهت است که همیشه به دست آوردن شاخه های نیمه چوبی و دارای برگ های فراوان بیشتر مورد رضایت زارعین می باشد.
پس از قطع شاخه ها، معمولا از آن ها در همان محل توسط دستگاه های تقطیر قابل انتقال، اسانس گیری می کنند که نتیجه عمل با این روش بسیار بهتر می باشد. از هر ۱۰۰ کیلو گرم گل یا شاخه های برگ دار نیمه چوبی و یا گل دار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم اسانس به دست می آید که از آن در عطر سازی، تهیه صابون، ادوکلنی و فراورده های زیبایی، استفاده می گردد.
آفات و بیماری ها
آفات خاصی که بطور جدی به رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctonia solan می باشد که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان می باشد
برداشت
برداشت زمانی انجام می شود که گیاه در حال گل دادن می باشد ، گل ها در فروردین تا اوایل خرداد ظاهر می شوند . به صورتی که سرشاخه ها به طول ۳۵ – ۳۰ سانتیمتر برداشت می شوند . معمولا برگها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و برای اسانس گیری اگر بخواهند اسانس بگیرند به سرعت به محل تقطیر و کارخانه فرآوری منتقل می کنند. معمولا از هر ۱۰۰ کیلوگرم سرشاخه گلدار ۲۰۰ الی ۶۰۰ گرم اسانس استخراج می شود که در عطرسازی ، تهیه صابون و فرآورده های زیبایی و ادکلن کاربرد دارد .
نکته : باید دقت کرد که گیاه سخت و چوبی نشود زیرا قسمت های چوبی در فرآیند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطبوعی در اسانس می شود. اسانس شامل : پنین سینوئیل – وبورنئول و کامفن می باشد .
کشت و تولید و تکثیر رزماری
کاشت صحیح گیاهان دارویی و محصولات فرعی و فراورده های آنها مستلزم تحقیق و کاربرد روش صحیح و علمی است. چنانچه در کشت و تکثیر گیاهان دارویی بخواهیم با استفاده از منابع موجود و یا اطلاعات جمع آوری شده از کشورهای مختلف عمل نماییم هرگز بهره برداری مناسب از محصول مورد نظر و همچنین از فراورده های آن نخواهیم داشت زیرا شرایط اکولوژیک مناطق مختلف متفاوت بوده و همچنین نوع زمین مورد کشت، نحوه آبیاری ـ نوع آب آبیاری و موارد مشابه دیگر در تولید محصول و نیز فراورده های حاصل از آن نیز موثر خواهد بود لذا جهت تولید و کشت صحیح یک گیاه دارویی باید در هر منطقه شرایط صحیح و مناسب آن بررسی و سپس با توجه به شرایط موجود اقدام به کشت و تکثیر آن نمود.
تحقیقات بومی
این تحقیق مطالعاتی با هدف شناخت بهترین روش کشت جهت افزایش تولید در هکتار و نیز نحوه تکثیر قلمه به روشهای مختلف که در ایستگاه گیاهان دارویی مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان در فاصله سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ انجام شد. نتایج نشان داد که نحوه کشت و تولید وتکثیر این گیاه نباید با استفاده ازروشهای منابع موجودانجام شود بلکه باید با توجه به شرایط هر منطقه و با بررسی های مختلف انجام شود تا به بهترین عملکرد در هکتار رسید.ما نتیجه گرفتیم که بهترین شیوه کشت گیاه رزماری برای منطقه سمنان در سال اول در داخل جوی ها وبه فاصله ۸۰•۸۰ سانتیمتر می باشد که با توجه به کاشت تعداد بیشتر قلمه ها میزان تولید در هکتار تا ۵/۱ برابرافزایش یافت.
← مقدمه
کاشت صحیح گیاهان دارویی و محصولات فرعی و فراورده های آنها مستلزم تحقیق و کاربرد روش صحیح و علمی است. چنانچه در کشت و تکثیر گیاهان دارویی بخواهیم با استفاده از منابع موجود و یا اطلاعات جمع آوری شده از کشورهای مختلف عمل نماییم هرگز بهره برداری مناسب از محصول مورد نظر و همچنین از فراورده های آن نخواهیم داشت زیرا شرایط اکولوژیک مناطق مختلف متفاوت بوده و همچنین نوع زمین مورد کشت، نحوه آبیاری ـ نوع آب آبیاری و موارد مشابه دیگر در تولید محصول و نیز فراورده های حاصل از آن نیز موثر خواهد بود لذا جهت تولید و کشت صحیح یک گیاه دارویی باید در هر منطقه شرایط صحیح و مناسب آن بررسی و سپس با توجه به شرایط موجود اقدام به کشت و تکثیر آن نمود.
در این مطالعه که در راستای تولید گیاه(ماده اولیه) برای پایلوت اسانس گیری و عرق گیری گیاهان دارویی در مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان بر روی گیاه رزماری انجام گرفته است موضوعات مورد بررسی بر روی نحوه کشت ـ نحوه تکثیر قلمه ـ نحوه برداشت ـ زمان برداشت میزان تولید و موارد دیگر می باشد که به شرح ذیل می آید.
← مواد و روش ها
مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان پس از راه اندازی پایلوت اسانس گیری و عرق گیری گیاهان دارویی جهت آشنایی دانشجویان با کارهای عملی و کار با دستگاههای صنعتی اسانس گیری و عرق گیری به منظور تامین مواد اولیه پایلوت اسانس گیری خود اقدام به کشت گیاه رزماری (الکیل کوهی) به وسعت ۲/۱ هکتار (قطعه اول) نمود که تاریخ اولین کشت در ۱۵/۲ /۷۹ با استفاده از گیاهان گلدانی بود که قطعه زمین مورد نظر به صورت جوی و پشته آماده گردید
فاصله ردیف های کشت ۱۲۰cm ودر روی ردیف ۵۰ cmدر نظر گرفته شد و به تعداد حدود ۱۸۰۰۰ گلدان کشت گردید.(در ۲/۱ هکتار) زمین کشت شده در نیمه اول سال هر ۷ روز یک بار و در نیمه دوم سال با توجه به بارندگی هر ۲۵-۲۰ روز یکبار آبیاری گردید
اولین برداشت محصول در اوایل خرداد ماه ۸۰ صورت گرفت. همچنین دومین برداشت محصول در سال۸۱ همزمان با گلدهی آغاز گردید که گیاهان به طور پیوسته روزانه تراشیده شده و در پایلوت اسانس گیری مورد نظر اسانس گیری شدند از زمان اولین کشت رزماری های مورد نظر موارد و پارامترهای زیادی مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفتند که نتایج حاصل در بخش نتایج و بحث آمده است و کلیه نتایج بدست آمده در مزارع جدید رعایت گردید.
← نحوه مبارزه با علف های هرز
در مزرعه موجود با استفاده از کلتیواتور بطریق مکانیکی پس از برداشت محصول بوده است که علف های ریشه کن شده توسط کارگر جمع آوری گردیدهمچنین در کل مراحل رشد از هیچ کود شیمیایی استفاده نگردید و فقط از کود مرغی بصورت سرک استفاده گردیده است.
در تکثیر قلمه های رزماری از شاسی استفاده گردید(در مرحله اول) که شاسی مورد نظر از سطح زمین یک متر عمق داشت که در کف شاسی ۵۰ cm ماسه بادی ریخته شده بود و سقف شاسی با پلاستیک پوشانده گردید . دراین روش تکثیر قلمه ها در ۱۵ آبان درشاسی کشت شد ودر اسفند ماه به زمین اصلی انتقال داده شدند. در هر متر مربع شاسی حدود ۸۰۰ قلمه تولید گردید که موفقیت کل قلمه های تولید شده ۹۰ درصد بود.
در سالهای بعد بدون پوشاندن سقف شاسی در اوایل فروردین قلمه ها در شاسی زده شد و در اسفند ماه همان سال مورد استفاده قرار گرفت که موفقیت تولید این قلمه ها نیز ۹۰ درصد بوده است.
نوع سوم تکثیر قلمه های رزماری، کشت مستقیم قلمه ها در زمین معمولی که حدود ۲۰ cm از ماسه بادی پوشانده شده بوداجرا گردید که موفقیت این نوع تکثیر نیز حدود ۹۰ درصد بود . نتایج و بحث نتایج این پژوهش نشان داد که با بررسی های به عمل آمده در نحوه کشت رزماری در قطعه اول، فاصله ردیف ها زیاد در نظر گرفته شده بود و به همین خاطر فاصله ردیف ها در کشت قطعه دوم وقطعات سالهای بعد به ۸۰cm کاهش داده شد که به این صورت تعداد قلمه های ریشه دار کشت شده در یک هکتار از زمین حدود ۲۲۰۰۰ قلمه رسید.
همچنین در کشت قطعه اول گلدانها بر روی پشته ردیف ها کاشته شد که به علت گرمای هوا و کافی نبودن رطوبت حدود ۱۵۰۰ گلدان خشک گردید لذا در قطعه دوم و قطعات دیگر قلمه های ریشه دار با این که به صورت گلدانی نبودند داخل جوی ها کشت شده که بعلت رطوبت بیشتر تعداد سبز شدن قلمه ها افزایش پیدا کرده و در سال دوم جای جو و پشته در زمین جابجا گردید در برداشت سال اول که همزمان با گلدهی گیاه انجام گرفت
میزان تولید گیاه حدود ۱۲ تن و در برداشت سال دوم به ۴۰ تن رسید در(۲/۱ هکتار) که با توجه به اینکه تعداد قلمه های کشت شده در قطعه دوم افزایش داده شد میزان تولید در یک هکتار در سال اول حدود ۱۵ تن و در سال دوم حدود ۵۰ تن رسید. یعنی با تغییر فاصله کشت تولید حدود ۵/۱ برابر افزایش پیدا کرده است . همچنین در خصوص آفت گیاه رزماری از زمان کشت تا بحال هیچ آفت خاصی بر روی این گیاه مشاهده نگردیده است ولی در بعضی ازمواقع بوته ها دچار بیماری قارچی شدند
این گیاه در مناطق معتدله اروپا و آسیا می روید . در ایران در نواحی شمالی به خصوص اردبیل ، آستارا و گرگان به صورت خودرو در مراتع دیده می شود . ساقه این گیاه استوانه ای و مقطع عرضی آن دو گوش است . ارتفاع ساقه بسته به شرایط اقلیمی مختلف بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و ضخامت آن بین ۳ تا ۵ میلیمتر است . برگهای این گیاه متقابل ، ساده و بدون دمبرگ هستند . چنانچه برگهای گل راعی در مقابل نور قرار گیرند نقاط روشنی بر روی آنها قابل مشاهده می باشد که محل تجمع اسانس می باشد . این گیاه دارای گلهای زرد رنگ با ۵ گلبرگ می باشد .
خواص دارویی
در طب سنتی، از گل راعی استفاده‌های زیادی میشود. بسیاری از این کاربردها در تحقیقات علمی به اثبات نرسیده‌اند. امروزه بیشتر از این گیاه برای درمان موارد خفیف و متوسط افسردگی و کاهش علائم یائسگی استفاده میشود. گل راعی با بسیاری از داروها تداخل دارد؛ بنابراین بهتر است قبل از مصرف مکمل‌های آن با پزشک مشورت کنید.
گل راعی برای همه افراد مناسب نیست. بهتر است مبتلایان به آلزایمر، اختلال دوقطبی، افسردگی شدید و اسکیزوفرنی از مصرف این گیاه خودداری بکنند. همچنین، مصرف این دارو به زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. به‌دلیل تداخل این گیاه با داروهای بی‌هوشی، باید از ۲ هفته قبل از عمل جراحی مصرف آن را متوقف بکنید.
بهبود افسردگی: مصرف خوراکی عصاره گل به بهبود افسردگی، کاهش عصبانیت و خستگی بر اثر افسردگی کمک میکند. مصرف برخی محصولات گل راعی نیز ممکن است بتواند مانند داروهای تجویزی در درمان افسردگی مؤثر باشد. البته همه محصولات این گیاه ممکن است تأثیری مشابه انواع استفاده‌شده در بررسی‌ها را نداشته باشند؛ بنابراین بهبود افسردگی خفیف و ملایم از خواص هوفاریقون به حساب می‌آید.
کاهش علائم یائسگی: بسیاری از بررسی‌ها نشان داده‌اند مصرف خوراکی گل راعی به کاهش حس گرگرفتگی و سایر علائم یائسگی کمک میکند. برخی شواهد حاکی از آن‌اند که مصرف خوراکی گل راعی همراه با کوهوش سیاه نیز در کاهش علائم یائسگی مفید است؛ اما ممکن است همه محصولات گل راعی این تأثیر را نداشته باشد.
اختلال روان‌تنی یا سوماتوفرم: در این نوع از اختلالات، بیمار با علائم جسمی به پزشک مراجعه میکند؛ اما پزشک در معاینه و آزمایش‌ها مشکلی مشاهده نمی‌کند. در این نوع بیماریها، پزشک علت مشکل بیمار را روانی ارزیابی میکند. درمان با مصرف روزانه یکی از محصولات گل راعی به‌مدت ۶ هفته توانست به کاهش علائم این اختلال در بیماران کمک بکند.
عوارض جانبی گل راعی
مصرف موضعی گل راعی: اطلاعات کافی و قابل‌‌اتکا از عوارض مصرف موضعی گل راعی در دسترس نیست. با این حال، قرارگرفتن در معرض نور خورشید پس از مصرف میتواند واکنشهای پوستی را به دنبال داشته باشد.
مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر زیاد معمولا خطرناک است: مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر زیاد میتواند موجب بروز واکنشهای پوستی در برابر پرتوهای خورشید بشود. حتی مصرف مقادیر معمول گل راعی در برخی زنان با قرارگرفتن در معرض خورشید میتواند واکنشهای پوستی به همراه داشته باشد؛ بنابراین بهتر است بعد از مصرف گل راعی، لباسی مناسب در برابر خورشید بپوشید؛ مخصوصا اگر پوست روشنی داشته باشید.
مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر متوسط به‌مدت ۱۲ هفته معمولا بی‌خطر است: برخی شواهد حاکی از آن است که میتوان گل راعی را به‌مدت ۱ سال نیز مصرف کرد. با این حال، ممکن است مصرف گل راعی در برخی افراد عوارضی را بر جای بگذارد. از جمله عوارض احتمالی گل راعی میتوان به اختلال در خوابیدن، سختی در ساکن‌نشستن، عصبانیت، حساسیت، افزایش فشار خون، ناراحتی معده، خستگی، خشکی دهان، سردرد و سرگیجه، جوش پوستی، اسهال و به‌خواب‌رفتن دست‌‌وپا اشاره کرد. اگر مصرف گل راعی موجب اختلال در خوابیدن‌تان میشود، آن را صبح‌ها مصرف کنید یا مقدار مصرفی‌تان را کاهش بدهید.
آماده سازی خاک
در پاییز پس از دادن کودهای حیوانی پوسیده و شیمیایی لازم زمین شخم زده می شود. در این زمان اکسید فسفر ۹۰-۸۰ کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس ۱۷۰-۱۶۰ کیلو گرم در هکتار همراه با کود حیوانی پوسیده در هنگام شخم با زمین مخلوط میگردد. قبل از کاشت نیز ۱۶۰-۱۵۰ کیلو گرم ازت نیز در اختیار زمین قرار میگیرد. (دو سوم قبل و یک سوم بعد از کشت).
تاریخ و فواصل کاشت
چنانچه تکثیر گل راعی از طریق بذر صورت گیرد، در کشت غیر مستقیم می توان از خزانه های زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد استفاده کرد. بهمن ماه زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه زیر پلاستیک و اواخر زمستان (اواسط اسفند) نیز زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد می باشد. در هر دو صورت بذور باید در ردیف هایی به فاصله 25 تا 30 سانتی متر در خزانه کشت شوند، سپس نشاء ها باید در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر به زمین اصلی منتقل شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف در زمین اصلی نیز تا 30 سانتی متر مناسب است.
عده ای از محققین اظهار می دارند، هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتی متر رسید می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. فصل پاییز (اواسط آذر ماه) زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. کشت بذر گل راعی در پاییز نه تنها نیاز سرمایی بذر را تامین می کند بلکه بارندگی های فصل پاییز و زمستان سبب افزایش قدرت جواه زنی بذر ها می شود. در کشت مستقیم، بذر ها باید در ردیف های به فاصله 40 تا 60 سانتی متر کشت شوند. فاصله مناسب دو بوته در طول ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر توصیه می شود. اواخز شهریور تا اوائل مهر ماه نیز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی گل راعی است. در این روش قطعات ریشه در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر کشت می شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر باید در نظر گرفته شود.
عمق کشت بذر گل راعی به بافت خاک و شرایط اقلیمی محل کاشت بستگی دارد. عمق مناسب کشت بذر در یک خاک با بافت سبک یا متوسط 5/0 (نیم) سانتی متر توصیه شده است. عده ای از محققین در تحققیات خود نشان داده اند، چنانچه بذر گیاه در یک خاک لومی رسی به عمق 5/0 سانتی متر کشت شوند قادر به سبز شدن نخواهد بود.
روش کاشت
تکثیر توسط بذر: چنانچه بذر های گل راعی به مدت سه روز در آب جاری شسته شوند قدرت جوانه زنی آنها به بیش از دو برابرافزایش می یابد. علت این امر را خارج شدن مواد باز دارنده جوانه زنی بذر در جریان شدن بذر می دانند. برنات معتقد است تیمار بذور با مقدار 500 تا 1000 پی پی ام اسید جیبرلیک سبب افزایش قوه نامیه آنها می شود. بذور تیمار شده گل راعی را می توان به دو روش مستقیم (در زمین اصلی) و غیر مستقیم (در خزانه) کشت کرد.
کشت مستقیم: از آنجا که بذور گل راعی بسیار کوچک و رشد اولیه آنها بسیار کند و بطئی است و علف های هرز به راحتی می توانند بر آن غلبه کنند، معمولا کشت مستقیم این گیاه توصیه نمی شود مگر در سطوح کوچک و در مواقعی که خاک، نرم و از رطوبت کافی برخوردار بوده و بستر خاک فاقد علف های هرز باشد. پس از کاشت انجام غلطک مناسب ضرورت دارد. در کشت مستقیم برای عر هکتار به دو تا پنج کیلو گرم بر با کیفیت مناسب نیاز است.
کشت غیر مستقیم: بذور گل راعی را می توان در زمان و تراکم مورد نیاز در خزانه زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد کشت کرد. در این روش برای هر متر مربع 60 تا 80 گرم بذر با کیفیت مناسب مورد نیاز می باشد. پس از کاشت، انجام غلطک مناسب سبب تسریع و یکسانی در جوانه زنی بذر ها می گردد. با آبیاری منظم سطح خزانه و وجین علف های هرز، نشاء های حاصله را از اوائل خرداد ماه می توان با رعایت فواصل مناسب کاشت، به زمین اصلی منتقل نموده و می بایست بلافاصله آنها را آبیاری کرد. از هر 100 متر مربع مساحت خزانه می توان 35 تا 43 هزار نشاء با کیفیت مناسب تولید کرد.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی با تقسیم ریشه انجام می شود. به طوری که گیاهان دو تا چهار ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی، باکتریایی یا ویروسی را در زمان مناسب از خاک خارج و هر بوته را به چهار تا شش قسمت تقسیم می کنند. هر قطعه باید دارای تعداد مناسب جوانه رویشی (حداقل یک جوانه) باشد، سپس هر یک را باید در فواصل ذکر شده در زمین زراعی مورد نظر کشت کرد.قطعات ریشه ای را باید به گونه ای در خاک قرار داد تا جوانه راس ریشه در عمق چند سانتی متری خاک (دو تا پنج سانتی متر) قرار گیرد.
مراقبت و نگهداری
پس از کاشت، آبیاری جهت یکسانی در رشد و نمو گیاهان ضرورت دارد. پس از اولین برداشت پیکر رویشی، چنانچه مقدار مناسبی ازت به همراه آبیاری در اختیار گیاهان قرار گیرد در افزایش عملکرد محصول نقش بسزایی دارد. توصیه می شود در روز های گرم و خشک گیاهان به مقدار 15 تا 25 میلی متر آبیاری شوند.
در سال اول رویش باید سه تا چهار بار اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. با استفاده از کولتیواتور یا بیل می توان علف های هرز فاصله بین ردیف ها را وجین کرد. در سال دوم گیاهان از رشد سریعی برخوردار می شوند، به طوری که فواصل بین ردیف ها بر اثر رشد گیاهان بسته شده و مبارزه مکانیکی با علف های هرز امکان پذیر نمی باشد. از این رو از سال دوم رویش، می توان از علف کش های فوسیلاداس به مقدار دو تا چهار لیتر و یا آفالون به مقدار 2/1 تا 5/1 لیتر در هکتار استفاده کرد. بهتر است این مقدار علف کش در 200 تا 300 لیتر آب حل شود.
گل راعی در طول رویش ممکن است توسط برخی آفات مانند سوسک برگ یا شته آسیب زده دیده و خسارات زیادی را متحمل شود. از این رو همواره مراقبت از گیاهان در برابر آفات ضرورت دارد.
عوامل بیماری زای قارچی مانند کلتوریکوم گلوسپوروایدس، فوزاریوم، آلترناریا، و اسکلرتینا نیز می توانند سبب خسارات سنگینی به محصول شوند. با استفاده از عملیات به زراعی مناسب می توان از آلوده شدن گیاهان به عوامل قارچی اشاره شده جلوگیری کرد. در صورت آلودگی مزارع به این بیماری ها می توان سموم توپسین ام، چینواین فوندازول و یا اط سم میلتوس استفاده کرد. در شرایطی که بیماری گسترش داشته باشد باید از این سموم دو تا سه مرتبه استفاده کرد.
هنگام سم پاشی باید مراقب جوانه هایی که تازه تشکیل شده اند، بود تا دچار شکستگی و افتادن از گیاه نشوند. مواقعی که آلودگی قارچی شدید باشد لازم است پس از اولین برداشت، گیاهان مجددا سم پاشی شوند.
اطمینان از سلامت بذوری که به منظور کشت سال های آتی از مزرعه برداشت می شوند بسیار ضروری است. چرا که در صورت آلوده بودن بذر ها، احتمال آلودگی مزرعه به بیماری های قارچی پس از کشت آنها بسیار زیاد خواهد بود.
برداشت محصول
محصول گل راعی را با ماشین برداشت و یا با دست برداشت می کنند. زمان برداشت بستگی به میزان مواد موثره موجود در گیاه دارد. از این رو زمان مناسب برداشت پیکر رویشی در شرایط اقلیم مختلف باید مورد بررسی قرار گیرد. در این رابطه عده ای معتقدند برگ های گل راعی در مرحله گلدهی کامل از بیشترین مقدار فلاونوئید (مانند روتین، هاپرین و کوئرستین) برخوردارند در حالی که بیشترین مقدار تانن و حداکثر مقدار هیپریسین در جوانه باز نشده گل مشاهده می شود. در تحقیقی با موضوع تاثیر سه زمان مختلف برداشت شامل قبل از گلدهی، گلدهی کامل و مرحله تشکیل میوه بر روی مقدار هیپریسین و اسانس پیکر رویشی خشک گل راعی نشان دادند که حداکثر مقدار هیپریسین و اسانس (به ترتیب 329 میکرو گرم در گرم و 35/0 میلی لیتر اسانس در 100 گرم پیکر رویشی خشک) در مرحله گلدهی کامل و حداقل آنها (به ترتیب 22 میکرو گرم در گرم هیپریسین و 12/0 میلی لیتر اسانس در 100 گرم پیکر رویشی خشک) در مرحله قبل از گلدهی بدست آمد.
در تحقیق دیگری، میزان هیپریسین و عملکرد پیکر رویشی رقم توپاز و یک رقم مجارستانی در شش مرحله رویشی گیاه گل راعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین مقدار هیپریسین موجود در پیکره رویشی در رقم توپاز در مرحله آغاز تشکیل میوه و در رقم مجارستانی در مرحله گلدهی کامل ساخته و ذخیره می شود. در این بررسی نشان داده شد که بیشترین عملکرد پیکر رویشی تازه و خشک در مراحل گلدهی کامل و تشکیل میوه به دست می آید.
برنات معتقد است بیشترین مقدار هیپریسین و فلاونوئید در اوایل مرحله گلدهی در گیاه وجود دارد. وی اظهار می دارد، اگر در فصل بهار اقدام به انتقال نشاء به زمین اصلی شود، در سال اول رویش فقط یک بار آن هم در مرداد ماه می توان محصول را برداشت کرد. ولی چنانچه نشاء ها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند در سال اول رویش، اولین بار در تیر ماه و دومین و آخرین مرحله در شهریور ماه می توان پیکر رویشی محصول را برداشت کرد. گیاهان در سال های دوم و سوم رویش از رشد و نمو سریعی برخوردار می گردند. به طوری که در هر سال می توان دو مرتبه محصول برداشت کرد. اولین برداشت در مرحله تشکیل گل (اواخر خرداد ماه) و دومین و آخرین برداشت در اوایل مرداد ماه خواهد بود.
محققین معتقدند برداشت گیاه باید به نحوی صورت گیرد که 20 تا 30 سانتی متر یا 30 تا 40 سانتی متر قسمت فوقانی گیاهان را شامل شود. اگر چه برخی معتقدند پیکر رویشی گل راعی را باید از فاصله ده سانتی متری از سطح زمین برداشت کرده و سپس ساقه ها و شاخه های چوبی و ضخیم را زا سایر قسمت ها جدا نمود.
پس از برداشت پیکر گل راعی، باید آنها را خشک کرد. پیکر رویشی گل راعی را با استفاده از خشک کن های الکتریکی در دمای 40 درجه سانتی گراد، با حفظ مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره می توان خشک کرد. چنانچه امکان استفاده از خشک کن های الکتریکی نباشد، گیاهان را می توان در سایه و در جریان هوای آزاد خشک کرد. تحقیقات نشان می دهد خشک کردن این گیاه در آفتاب سبب کاهش 80 درصدی هیپریسین می شود.
عملکرد محصول پیکره رویشی به عوامل متعددی مانند رقم، شرایط اقلیمی محل رویش و روش برداشت بستگی دارد. در سال اول رویش 8/0 (هشت دهم) تا 2/1 (یک و دو دهم) تن و از سال دوم به بعد 5/2 تا 5 تن پیکر رویشی خشک از هر هکتار زمین قابل برداشت است. نسبت پیکر رویشی تازه به خشک سه تا پنج به یک است.
برداشت بذر
اگر هدف اط کشت گل راعی تهیه بذر جهت کاشت باشد، نباید پیکر رویشی را برداشت کرد. اواخر مرداد تا اوایل شهریور هنگامی که چهل درصد میوه ها رسیده و رنگ آنها قهوه ای تیره شدند، می توان آنها را برداشت کرد. س از بوجاری میوه، بذر ها را باید تمیز و در جای خشک، خنک و تاریک نگهداری نمود.
مقدار عکلکرد بذر متفاوت و بین 50 تا 200 کیلو گرم در هکتار می باشد.
یک سیستم آبیاری طوری طراحی میشود که مقدار دقیق آب مورد نیاز محصول را در طول سال بطور روزانه تامین نماید. مقدار آب مورد نیاز بستگی به منطقه کشت، محصول مورد کشت، شرایط آب و هوایی، زمان و فصل کشت و اینکه آیا گلخانه دارای سیستم تهویه و گرمایشی است، دارد. نیاز آبی هم بسته به ترکیب خاک، اندازه ظرف، نوع ظرف و یا همان بستر محصول میتواند متفاوت باشد. روش آبیاری در گلخانه‌ها تاثیر بسزایی در کیفیت محصولات دارد، بنابراین اهمیت انتخاب یک روش مناسب و درست آبیاری، بسیار مهم و حیاتی است.
برخی بر این باورند که انتخاب روش آبیاری در گلخانه‌ها موضوع ساده و پیش‌پا افتاده‌ای است. اما افراد با تجربه و متخصص، باور دارند برای انتخاب روش آبیاری گلخانه‌ای باید تمامی جوانب بررسی شود. انتخاب روش آبیاری باید بر پایه اصول و منطق باشد تا از بروز ضرر و زیان جلوگیری نماید و بهرهوری را نیز افزایش دهد. آگاهی از انواع روشهای مختلف آبیاری در گلخانه‌ها، میتواند ما را در انتخاب بهترین روش کمک شایانی نماید.
قانون اول: از یک بستر و خاک با ساختار خوب و زهکشی شده استفاده کنید.
اگر بستر گیاه به خوبی زهکشی نشده باشد و هوای کافی در اطراف ریشه موجود نباشد، عملیات آبیاری نمی‌توند به خوبی صورت گیرد. به همین خاطر بستر دارای هوای کافی در منطقه ریشه، برای رشد گیاهان کاملا ضروری است. ترکیب خاک بایستی با یک فرمولاسیون که متناسب با شرایط گلخانه است، مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین خاک مزرعه به تنهایی جوابگوی نیاز گیاه نیست.
قانون دوم: در هر بار آبیاری، عملیات آبیاری باید به صورت کامل انجام گیرد.
از انجام آبیاری مقطعی و نیمه‌کاره اجتناب نمایید. در هر بار آبیاری، خاک بایستی کاملا مرطوب شود و به تمامی قسمتهای بستر و نقاط انتهایی ریشه نیز به مقدار کافی آب برسد. به عنوان یک قاعده کلی 10 الی 15 درصد آبیاری اضافی برای محصولات، میتواند خیال ما را از این بابت راحت نماید. به طور کلی نیاز آبی گلخانه‌ای در بستر‌های مبتنی بر خاک حدود 20 لیتر بازای هر متر مکعب و برای گلدانها حدود 0.3 تا 0.35 لیتر بازای گلدان‌هایی با قطر 16.5 سانتیمتر میباشد.
قانون سوم: آبیاری بایستی دقیقا قبل از شروع تنش آبی گیاه انجام شود.
از آنجایی که آبیاری بیش از حد، منجر به کاهش هوای کافی در ریشه و بروز مشکلاتی در رشد گیاه میشود، آبیاری باید دقیقا قبل از ورود گیاه به مرحله تنش آبی انجام شود. اما چطور می‌توانیم تنش اولیه آبی گیاه را تشخیص دهیم؟ پاسخ ظاهر و علایم شاخ و برگ گیاه است. برای مثال از بافت، رنگ و کدر بودن رنگ گیاه، میتوان برای تشخیص میزان تنش آبی آن استفاده کرد. نباید فراموش کرد که تشخیص نیاز آبی گیاه، به نوع محصول نیز بستگی دارد. برای گیاهانی که علائم ظاهری خاصی برای تشخیص تنش آبی ندارند، از رنگ و وزن خاک نیز میتوان نیاز آبی گیاه را تشخیص داد.
قدیمی‌ترین روش آبیاری، روش آبیاری دستی است که امروزه دیگر بسیار نامتعارف و غیر اقتصادی است. در حال حاضر، پرورش‌دهندگان گلخانه‌ای از این روش استفاده نمی‌کنند مگر در شرایط خیلی خاص، مانند پرورش گیاهان خاص با نیازهای آبی ویژه و یا در مناطق جغرافیایی بسیار خشک و متفاوت. بررسی‌ها نشان میدهد که هزینه این روش در همان سال اول برابر با اجرای سیستمهای نوین آبیاری میباشد و بنابراین استفاده از این روش به جز در موارد خیلی خاص، هیچ دلیل موجهی ندارد. در این روش مقدار آب دریافتی توسط گیاهان یکنواخت نیست و در عین حال، آبیاری دستی فرآیندی وقت‌گیر و خسته کننده میباشد. ولی درهر حال اگر از این روش آبیاری استفاده می‌کنید حتما در انتهای شلنگ آبیاری از وسیله فشار شکن استفاده نمایید. این وسیله نیروی فشار آب خروجی را کم کرده و از شسته شدن بستر خاک و بهم ریختن ترکیب خاک جلوگیری میکند.
این روش آبیاری برای گلخانه‌های باغچه‌ای با بستر ثابت قابل استفاده است. در این سیستم آبیاری عموما از لوله لیفلت و یا لوله‌های پلی اتیلن و نازل‌های پلاستیکی استفاده میشود که نازل‌های پلاستیکی آب را بر روی سطح خاک، زیر شاخه و برگها اسپری میکند. نازلها در این روش از نایلون و یا پلاستیک سخت ساخته شده است. برای آبیاری، نازلها بر اساس نیاز با زاویه‌های 45، 90 و 180 درجه تنظیم میشوند تا آب را اسپری کنند.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که استفاده از لوله‌های سخت پلی اتیلن دارای معایبی میباشد. این لوله‌ها بخاطر نداشتن انعطاف لازم، پس از مدتی جابجا شده و تغییر مکان میدهد که باعث به هم خوردن زاویه نازلها شده که ممکن است نازلها از داخل گلدانها خارج شوند. لذا برای جلوگیری از این مشکلات پیشنهاد میشود از لوله‌های انعطاف پذیر لیفلت استفاده شود. استفاده از لوله‌های تاشوی لیفلت، مضاف بر اینکه باعث برطرف شدن این مشکل میشود، مزیتهای زیادی نیز دارد، مانند راحتی نصب و جابجایی، مقرون به صرفه بودن وطول عمر بالاتر.
در حالی که در بیشتر محصولات زراعی برای جلوگیری از بیماری، شاخه‌های گیاهان باید خشک نگه داشته شوند، تعداد کمی از محصولات زراعی وجود دارند که می‌توانند شاخ و برگ مرطوب را تحمل نمایند. این دسته از گیاهان که در برابر رطوبت شاخ و برگ مقاوم هستند را به راحتی میتوان با روش آبیاری سقفی آبیاری نمود.
بسیاری از گلها و برخی از گیاهان سبز جزء این دسته‌اند، که میتوان آنها را توسط این روش آبیاری نمود. این روش آبیاری شامل یه خط لوله اصلی انتقال آب میباشد که سرتاسر سالن کشیده شده است. در این روش، رایزر‌ها و نازل‌هایی که در سقف یا کف سالن نصب شده‌اند و در ارتفاعی بالاتر از گیاه قرار میگیرند و آب را بر روی گیاه اسپری میکنند. ارتفاع 60 سانتیمتری برای آبیاری گلهای آپارتمانی و ارتفاع 180 سانتیمتری برای گلهای دیگر، مناسب است. در این روش، حرکت نازل به گونه‌ای است که یک الگوی چرخش 360درجه‌ای را به طور مداوم طی میکند تا سطح پاشش یکنواختی در آبیاری مهیا شود. در این روش سینی‌هایی برای جمع‌آوری آب بین گلدانها استفاده میشود تا از هدر رفت آب نیز، جلوگیری شود. نصب این سینی‌ها طوری هست که با داشتن یک شیب بسیار کم، آب بین گلدانها را به سمت منبع هدایت میکند.
آبیاری مه پاش شامل یک لوله اصلی آب است که سرتاسر سقف گلخانه در جهت طولی کشیده شده است. این لوله مجهز به نازل‌هایی است که می‌توانند آب یا محلول کود و موادمغذی را بر روی محصول بپاشند. در حالت توسعه یافته این روش، نازلها بر روی یک تسمه سوار هستند که بوسیله یک موتور الکتریکی جابجا میشوند. مقدار آب خروجی با سرعت نازل که از بالای گیاهان عبور میکند، تنظیم میشود.
این روش که در گلخانه‌ها کاربرد دارد، اغلب برای تکثیر گیاهان قلمه ای و تولید نشاء ایده‌ال است.در این روش آب به صورت قطرات بسیار ریز به طور متناوب بر روی محیط کشت پخش شده و موجب کاهش درجه حرارت محیط و تامین رطوبت نسبی مورد نیاز قلمه‌ها و نشاء میشود.
روش آبیاری قطره‌ای روش بسیار کارآمدی است که در آن، آب در فواصل مکرر و قابل تنظیم از طریق قطره چکان‌ها و دریپرها که در امتداد مسیر لترال قرار دارند، به گیاه منتقل میشود. سیستم آبیاری قطره‌ای به عنوان بخش کامل و اساسی در طرح جامع آبیاری مورد استفاده قرار میگیرد و این روش به عنوان کامل‌ترین و بهترین روش برای آبیاری و انتقال یکنواخت کود و مواد مغذی به گیاه شناخته میشود. این روش با مصرف بهینه و ناچیز آب، کود و مواد مغذی، تولید بهینه‌ای را نیز به ارمغان می‌آورد. راندمان روش آبیاری قطره‌ای بین 90 تا 95 درصد تخمین زده میشود، که به نسبت سایر روش‌ها که در بهترین حالت راندمانی بین 60 الی 70 درصد دارند، بسیار چشم گیر است. آبیاری قطره‌ای نه تنها برای گلخانه‌ها بلکه برای محیط‌های باز و مزارع، به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک نیز بسیار کارآمد و مناسب است.
یکی از معایبی که به روش آبیاری قطره‌ای وارد میشود، هزینه نسبتا بالای این روش نسبت به سایر روش‌هاست. با این‌حال متخصصان بر این باورند که مقایسه هزینه‌های اجرای سیستم آبیاری بایستی با در نظر گرفتن تمامی جوانب مانند راندمان سیستم، هزینه نگهداری، خروجی محصول، کیفیت محصول و… انجام گیرد. نتیجه تحقیقات نشان دهنده آنست که در بلندمدت استفاده از این سیستم، صرفه اقتصادی دارد.
آبیاری زیرسطحی تراوا سیستمی است که با استفاده از لوله های متخلخل اسفنجی آب، کود، سم و موارد مغذی را در یک فضای رطوبتی مستقیما در اختیار ریشه قرار میدهد. پیاده‌سازی این روش همانند آبیاری قطره ای است، با این تفاوت که به صورت زیر زمینی و نشتی انجام می شود. برای این کار می توان لوله ها را در عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتری درون شیارهایی داخل زمین قرار داد و با خاک روی آن ها را پوشاند. از مزایای این سیستم این است که به راحتی آب، مواد غذایی و سموم نباتی را در اختیار ریشه قرار میگیرد. ممانعت از رشد علف های هرز، عدم نیاز به تسطیح زمین و انجام تهویه از دیگر مزایای این روش میباشد.
آبیاری از قدیمی‌ترین فعالیتهای بشری بوده که اصلی‌ترین هدف آن افزایش تولید محصولات کشاورزی است. در آبیاری رطوبت خاک باید در حدی حفظ شود که گیاه دچار کمبود آب نشود. باید توجه داشت که کمبود رطوبت در خاک همان قدر برای گیاه مشکل‌ساز است که رطوبت بیش اندازه خاک. بنابراین نباید در آبیاری زیاده‌روی کرد، زیرا باعث میشود گیاه از رطوبت بیش از اندازه آسیب ببیند و عملکرد محصول پایین بیاید. هدف آبیاری در بعضی موارد میتواند کنترل دمای هوا، رطوبت هوا و کاهش آفات و بیماریهای گیاهی باشد.
انواع روشهای آبیاری را میتوان در دو دسته کلی آبیاری سطحی و آبیاری تحت فشار طبقه‌بندی کرد. اصلی‌ترین تفاوت بین روشهای آبیاری سطحی و تحت فشار، نوع نیروی به‌کار رفته برای توزیع آب در مزرعه است. در آبیاری سطحی آب به‌کمک نیروی جاذبه زمین یا نیروی ثقل در روی زمین پخش میشود. به‌همین علت نام دیگر آبیاری سطحی، آبیاری ثقلی است. در آبیاری تحت فشار از پمپ و لوله برای انتقال آب و از پاشنده‌ها برای پخش آب در سطح مزرعه استفاده میگردد. منظور از پاشنده‌ها، آبپاش‌ها یا قطره‌چکان‌ها هستند که بر روی لوله‌ای به نام لوله جانبی قرار دارند. لوله جانبی را لوله لترال نیز می‌نامند.
آبیاری سطحی قدیمی ترین و رایج ترین روش آبیاری در کشاورزی است. آبیاری سطحی را می توان به انواع مختلف تقسیم بندی کرد؛ ولی بارزترین تقسیم بندی ها به ترتیب زیر است:
1.آبیاری کرتی
2.آبیاری نواری
3.آبیاری جویچه ای(فارو)
4. آبیاری غرقابی
تفاوت بین روش های مختلف آبیاری سطحی بصورت عنوانی مطرح است. یعنی مثالا سیستم نواری یا کرتی میتواند به سیستم جویچه ای هم تبدیل شود. آبیاری سیلابی به این صورت است که آب به سادگی می تواند روی سطح زمین جریان پیدا کند، بدون اینکه هیچ گونه تنظیمی بر یکنواختی توزیع آب در مزرعه درنظر گرفته شود. بنابراین برای تنظیم میزان تقاضا و یکنواختی به هیچ تلاشی نیاز نیست. اگر بخواهیم این نوع آبیاری را کنترل کنیم باید آن را به یکی از سیستمهایآبیاری نواری، کرتی یا جویچهای تبدیل کنیم. مراحل آبیاری یک زمین در شکل نشان داده شده است.
مزایای آبیاری سطحی:
سادگی و عدم نیاز به دستگاه و تجهیزات پیچیده
هزینه سرمایه‌گذاری اولیه پایین
عدم نیاز به انرژی
معایب آبیاری سطحی:
در مواردی که شیب زمین زیاد است نمی‌توان از این روش آبیاری استفاده کرد و باید زمین تسطیح یا شیب‌بندی شود که هزینه زیادی دارد.
آبیاری سطحی برای خاکهای سبک و شنی مناسب نیست.
آبیاری سطحی به نیروی کار بیشتری نسبت به روشهای آبیاری تحت فشار نیاز دارد.
راندمان آبیاری سطحی پایین است که باعث هدر رفت آب میشود.
آبیاری سطحی نیاز به دبی آب بالایی دارد.
آب از طریق مخزن یا آزادانه (ثقلی) وارد زمین می شود و یا با پمپ آب زیرزمینی به بالای زمین انتقال داده می شود و اضافه آب از طریق زهکش خارج می شود. برای هر کدام از اجزای انتقال،توزیع و زهکش آب در مزرعه: طراحی، چگونگی عملکرد، حفظ ونگهداری سازه، کنترل و تنظیم آب لازم است.
چهار فاز عمومی در آبیاری سطحی مطرح است:-1 فاز پیشروی -2 فاز ذخیره و توزیع رطوبت -3 فاز تخلیه -4 فاز پسروی. این مراحل در شکل نمایش داده شده اند. فاز پیشروی از وقتی که آب وارد زمین می شود تا وقتیکه آب به انتهای زمین برسد، ادامه می یابد و این زمان، زمان پیشرفت نام دارد. از انتهای فاز پیشروی تا زمانی که جریان ورودی قطع میشود فاز مرطوب شدن یا فاز ذخیره نامیده می شود. در فاز ذخیره، آب مورد نیاز دورترین نقاط مزرعه که زمان نفوذ کمتری در فاز پیشروی داشته اند نیز فراهم می شود. بعد از قطع جریان ورودی، آب از ابتدای مزرعه زهکش شده و یا در خاک نفوذ میکند و سطح خاک نمایان می شود که این مرحله فاز تخلیه نامیده میشود. پس از نمایان شدن سطح خاک در ابتدای مزرعه فاز پسروی شروع میشود که تا محو شدن کامل آب از روی سطح خاک ادامه دارد. در مزارعی که شیب کمی دارند فاز تخلیه و پسروی تقریباً هم زمان در تمام سطح مزرعه رخ میدهد.
با توجه به جدید بودن این شیوه آبیاری، سیستمهای آبیاری تحت فشار را سیستمهای نوین آبیاری نیز می‌نامند. روشهای آبیاری تحت فشار به دو دسته کلی آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای تقسیم‌بندی میشوند. همانطور که پیداست، در آبیاری بارانی، آب به‌صورت قطرات مشابه باران از آبپاش‌ها خارج شده و بر روی گیاه و زمین کشاورزی می‌بارد و در روش آبیاری قطره‌ای، آب از قطره‌چکان‌ها به‌صورت قطره‌ای یا چکه‌ای خارج میگردد. تفاوت دیگر بین روشهای آبیاری بارانی و قطره‌ای در مساحت خیس شده زمین است. به‌طوری که در آبیاری بارانی تمام مزرعه آبیاری میگردد اما در آبیاری قطره‌ای تنها محدوده اطراف گیاه آبیاری میشود. به‌همین علت آبیاری قطره‌ای را آبیاری موضعی نیز می‌گویند. آبیاری به‌صورت موضعی در سیستمهای آبیاری قطره‌ای باعث مصرف کمتر آب و افزایش راندمان آبیاری نسبت به سیستمهای آبیاری بارانی میگردد. همچنین بین آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای از لحاظ فشار آب در سیستم تفاوت وجود دارد. به‌طوری که در سیستمهای آبیاری بارانی به فشار بیشتری نسبت به سیستمهای آبیاری قطره‌ای نیاز است. در ادامه به اصلی‌ترین مزایای روشهای آبیاری تحت فشار اشاره شده است.
مزایای آبیاری تحت فشار
راندمان بالا در آبیاری
بالا بردن کیفیت و کمیت محصولات تولیدی کشاورزی
یکنواختی پخش آب در سطح زمین
قابلیت آبیاری در زمینهای ناهموار و شیبدار که نمی‌توان به روش آبیاری سطحی آنها را آبیاری کرد.
قابلیت اتوماسیون بالا
امکان پخش کود یا سم همزمان با آبیاری
نیاز کمتر به نیروی کارگری
امکان استفاده از آبیاری تحت فشار برای کنترل دمای هوا در مواقع یخبندان یا گرمازدگی
مزایای آبیاری تحت فشار نسبت به آبیاری سطحی
یکنواختی بیشتر پخش آب در زمین های ناهمگن
آبیاری اراضی ناهموار و شیبدار
انجام آبیاری های سبک یا سنگین
تسهیل در خودکار شدن آبیاری در آبیاری تحت فشار و امکان پخش هم زمان کود و سم با آب
نیاز کمتر به کارگر در آبیاری تحت فشار
معایب سیستم های آبیاری تحت فشار نسبت به آبیاری سطحی
هزینه های سرمایه گذاری اولیه
هزینه راهبری و تعمیرات و نگهداری
کیفیت آب
ناسازگاری برخی گیاهان به روش های آبیاری تحت فشار
نوسانات مقدار جریان آب
ناهنجاری در شکل و ابعاد زمین
شرایط آب و هوایی
نفوذپذیری خاک
آبیاری بارانی
آبیاری بارانی از روش های نوین آبیاری در دنیا می باشد که استفاده از آن در سال های اخیر بسیار رایج شده است. به طور کلی می توان گفت که آبیاری بارانی از زمانی که لوله های سبک با اتصالات سریع و آسان به بازار آمد، توسعه یافته و پیشرفت کرده است.
در آبیاری بارانی که یکی از روش های آبیاری تحت فشار است، آب با فشار بیش از یک اتمسفر در لوله ها جریان پیدا می کند و سپس به شکل قطرات ریز توسط آب پاش ها به روی گیاه ها پاشیده می شود. ساختمان آب پاش ها طوری است که هنگامی که با فشار از آن خارج میشود به صورت قطرات ریز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ریخته میشود. آبیاری بارانی در آبیاری تحت فشار به چند دسته تقسیم می شود که شامل آبیاری بارانی ثابت، آبیاری بارانی نیمه ثابت، آبیاری بارانی با جابجایی متفاوت است.
مزایا و معایب آبیاری بارانی
هر نوع روش آبیاری دارای یک سری معایب و مزایایی است که با در نظر گرفتن مجموعه این معایب و مزایا باید اقدام به انتخاب و طراحی روش آبیاری نمود .
توانایی ها و مزایای آبیاری بارانی:
تهویه خاک به راحتی انجام می شود .
مبارزه با یخبندان، آفات و انگل ها میسر است .
هزینه نیروی کارگری در مقایسه با روش های آبیاری سطحی کمتر است .
تلفات به صورت رواناب و فرسایش خاک در این روش به حداقل می رسد .
راندمان آبیاری در مقایسه با روش های سنتی بیشتر است .
بازده محصولات آبیاری بارانی در اغلب موارد بیشتر از آبیاری سطحی است .
زمین کمتری برای مسیر انتقال آب هدر می رود .
امکان آبیاری در اراضی کم عمق وجود دارد .
در اغلب محصولات آبیاری بارانی باعث افزایش رشد می شود .
امکان آبیاری در اغلب خاک ها وجود دارد .
امکان آبیاری در اراضی شیب دار وجود دارد .
امکان آبیاری در اغلب شرایط آب و هوایی وجود دارد .
معایب آبیاری بارانی :
در صورت وجود باد یکنواختی توزیع کاهش می یابد .
کمبود توان فنی در مناطق دورافتاده وجود دارد .
شدت تبخیر در مناطق گرم و خشک زیاد بوده لذا تلفات در این مناطق زیاد است .
در مناطقی که باد شدید است تلفات آب زیاد است .
به دلیل خسارت زدن به برگ محصولات، در این روش استفاده از آب های با کیفیت پایین ممکن نیست .
شرایطی که آبیاری بارانی توصیه می شود
برای آبیاری گیاهانی که دارای ریشه کم عمق هستند .
در اراضی با شیب زیاد و با عمق کم خاک زراعی
در اراضی با نفوذ پذیری زیاد
در مورد محصولاتی که به صورت متراکم کشت می شوند .
انواع روشهای آبیاری بارانی
اجزاء اصلی یک سیستم آبیاری بارانی شامل پمپ، لوله اصلی، لوله جانبی و آبپاش‌ها میباشند. روشهای طبقه‌بندی مختلفی برای سیستمهای آبیاری بارانی ارائه شده است. در یکی از این روش‌ها، سیستمهای آبیاری بارانی به دو دسته کلاسیک (غیر مکانیزه) و مکانیزه طبقه‌بندی میشوند. سایر روشهای طبقه‌بندی شامل طبقه‌بندی بر اساس کاربرد کشاورزی و طبقه‌بندی بر اساس قابلیت حمل و نقل میباشد. برای آشنایی بیشتر این طبقه بندی و مطالعه آنها کلیک نمایید.
طبقه‌بندی سیستمهای آبیاری بارانی بر اساس کاربرد کشاورزی
روشهای آبیاری بارانی کلاسیک به روش‌هایی گفته میشود که در آنها جابجایی آبپاش‌ها یا لوله‌های جانبی به‌کمک نیروی کارگری انجام میشود. انواع روشهای کلاسیک شامل کلاسیک کاملاً متحرک، کلاسیک نیمه‌متحرک، کلاسیک ثابت با آبپاش‌های متحرک، کلاسیک کاملاً ثابت و کلاسیک شیلنگی با قرقره است.
روشهای آبیاری بارانی مکانیزه
در روشهای آبیاری بارانی مکانیزه، برای جابجایی آبپاش‌ها و لوله جانبی از انرژی الکتریسیته یا انرژی حاصل از سوخت استفاده میشود تا آبیاری با سهولت بیشتر و نیروی کارگری کمتر انجام شود. روشهای آبیاری بارانی مکانیزه مناسب اراضی وسیع و یکپارچه هستند و تکنولوژی به‌کار رفته در آنها از روشهای کلاسیک پیچیده‌تر است. از جمله روشهای آبیاری بارانی مکانیزه میتوان به سیستم آبیاری لوله چرخدار (ویل موو)، سیستم آبیاری ارّابه‌ای، سیستم آبیاری متحرک خطی (لینیر) و سیستم آبیاری عقربه‌ای (سنترپیوت) اشاره کرد. شکل 3 سیستم آبیاری سنترپیوت را نشان میدهد.
اجزاء مختلف یک سیستم آبیاری قطره‌ای میتواند شامل ایستگاه پمپاژ، تجهیزات تصفیه آب، تانک تزریق کود و مواد شیمیایی، لوله اصلی، لوله جانبی و قطره‌چکان‌ها یا گسیلنده‌ها باشد. سیستمهای آبیاری قطره‌ای را میتوان در چهار دسته زیر قرار داد:
آبیاری قطره‌ای (Drip irrigation)
آبیاری اسپری (Spray irrigation)
آبیاری بابلر (Bubbler irrigation)
آبیاری زیرسطحی (Subsurface irrigation)
آبیاری قطره‌ای : در این روش آب با شدت جریان کم و به‌صورت قطره‌ای بر روی سطح خاک اعمال میشود و خاک اطراف گیاه را مرطوب می‌نماید.
آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای یکی دیگر از روش های آبیاری تحت فشار است که به دلیل اعمال عمق آبیاری کم از روش های مفید و سودمند آبیاری می باشد. در این سیستم آبیاری تحت فشار، آب بوسیله پمپ از منبع به داخل شبکه پمپ شده ضمن عبور از سیلیکون ( فیلتر گردایی ) شن و مواد خارجی آن ته نشین می گردد. در این روش آب با فشاری بیش از یک اتمسفر از منبع تا محل مصرف انتقال می یابد.
پخش آرام آب بر روی سطح خاک یا زیر خاک به صورت قطره های جدا یا پیوسته یا به صورت اسپری ریز با فشار کم توسط قطره چکان هایی که در طول خط انتقال قرار دارند، می باشد. برخی قطره چکان ها به صورت لوله‌های اسپاگتی شکل بوده و چند خروجی دارند. این امر برای افزایش سطح خیس شده با حداقل افزایش در هزینه است .
برای گیاهان ردیفی کمتر دایمی مانند گوجه فرنگی، لوله فرعی و قطره چکان ها را با هم به صورت یک واحد قابل جدا ساختن می‌سازند که یا سوراخ هایی به فواصل ۲۲ تا ۹۰ سانتی متری دارند مانند لوله دو محفظه‌ای و یا دیواره‌های متخلخلی دارند که آب از آنها به بیرون تراوش می‌نماید .
آبیاری قطره ای روش موثری در تحویل آب مورد نیاز گیاه در محدوده توسعه ریشه داخل خاک است و این امکان را بوجود می آورد که عمل آبیاری تا حد رفع نیاز آبی گیاه انجام میشود. بنابراین در این روش به میزان زیادی از اتلاف آب به صورت نفوذ عمقی، ایجاد روان آب سطحی و تبخیر در مقایسه با روش های سنتی و بارانی کاسته می شود.
سیستمهای مختلف آبیاری قطره ای
سیستم آبیاری قطره ای قطره چکان در خط
سیستم آبیاری زیرزمینی با لوله‌های تراوا
سیستم آبیاری بابلر
سیستم آبیاری قطره ای نواری
آبیاری قطره ای ثقلی
محاسن و مزایای آبیاری قطره ای
صرفه‌جویی در میزان آب و هزینه
عملیات زراعی آسانتر
به کارگیری آب شور
عدم تشکیل رواناب سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک
تنظیم میزان آب مورد نیاز برای انواع خاکها و کشت‌ها در فصول مختلف زراعی
تهویه مناسب خاک و یکنواختی پخش آب در سطح مزرعه و عدم نیاز به زهکشی مزرعه
افزایش محصول در واحد سطح در مقایسه با آبیاری سنتی
عدم نیاز به تسطیح اراضی در این روش
جلوگیری از سله بستن و حفظ پوکی خاک
عدم نیاز به ایجاد نهرهای خاکی درون مزرعه و نهرهای زهکش و استفاده بهینه از کل زمین
قابل استفاده برای تمام گیاهان
امکان انجام آبیاری همراه با کود پاشی و سمپاشی و پخش یکنواخت آنها
وارد نشدن بذر علفهای هرز به مزرعه به دلیل انتقال آب از طریق لوله‌ها
سهولت در انجام عملیات زراعی
تبخیر سطحی در آبیاری قطره‌ای به حداقل می‌رسد و از خارج شدن آب از محوطه ریشه جلوگیری میگردد .
عدم امکان رویش بذر علفهای هرز به دلیل مرطوب شدن فقط بخشی از سطح خاک اطراف ریشه گیاه اصلی ( آبیاری قطره‌ای )
افزایش کیفی و کمی محصول
عدم نیاز به نیروی کارگر زیاد به دلیل ثابت بودن اجزای سیستم
لوله پلی اتیلن بیشترین مصرف را نسبت به سایر لوله ها در شبکه های آبیاری تحت فشار دارد و از اسراف و اتلاف آب جلوگیری می کند. ضریب هیزن ویلیام این لوله ۱۴۰ می باشد و محاسبه قطر لوله بر اساس قطر دهانه قطر دهانه خارجی لوله است و بر حسب میلی متر می باشد. فشار کارکرد آن ۵/۲-۴-۶-۱۰ اتمسفر است. و اتصالات آن رزوه ای و جوشی است.
سایز های لوله پلی اتیلن ۱۶-۲۰-۲۵-۳۲-۴۰-۵۰-۶۳-۷۵-۹۰-۱۱۰-۱۲۵-۱۴۰-۱۶۰-۱۸۰-۲۰۰-۲۲۵-۲۵۰-۲۸۰-۳۱۵ میلی متر است.
آبیاری اسپری
در این روش آب به‌صورت اسپری بر روی خاک پاشیده میشود و محیط اطراف درخت را آبیاری میکند.
آبیاری بابلر
بابلر یا آبفشان نوعی گسیلنده آبیاری قطره‌ای است که بر روی یک پایه در کنار درخت یا بوته گیاه نصب میشود و آب را به صورت چتری مانند و به قطر حدود ۶۰ سانتیمتر پخش می‌نماید. معمولاً نیاز آبی یک درخت با استفاده از یک آبفشان به خوبی تأمین میشود.
آبدهی نسبتاً بالای بابلر (دبی خروجی از ۳۰ تا ۴۰۰ لیتر در ساعت) باعث شده است تا از این وسیله در تبدیل آبیاری سطحی نخلستان‌ها و باغات قدیمی به آبیاری قطره‌ای استفاده شود. در حال حاضر در نخلستان‌هاو باغات قدیمی پسته و مرکبات قدیمی عملکرد خوبی از خود نشان داده است.
در بابلر امکان گرفتگی در اثر املاح موجود در آب بسیار کاهش یافته و در نتیجه هزینه نگهداری آن نسبت به سایر روشهای آبیاری موضعی پایین تر است. بنابر این در مناطقی که کیفیت آب نامطلوبی دارد میتواند مؤثر واقع شود. همچنین به دلیل حجم آب خروجی زیاد، مدت زمان مورد نیاز برای آبیاری توسط بابلر کمتر از سایر قطره‌چکان‌هاو گسیلنده‌ها میباشد.
همچنین از بابلر میتوان برای آبیاری چندین درخت و یا بوته استفاده نمود. برای این منظور نیاز است تا جویچهای تعبیه شود که بتواند آب خروجی را هدایت نماید و به پای گیاه مورد نظر برساند.
موارد استفاده از بابلر
آبیاری درختان و باغات، خصوصاً آبیاری نخیلات، پسته، مرکبات و درختان بزرگ و کهنسال
آبیاری بوته‌ها و گلکاری‌ها در فضای سبز
آبیاری در زمینهایی که کیفیت آب نامطلوب دارند
آبیاری زیرسطحی
آبیاری قطره‌ای زیرسطحی یک سیستم آبیاری بسیار کارآمد است که از لوله یا نوارهای قطره ای مدفون شده در خاک تشکیل شده است و وظیفه تامین آب مورد نیاز ریشه را به عهده دارد. از آنجایی که آبیاری زیر سطح زمین کشاورزی رخ میدهد (برخلاف آبیاری قطره‌ای روسطحی و آبیاری سنتی)، مواردی از قبیل پوسته پوسته شدن سطح خاک، آبگیری اشباع، تبخیر، ایجاد روان آب در سطح خاک (فرسایش خاک) و… تقریبا از بین می‌رود. سیستم آبیاری زیر سطحی دارای عملکرد ساده‌ای دارد، بدین ترتیب که مرطوب شدن و فرآیند آبیاری در اطراف نوار‌ها و لوله‌ها اتفاق می‌افتد و آب از همه جهات نوار آبیاری خارج میشود. در این روش آب به طور مستقیم در ناحیه ریشه نفوذ کرده و برخلاف آبیاری سطحی که بیشتر سطح خاک را مرطوب و منجر به رشد علف های هرز میشود، این مشکل را به صورت چشمگیری کاهش داده و در نتیجه جوانه زنی علفهای هرز سالانه نیز کاهش مییابد. در روش آبیاری زیر سطحی استفاده از منابع آبی در این روش بسیار بهینه میشود.
اصول پایه‌ای طراحی آبیاری قطره ای زیرسطحی
سیستم آبیاری زیرسطحی دارای طراحی مشابه آبیاری قطره‌ای روسطحی است. یک طرح عمومی آبیاری زیرسطحی شامل: یک حوضچه تصفیه، واحد پمپاژ، شیر تنظیم‌کننده فشار، شیرهای جلوگیری از برگشت جریان، واحد تزریق کود (ونتوری)، سیستم فیلتراسیون، شیرهای شستشو، لوله‌های PVC و نوارهای انتقال آب به ریشه است. در این روش لوله و نوارکشی بسته به محصول و نوع خاک (جاذبه مویرگی) از 10 تا 60 سانتیمتر زیر سطح خاک دفن میشود. در صورت عدم تنظیم صحیح جریان آب، احتمال گرفتگی بیشتر خواهد شد. بنابراین تصفیه آب در این روش بسیار ضروری است.
آبیاری زیر سطحی عموما یک فناوری پیشرفته است که از آن برای استفاده در مقیاس متوسط و بزرگ به طور خودکار استفاده میشود. این روش برای بسیاری از محصولات باغی و زراعی قابل استفاده است. برای مثال آبیاری زیر سطحی ذرت، یکی از تکنولوژی‌های نوین و کارآمد در آبیاری این محصول است.
جالب است بدانید که از قدیم الایام در مناطق حاشیه کویری ایران از روشی به نام آبیاری کوزه‌ای استفاده میشده است که در واقع نوع سنتی روش آبیاری زیرسطحی به‌شمار می‌رود. در آبیاری کوزه‌ای یک ظرف سفالین قابل نفوذ در داخل خاک و نزدیک پای درخت یا گیاه قرار داده میشود و آب به‌صورت دستی به داخل کوزه ریخته شده و از جداره ظرف به‌تدریج جذب خاک و گیاه میشود. امروزه استفاده از روش آبیاری کوزه‌ای مجدداً مورد توجه قرار گرفته و آب مورد نیاز ظروف سفالین یا همان کوزه‌ها به وسیله لوله‌های انتقال آب تأمین میگردد که موجب سهولت استفاده از این روش آبیاری شده است. این روش کم هزینه‌تر و ساده‌تر برای آبیاری زیر سطحی میتواند به همان اندازه برای مقیاس کوچکتر مفید و موثر باشد.
هزینه آبیاری زیر سطحی
تخمین‌ها حاکی از این است که هزینه سرمایه‌گذاری در یک سیستم آبیاری قطره‌ای زیرسطحی بالاست. هزینه‌ها بسته به منبع آب، کیفیت آب، درجه نیاز به تصفیه آب، انتخاب مواد، خصوصیات خاک و درجه اتوماسیون متفاوت است. طول عمر عمومی این سیستم بین 12 الی 15 سال است که میتوان با نگهداری مناسب و استفاده از مواد با کیفیت طول عمر آن را افزایش داد.
نگهداری و افزایش عمر سیستم
عملکرد و عمر هر سیستم آبیاری زیرسطحی بستگی به نحوه طراحی، عملکرد و نگهداری آن سیستم دارد. سیستمهای زیر سطحی باید به صورت خودکار کنترل شده و یا باید به صورت منظم مورد بازرسی دستی قرار گیرند. تعمیر لوله‌های دفن شده هزینه‌بر، دست و پاگیر و دشوار بوده و برای جلوگیری از جویده شدن لوله‌ها توسط جوندگان باید اقدامات اساسی صورت پذیرد. اجزای مختلف مکانیکی مانند پمپ‌ها، دریچه‌ها و فیلترها نیز باید به خوبی نگهداری شده و به صورت مکرر مورد بازدید قرار گیرند.
بخش فیلتراسیون یک سیستم آبیاری زیرسطحی در مقیاس بزرگ بسیار پیچیده بوده و عملکرد مناسب آن برای کل سیستم بسیار مهم و حیاتی است. نگهداری از سه فیلتر اصلی سیستم شامل جداکننده‌های گریز از مرکز (فیلترهای هیدروسیکلون)، فیلترهای دیسکی و توری و فیلترهای شن و ماسه (مدیا) بایستی به دقت انجام پذیرد.
این سیستمها بایستی به گونه‌ای طرحی شوند که خطوط اصلی و فرعی قابلیت شستشو داشته باشند. شستشوی خطوط اصلی میتواند اتوماتیک یا دستی باشد. توجه به این نکته ضروری است که خطوط بایستی در فصول رشد، حداقل هر 2 هفته یکبار شستشو شوند.
جنبه‌های بهداشتی
در صورتی که برای آبیاری از آب فاضلاب استفاده شود، تصفیه این آب فرآیند بسیار مهمی است. در حالتی که آب مورد استفاده به درستی تصفیه نشده باشد (بطور مثال: سطح بالای پاتوژن در آب) ممکن است خطرات بهداشتی را ایجاد کند. قبل از آبیاری اقدامات تصفیه مناسب باید صورت پذیرد تا از خطرات احتمالی آن جلوگیری شود. با این حال، خطرات بهداشتی ناشی از آبیاری قطره‌ای زیرسطحی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا میکند، چرا که آب آبیاری در منطقه ریشه تخلیه شده و از این رو از تماس مستقیم محصولات زراعی و پرسنل جلوگیری به عمل می‌آید.
این گیاه علفی چند ساله وبدون ساقه است که دارای پیاز کوچک کروی شکل توپر به قطر 3تا 5 ساتیمتر می باشد و از غشای مشبک قهوه ای رنگی پوشیده شده است که این پیاز در زیر خاک قرار میگیرد
هر پیاز تولید 6 تا 9 برگ باریک نظیر برگ علفهای چمنی می نماید واین برگها در قسمت بالای خاک قرار دارند .هر پیاز دارای یک گل بنفش رنگ با قسمت انتهائی لوله ای شکل وطویل که درقسمت فوقانی شش گلبرگ قرار دارد.ارتفاع قسمت هوایی وبیرونی گیاه حدود 10تا 30 سانتی متر بوده که دارای ساقه وتعدادی برگهای باریک است .از وسط برگها ساقه تولید شده وگل خارج می شود ودر ماههای مهر تا آذر ماه گل ها به تعدا د یک تا سه عدد بر روی هر ساقه ظاهر می شوند. معمولا” از هر پیاز یک دوسه گل خارج می شود.
مادگی در مرکز گل قرار گرفته ودارای یک تخمدان غده ای بوده واز قسمت تخمدانخامه باریکی خارج می شود .خامه طویل وکشیده بوده وبه رنگ زرد کمرنگ است که به یک کلاله شفاف قرمز نارنجی سه شاخه ای بطول 2.5-3 سانتی متر تقسیم می شود .
سه کلاله همراه با خامه ای که حدود 5 سانتی متر است پس از خشک شدن زعفران آماده عرصه به بازار می شود.
زعفران دارای بوی تند عطر وطعم تلخ است ضخامت کلاله در قسمت پهن بالایی آن 3تا 4 میلیمتر می باشد ودارای رنگ متمایل به قرمز بدون کرک با جلای روغنی ولوله مانند است که در قسمت فوقانی قیفی شکل آن پهن تر است. زعفران تازه خشک شده جلا دار وبراق بوده ودر اثر تماس دست خرد نمی شود اما پس از مدتی نگهداری تیره رنگ وشکننده می شود.
تکثیر زعفران از طریق ایجاد پیازچه های توپر جدید که از پیاز مادر تولید می شود صورت میگیرد . پیاز زعفران در ماههای تابستان به صورت راکد در زمین باقی می ماند ورشد دوباره خود را در حدود پایان فصل تابستان شروع میکند .
آب و هوای مناسب جهت کاشت زعفران
زعفران گیاهی است گرمسیری و در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و دارای تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبی رشد می کند و می شود در این مناطق کاشت زعفران را انجام داد. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتی با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیری ایران است، زراعت و کاشت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است.
پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود پس زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کشت زعفران است.
تهیه زمین جهت کاشت زعفران:
بهترین نوع خاک برای کاشت زعفران خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد
در تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصتهای مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می‌زنند درصورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد میتوان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد.
در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم عمیق می‌زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک میکنند در مرداد یا شهریور پس از پخش 80 – 40 تن کود حیوانی و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را به صورت فارو درمی‌آورند و برای کاشت زعفران آماده میکنند.
خاک مناسب جهت کاشت و پرورش زعفران
زعفران در زمین های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند بلکه بهترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 8 ـ 7 بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز پاک باشد در ضمن کاشت گیاه زعفران را باید در زمینی باشد که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد.
زمان مناسب جهت کاشت زعفران
از مرداد ماه تا مهر ماه می توان به کاشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت پیاز زعفران در زمین به مدت 7 ـ 4 و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی مانده و محصول می دهد و از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد زعفران در سال های بعد ندارد.
موارد استفاده
موارد استفاده از زعفران در اروپا ودر مشرق زمین بسیار گسترده بوده وبه عنوان دارو,رنگ نساجی ,مصارف آشپزی,صنایع شیرینی سازی وهمچنین برای مراسم مذهبی بکار گرفته می شده است.از زعفران غالبا”به جهت عطر وطعم ورنگ زرد خاصی که دارد در غذاها وبه ویژه همراه برنج مصرف میکنند.
خواص درمانی
بر حسب آزمایشهایی که در اروپا انجام شده است زعفران خاصیت کاهش چربی وکلسترول خون وافزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما را ازخود نشان داده است .
در طب عوام نقاط مختلف جهان زعفران به عنوان آرام بخش ضد اسپاسم اشتها آور ومقوی معده استفاده می شود .
در کشور آلمان زعفران به عنوان آرام بخشدرمان درد معده وشکم وآسم مصرف می شود .
جهت درمان اسهال خونی سرخک تب یرقان بزرگ شدن کبد بزرگ شدن طحال مالیخولیا عفونت دستگاههای اداری هیستریوبا دیابت وگاهی به عنوان ماده تعرق آور استفاده میشود.
روش نگهداری
زعفران باید دور از نور ورطوبت باشد بهتر است نگه داری زعفران در ظرف شیشه ای یا فلزی در بسته بوده که در حرارت معتدل نگه داری شود با توجه به اینکه اسانس (مواد معطر ) زعفران قابل تبخیر شدن است درصورت نگهداری نا مناسب به مرور زمان اسانس آن تبخیر شده واز اثرات دارویی وطعم ومزه آن کاسته می شود ومرغوبیت آن از دست می رود .چون مواد معطر گیاه یعنی اسانس در حالت پودر شده بسیار سریع تر از پودر نشده آن تبخیر می شود بهتر است زعفران را تا موقع مصرف پودر نکنیم ویا در صورت پودر کردن در ظرف در بسته نگهداری شود.
نیازهای اکولوژیکی
خاک:
زعفران نیاز به خاکهایی با بافت شنی تالومی خوب زهکشی شده عاری از رس دارد . این گیاه خاکهای سبک خوب زهکشی شده با بافت متوسط را نسبت به خاکهای خیلی حاصلخیز غنی از مواد غذایی ترجیح میدهد.چون در خاکهای با حاصلخیزی زیاد رشد رویشی نسبت به رشد زایشی افزایش می یابد . برای نمو پیاز خاکهای با زهکشی سطحی کافی لازم است پیاز زعفران در خاکهای مرطوب یا غرقابی دچار پوسید گی میگردد. زعفران خاکهای سیلیسی گچی را ترجیح می دهد. گزارشاتی وجود دارد که زعفران در هر خاکی مشروط به اینکه از سیستم زهکشی خوبی برخوردار باشد وآبیاری کود وعملیات لازم در طول دوره عمر گیاه به خوبی انجام شود قابل کشت است
آب وهوا :
بهترین شرایط برای رشد آن آب وهوای نیمه گرمسیری است.
شرایط آب وهوایی ایده آل برای رشد وتولید زعفران خوب آب وهوای خشک یا نیمه مرطوب می باشد.فتو پریود تاثیر قابل ملاحظه ای در گلدهی زعفران دارد مناسب ترین طول مدت روشنایی برای این گیاه یازده ساعت است. بارندگی بهاره تاثیر قابل ملاحظه ای در تکثیر پیاز های جدید دارد در حالی که بارندگی نوبت دوم در پایان تابستان یا شروع پائیز به ایجاد گل که سبب عملکرد خوب گیاه میگردد کمک می کند یخ زدگی وبارندگی در زمان گلدهی مضر است ومیتواند خسارت زیادی به عملکرد وارد نماید.
تکثیر
تکثیر زعفران از طریق پیاز توپر است در هرسال در ماههای اسفند وفروردین از پیازهای مادر پیازچه های جدید تولید میگردد .پیازهای جوان به شکل پیازهای خوراکی بوده وکمی فشرده ترسفید وتوپر هستند.
بر روی قسمت سفت پیاز تعدادی غلافهای فیبری قرار دارند .پیازچه های حاصل رشد کرده ودر سال بعد فقط یک بار گل می دهند وبعلاوه از آنها پیازچه های جدید ایجاد میگردد بطوری که پیاز های قدیمی پژمرده خشک شده واز بین میروند.این سیکل برای چندین سال ادامه می یابد.
اماده کردن زمین کاشت وعملیات لازم در طول عمر گیاه
زراعت زعفران به نیروی کار زیادی نیاز دارد وعملیات کاشت آن در نواحی مختلف متفاوت است .ابتدا زمین را شخم زده واز علف های هرز ریشه گیاهان سنگ و……….تمیز می نمائیم زمینهایی را که قبلا” زعفران در آن کشت شده است در زمستان با عمق 25 تا35 سانتی متر شخم می زنند وتمیز کردن مزرعه ار علفهای هرز توسط دندانه وهرس انجام می شود.شخم دوم در پایان فروردین ماه یا اواسط اردیبهشت ماه چندین بار خاک بهم زده میشود وسپس به عمق 10تا 15سانتی متر شخم زده می شود در مرحله نهایی کود حیوانی به صورت لایه ای در سطح زمین پخش میگردد تا بتوان آن را براحتی مخلوط کرد وتجزیه آن به کندی انجام گیرد.
آبیاری :
آبیاری سبک موجب تسریع شکوفه دهی وافزایش عملکرد میگردد .اولین عملیات سله شکنی در تیرماه انجام می شود وبه منظور تسهیل در تهویه کانالهای زهکشی حفر میگردد در طی ماههای اردیبهشت تا شهریور که زمان رکود پیاز است اگر رطوبت زیاد باشد ممکن است پیازها بپوسند .چنانچه در نیمه اول شهریور ماه مثلا” حدود سی روز پس از تشکیل جوانه ها ی پیاز مجد دا” عملیات سله شکنی به عمق 8تا 10 سانتیمتر تنها با دادن مقداری کود دامی انجام شود پس از برداشت گلها نیزعملیات سله شکنی انجام شده وکود دامی داده شود.
کود:
استفاده از کود دامی به میزان 15تا 22 تن در هکتار در موقع آماده کردن زمین لازم غاست .همچنین اضافه کردن کودهای ازته فسفره وپتاسه نیز به ترتیب 510و15 کیلو گرم در هکتار برای موفقیت در سالهای بعد توصیه می شود.
عملیات کاشت پیاز زعفران
برای کاشت زعفران 5 – 4 نفر شرکت میکنند
برای کاشت پیاز زعفران ابتدا چاله‌های یک ردیف را با بیل درمی‌آورند و در داخل هر چاله از 15 – 3 پیاز قرار می‌دهند. عمق کاشت پیاز زعفران 20 – 15 سانتیمتر در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرد. پیازها در عمق 20 سانتیمتری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنشهای محیطی و در تابستان از گرما زدگی مصون می‌مانند.
برای کاشت زعفران 5 – 4 نفر شرکت میکنند به این ترتیب که یک نفر با بیل چاله‌ها را درمی‌آورند دو نفر پیازهای قابل کشت را به صورت دسته‌های 3 تا 5 یا 15 تائی انتخاب میکنند.
نفر چهارم پیازها را در داخل چاله‌ها قرار می‌دهند و بقیه نفرات کار خود را ادامه می‌دهند تا تمام زمین زعفران کاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده با بیل یا ماله‌ای که صاف و فشرده می‌سازند تا پیازها به خاک بچسبد. زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پائیزه رها میشود قبل از آبیاری در حدود 20 – 10 تن کود حیوانی کاملا پوسیده با بیل در سطح زمین پخش می‌نمایند. پس از انجام عمل کاشت زعفران روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی به نظر می‌رسد.
برای خواندن مقاله کشت ایروپونیک و هیدروپونیک زعفراناینجا کلیک کنید.
مقدار و نوع پیاز
مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار 2 تن غده می باشد
پیاز زعفران باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عاری از هر نوع بیماری بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوست های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند. (کپه همان جای ریشه زایی در ته پیاز است که چوب پنبه ای و خشک می باشد) برای اینکه غده ها پس از کاشت زعفران مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت زعفران با سموم جیوه ای از قبیل سرزان، تری تیزان، گرانوزال و برای هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم سم مصرف نمود.
مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار 2 تن غده می باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده ها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غده ها پوک می گردند و پس از یکی دو سال به کلی از بین می روند. در سال هفتم مقدار غده ای که از زمین می توان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.
مقدار و نوع کود برای کاشت
گیاه زعفران به مواد غذایی فراوانی احتیاج دارد. از دادن کود تازه حیوانی بایستی خودداری شود و فقط کود پوسیده استفاده نمود. به طور کلی در هر هکتار زعفران کاری نیاز به 50 ـ 30 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس به زمین داده می شود. مصرف 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانی برای هر سه سال یک بار می تواند بهترین پیشنهاد برای کشاورز زعفران کار به حساب آید.
نحوه آبیاری بعد از کاشت
پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود
پس از کاشت پیاز زعفران در زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیاری کرد در صورتی که قبل از کاشت زعفران مزرعه آبیاری شده باشد می توان آبیاری را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهی است مقاوم به کم آبی و اولین آبیاری پاییزه باید حتما 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام گیرد.
اگر آبیاری جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود ابتدا برگ ها ظاهر می شوند و سپس گل ها پدیدار می گردند و در این صورت چیدن گل ها به سختی انجام خواهد گرفت و چه بسا گل ها بین برگ ها باقی مانده و از بین خواهند رفت.
پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود چون زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد ولی اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن پیاز زعفران کمک می کند.
سله شکنی پس از کاشت
بعد از آبیاری اول به محض گاورو شدن زمین سطح مزرعه باید سله شکنی شود به نحوی که پیازها صدمه نبینند بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولتیواتر است. سله شکنی باعث میشود که گلها به آسانی از خاک بیرون آمده و کود حیوانی با خاک مخلوط گردد.
در مواقعی که زارع نتوانسته باشد به زمین خود کود دهد قبل از اجام آبیاری میتوان کود لازم را در سطح خاک پخش نموده و با شخم سطحی با خاک مخلوط نمود و بعد از این عمل که در واقع حکم سله شکنی را دارد جهت هموار نمودن زمین و چسباندن خاک به پیازهای زعفران زمین را ماله می‌کشند.
پس از کاشت و برداشت رعفران باید علفهای هرز از بین برد
اولین وجین زعفران بعد از برداشت گلهای زعفران می باشد
علفهای هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید سبب کاهش محصول میشود علاوه بر این ممکن است در مراحل کاشت زعفران و برداشت زعفران مزاحمتهایی ایجاد و میزبان تعدادی از بیماریها و حشرات و بخصوص نماتد باشد.
وجین مزرعه در هر موقع که علفهای هرز رشد کردند ضروری است. در مزارع زعفران اولین وجین بعد از آبیاری دوم انجام و این وجین باعث از بین رفتن علفهای هرز مزرعه زعفران میگردد.
بطور معمول اولین وجین زعفران بعد از برداشت گلهای زعفران و دومین آن در صورت لزوم به فاصله در حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام میشود. در مورد مبارزه شیمیایی با علفهای مزرعه باید توجه کرد که چون اثر این علف کشها بر روی گیاه آزمایش نشده لذا باید به هنگام رشد بوته‌های زعفران از مصرف علف‌کش‌های شیمیایی خودداری شود.
برداشت فرآیند وراندمان زعفران
a. چیدن گلها
b. فصل گلدهی زعفران حدود 4تا 6 هفته طول میکشد که از اواخر مهر ماه شروع وتا اواخر آبان ماه ادامه دارد .
c. گلها را صبح زود وبلا فاصله پس از بخار شدن شبنم وقبل از پژمرده شدن گلها دراثر حرارت می چینند برای انجام اینکار نیاز به نیروی انسانی فراوان ماهر ودقیق دارد.
برداشت
عملیات برداشت زعفران حدودا 25 ـ 15 روز به طور می انجامد
مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از غده هایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشته اند گل داده و تولید محصول می کند. معمولاً اواسط آبان ماه گل های بنفش رنگی در مزرعه ظاهر می شود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز شده و تقریبا سه هفته ادامه دارد.
موقعی که گل ها ظاهر می شوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانی یا بنفش خوش رنگی در می آید و یکی از زیباترین چشم اندازهای طبیعت را زمانی می توان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است زیرا در آغاز سرما و خزان کلیه گیاهان که هیچ گلی در صحرا نیست گل می دهند.
برای چیدن گل ها پیش از آنکه خورشید صبحگاهی اشعه نارنجی خود را بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه می یابد. عملیات گل چینی حدودا 25 ـ 15 روز به طور می انجامد.
جدا کردن کلاله ها
کلاله ها در همان روز باید جدا گردد زیرا در دست گرفتن گلهای تازه راحت تر میباشد گلها روی یک میز در محل مسقف قرار میگیرند وکارگران کلاله ها را بوسیله یکی از روشهای زیر که همگی نیازمند مهارت وحوصله کافی میباشند جدا میکنند.
مادگی درون جام گل را توسط ناخن انگشت شست دست چپ قطع نموده وکلاله ها را با استفاده از انگشتان دست راست به بیرون می کشند ودر ظرف سفالی جمع آوری میکنند.
گل توسط قیچی به نحوی بریده می شود که انتهای کم رنگ کلاله ها همراه با ساقه باقی بماند وپس از آن قسمت فوقانی قرمز رنگ کلاله از گلبرگها جدا می گردند.
خشک کردن کلاله ها برای نگهداری طولانی تر زعفران تازه باید خشک گردد . روش خشک کردن تعیین کننده کیفیت وارزش نهائی زعفران است .
عطر خاص زعفران در زمان خشک کردن در اثر هیدرولیزشدن ترکیبات پیکروسین وآزاد کردن آلد ئید فرار یعنی سافرانال میگردد.
دوروش خشک کردن بکار گرفته میشود که عبارتند از:
• خشک کردن توسط آفتاب
• خشک کردن بوسیله حرارت آتش
عملکرد زعفران
میزان گلی که از واحد سطح میتوان برداشت نمود به عوامل متعددی از قبیل خاک موقعیت جغرافیایی عوامل جوی مانند نوسانات درجه حرارت ومیزان بارندگی در ارتباط است. بهار گرم و پائیز طولانی موجب گل دهی زود رس میگردد.
عملکرد زعفران در سال اول گلدهی ناچیز وبه تدریج در سالهای بعد افزایش مییابد .
در سال دوم عملکرد طبیعی آن حدود 1800تا 2500 گرم در هکتار می باشد.
در سال سوم عملکرد طبیعی حدود 4تا 5کیلوگرم می باشد.
پس از چهار تا پنج سال عملکرد طبیعی 10 تا 15 کیلو گرم میباشد.
در سال ششم ماکزیمم 15 کیلو گرم
در سال هفتم ماکزیمم 10کیلو گرم
در سال هشتم جمع آوری وکشت مجدد پیاززعفران لازم می باشد. معمولا” هرهکتار زمین احتیاج به چهار تن پیاز زعفران دارد.
از هر 210عدد گل( 630عدد کلاله) حدود پنج گرم زعفران خشک تولید می شود.
فوگ پونیک بانام لاتین Fogponic یک فرم پیشرفته از آیروپونیک است که از آب به شکل تبخیری برای انتقال مواد مغذی و اکسیژن به ریشه گیاهان بصورت معلق استفاده میکند.
با استفاده از همان ایده کلی برای آیروپونیک، سیستم فوگ پونیک از یک رطوبت ۵-۳۰ میکرومتری در داخل محفظه ریشه استفاده می کند همانطور که برای مکانیسم تغذیه ورقه ای استفاده می شود.
بهترین جذب ذرات برای گیاهان از محدوده ۱ تا ۲۵ میکرو متر است. اندازه ذرات کوچکتر به معنی جذب سریع تر است.
مزیت بیشتر فوگ پونیک نسبت به سیستم آیروپونیک نیاز به انرژی کمتر گیاهان در رشد و توده ریشه است و قادر به حفظ یک گیاه بزرگ است.
آنچه که ممکن است واضح نباشد، نقش اکسیژن است. برگها و ساقه ها به فتوسنتز کمک می کنند و اکسیژن را به عنوان یک محصول جانبی تولید می کنند، اما در سطح ریشه، گیاهان نیاز به اکسیژن خاک برای کمک به تجزیه مواد غذایی برای زنده ماندن دارند. گیاهان نیاز مبرم به آب، مواد مغذی و اکسیژن برای تکامل کامل دارند. و یک سیستم که ترکیبی ایده آل از تمام این سه مورد را فراهم می کند، فوگ پونیک است.
در حالی که سیستم های هوازی مواد مغذی را برای ریشه گیاهان عرضه می کنند، فوجر ها بخار را به گره های ساقه و برگ و همچنین ریشه ها می رسانند، که در نتیجه باعث جذب مواد مغذی و گیاهان سالمتر می شود
مزیتهای سیستم فوگ پونیک:
گیاهان قطرات را خوب جذب می کنند، اما چون بخار را بهتر و سریع تر جذب می کنند، این می تواند خبر خوبی برای تولید کنندگان باشد.
از مزیتهای فوگ پونیک تولید زباله های کمتر، حفاظت از فضای مناسب و فرصت کمتر برای خطا است، مخصوصا در هنگام ریشه زدن.
یکی دیگر از مزیتهای فوگ پونیک نسبت به سایر برنامه های کاربردی، این است که مه مهاری فوق العاده اجازه می دهد تا موهای بسیار کوچک مثل شاخه ها از توده ریشه اصلی رشد کنند. این مساحت سطح نمایشی را برای دریافت مواد مغذی و اکسیژن فراهم می کند که باعث رشد انعطاف پذیری می شود
مزیت بزرگ فوگ پونیک این است که غلظت مواد مغذی خود را در هنگام سکل چرخشی از دست نمی دهد.روش هایی مانند NFT یا تکنیک فیلم های مواد مغذی بسیار عالی است، اما از آنجا که مواد مغذی در سراسر توده های ریشه عبور می کنند، به تدریج کمتر و ضعیف تر می شوند. به عنوان یک نتیجه، گیاهان در پایان چرخه، آب و مواد مغذی را به همان اندازه گیاهانی که در اوایل چرخه رشد می کنند، سود نخواهند برد. رشد با سیستم فوگ پونیک، این مشکل را از بین می برد و باعث می شود تا مه بطور ۱۰۰٪ در سراسر مناصق ریشه، نفوذ کند.
معایب فوگ پونیک:
در هنگام راه اندازی یک سیستم جدید ممکن است مشکلی برای پراکندگی بخار وجود داشته باشد.
هزینه های راه اندازی می تواند بالا باشد، و تجهیزات نیاز به تمیز کردن منظم برای جلوگیری از اشباع شدن دارد همانند مشکل نازلها در سیستم آیروپونیک.
هر دو سیستم ایروپونیک و فوگ پونیک روش های پیشرفته ای برای باغبانی در فضای باز هستند. آنها برخی از مزایای واقعی نسبت به سیستم های هیدروپونیکمعمولی را ارائه می دهند، اما دارای یک نقطه ضعف هستند: آنها هر دو با استفاده از تایمر و برق به تحویل مداوم آب و مواد مغذی تکیه می کنند
در طول قطع برق، کل محصولات می توانند به سرعت از بین بروند. برای جلوگیری از این نوع فاجعه، استراتژی قدرت ثانویه، مانند یک ژنراتور، یک ایده خوب است.
فوگ پونیک در مقایسه با سیستم آیروپونیک مزیت دیگری دارد. فوگ پونیک در رشد و توده ریشه به انرژی کمتر گیاهان نیاز دارد و میتواند یک گیاه بزرگ را حفظ کند.
آنچه که ممکن است شفاف نباشد تاثیر اکسیژن میباشد. ساقه‌ها و برگها به فتوسنتز کمک میکنند و به تولید اکسیژن بعنوان محصولی جانبی کمک میکنند، ولی در سطح ریشه، گیاهان جهت کمک به مواد غذایی برای زنده ماندن به اکسیژن خاک نیاز دارند.
گیاهان برای کامل شدن به مواد مغذی، اکسیژن و آب نیاز جدی دارند و فوگ پونیک مجموعه‌ای عالی از تمام این سه گزینه را فراهم میکند.
در حالی که مواد مغذی توسط سیستمهای هوازی به ریشه گیاهان می‌رسد، بخار توسط فوجرها به گره‌های برگ و ساقه و برگ و نیز ریشه‌ها می‌رسد که نهایتا باعث جذب گیاهان سالمتر و مواد مغذی میشود.
مراحل رشد گندم
نیاز آبی گندم
آبیاری گندم در شرایط کم آبی
