امروزه در تولید برخی از محصولات کشاورزی، استفاده از روشهای صنعتی و مدرن از قبیل سیستمهای گلخانه‌ای و سیستمهای آبکشت (هیدروپونیک) و هواکشت افزایش قابل توجهی یافته است.
امروزه این تکنیک به‌طور خاص در مورد سبزیجاتی مثل: کاهو، گوجه‌فرنگی، خیار و سایر سبزیجات و همینطور برخی از گیاهان زینتی نظیر لاله، سنبل، آلسترومریا و غیره مورد استفاده قرار گرفته و به طور کاملا اقتصادی و با سود بالا این تکنیک انجام میگیرد. بزرگترین مزیت این سیستمهای کشت استفاده حداکثر از فضا و سطح زیرکشت به سبب طبقاتی بودن و تراکم کشت بالاست که این موضوع هزینه تهیه زمین زراعی و عملیات مربوط به آماده‌سازی زمین را به شدت کاهش میدهد.
گذر زمان و افزایش سطح کشت این گیاه هم نتوانسته است از ارزش بالای آن کم کند.
کاشت زعفران در گلخانه به روش هواکشت و غیر هیدروپونیک این طرح برای اولین بار در کشور چین منطقه خودمختار تبت در سال ۲۰۰۶ توسط جوان چینی به نام آقای (بِن) که تحصیلات خود را در رشته‌ی کشاورزی به اتمام رسانیده بود برای اولین بار در جهان اجرایی شد.
کاشت زعفران در گلخانه در حال حاضر اصلی‌ترین نوع کشت زعفران در چین میباشد.
پرورش زعفران گلخانه ای در گلخانه هیدروپونیک و گلخانه آیروپونیک
مزیت نسبی این روشهای کشت، نسبت به روشهای مرسوم، جلوگیری از هرزروی آب و خارج شدن آن از دسترس گیاه میباشد که این موضوع به شدت میزان آب مصرفی را کاهش میدهد.
در کنار این مزایا، هزینه اولیه بالا برای تاسیس و راه‌اندازی این سیستمها را میتوان از معایب مهم آن در نظر گرفت که ممکن است تصمیم‌گیری را برای تولیدکنندگان جهت ورود به این عرصه کمی سخت کند
کشورهایی از قبیل چین، اسپانیا، امارات، ترکیه، شمال افغانستان و هندوستان
چرا باید زعفران را در گلخانه کشت کنیم؟
در این نوع کاشت راندمان محصول در مقایسه با کشت سنتی به ده برابر رسیده است.
با در اولویت قراردادن بحران آب در کشور این نوع کشت به خاطر مصرف بسیار کم در آب بهترین روش برای کشت در راستای مدیریت مصرف آب میباشد.
در نوع کشت گلخانه‌ای به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نگهداری در بهترین شرایط دمایی و محیطی راندمان بازدهی محصول نسبت به روش کشت سنتی بسیار بالاتر بوده، به طوری‌که برداشت محصول کلاله خشک شده به روش سنتی در هر هکتار به میانگین هفت کیلو بوده این میزان در روش کشت گلخانه‌ای به میانگین ۲۳ تا ۲۵ کیلومتر در هکتار رسیده.
در کشت سنتی کلاله گل در معرض برخورد با نور آفتاب بوده که باعث از بین رفتن عطر، قدرت، رنگ‌دهی و میزان طعم کلاله میباشد. در روش نوین کاشت زعفران در گلخانه ما از این مشکل مبرّا شده‌ایم که این نیز خود باعث کیفیت بسیار بالا در کلاله میشود و با درنظرگرفتن نیاز و رقابت در بازار جهانی و ریزبینی کشورهای برندپسند این امر بسیار مهم است. برداشت زعفران با این کیفیت در بازار جهانی دارای ارزش بالا بوده و چند برابر زعفران‌های دیگر قیمت دارد.
در حال حاضر بهداشت یکی از مسائل مهم در بین جوامع میباشد. در نوع کشت سنتی گل زعفران به خاطر قرارگرفتن در محیط نامناسب و تماس با خاک و کود حیوانی و … دارای بهداشت مناسب نمی‌باشد. در روش کشت گلخانه‌ای محیطی بسیار مناسب و بهداشتی و به دور از هر نوع آلودگی برگ برنده دیگری در مقایسه با کشت سنتّی دارد.
در روش سنتی پیاز به مدت بسیار طولانی و چندین سال و به دور از دید و دسترسی در زیر خاک دفن شده که موجب افزایش بیماری در پیاز و خاک میشود در کشت نوین پیاز در دسترس بوده و مراقبت‌های لازم به راحتی و سهولت انجام میشود.
در حال حاضر با مشکل بیکاری در کشور به دلیل خشکسالی و … مواجه هستیم کشت نوین زعفران باعث به کارگیری نیروی کار بیشتر و اشتغال‌زای در کشور میشود که خود امری ضروری و بسیار مفید میباشد.
این نوع کشت نوین را نیز میشود در فضای محدود به صورت طبقاتی انجام داد و نیاز به زیرکشت بردن اراضی بسیار نیست. ده هزار مترمربع را میشود در یک محیط هزارمتری اجرا نمود.
نیازمندی های طرح کاشت زعفران در گلخانه
100 متر زمین که در 5 طبقه ایجاد می شود جمعاً با ظرفیت 500 متر گلخانه
4000 متر زمین جهت بازگرداندن 6 تن پیاز از گلخانه به خاک
میزان سود دهی در سال، 100 تا 120 میلیون تومان
این روش در همه جای ایران قابل کشت می باشد.
هزینه راه اندازی بدون در نظر گرفتن زمین برای این 100 متر (هزینه های خرید پیاز و تجهیزات و کلیه وسایل مورد نیاز) تقریبا 30 میلیون می باشد. قیمت زمین بستگی به منطقه شما داشته و در هر شهر و استانی متفاوت می باشد.
ناگفته نماند این هزینها فقط برای یک بار پرداخت میشود و هزینهای دیگر هر ساله از قبال تکثیر پیازهای مازاد جبران میشود(پیاز زعفران هرسال تولید مثل میکند و تکثیر میشود)
بازدهی محصول از این متراژ بالای 20 تا 25 کیلو گرم میباشد که مبلغ هر کیلو بین ۹ تا ۱۳ میلیون تومان میباشد،البته در صورتی که از پیاز ۲۰ تا ۲۵ گرم تغذیه شده استفاده شود.توجه داشته باشید که در سال اول شما به راندمان مورد نظر نمیتوانید دست پیدا کنید
بعد از برداشت محصول پیازها باید به خاک برگردند و در زمان کاشت نیاز به ۱ الی ۴ مرحله بسته به مناطق نیاز به آبیاری دارد.
اگر سرمایه زیادی برای شروع کار ندارید میتوانید با متراژ کمتر شروع کنید هیچ ضرورتی بر اجرا سطح کاشت بالا نیست.
تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز احداث گلخانه کشت زعفران بر پایه ایروپونیک
روش کشت هیدروپونیک یا آبکشت است. واژه هیدروپونیک به معنی کار با آب است. این روش ازلحاظ هزینه اولیه مشابه سایر روش های بسترسازی است اما راندمان کشت و تولید محصول را تا حدود 30 درصد افزایش می دهد و همچنین با توجه به ثابت بودن هزینه هایی که برای سرمایش و گرمایش مصرف می شوند، مقدار سود خالص بیشتر میشود. در این روش ریشه گیاه باید یا در هوای فوق العاده مرطوب، یا در آب و یا در بعضی مواد جامد (غیر از خاک) که رطوبت را به مقدار بالا در خود ذخیره می کنند، نگهداری شوند. در روش هیدروپونیک، آب موجود در اطراف ریشه، مواد مغذی و اکسیژن را به گیاه می‌رساند. مساحت زمین کشت: 5,000 مترمربع هزینه های ساختمان سازی و تامین زمین هم هستند.
ایروپونیک یا هواکشت یک روش باغبانی سرپوشیده است که در آن گیاهان در حالی رشد و نمو میکنند که ساختار ریشه‌شان در هوا معلق میباشد و به وسیله اسپری شدن مداوم آب حاوی مواد محلول معدنی و کودهای شیمیایی تغذیه میشوند.
در این روش شما هزینه های اضافی زمین های کشاورزی مانند: هزینه شخم زمین، هزینه رساندن آب به زمین، هزینه های کارگر و… را ندارید و به همین دلیل سودآوری شما چند برابر می شود.
خاک در هواکشت مورد استفاده قرار نمی‌گیرد چرا که در حالی که ریشه گیاهان به طور دائمی و یا متناوب در معرض مِه غنی از مواد مغذی قرار دارد همچنان میتوانند به رشد خود ادامه دهند. هواکشت یا ایروپونیک در فضای بسته، راهکاری موثر برای پرورش سبزیجات در اختیار ما می‌گذارد بدون آنکه نیازی به کشت در گلدان و تغییر مجدد گلدان به منظور دسترسی بیشتر گیاه به فضا و مواد غذایی در خاک داشته باشیم. مساحت زمین کشت: 3,000 مترمربع هزینه های ساختمان سازی و تامین زمین هم هستند.
سیستم کشت گلخانه ای زعفران
در سیستم کاشت زعفران در گلخانه, در خردادماه پس از زردشدن علف گیاه پیاز از خاک جدا شده و در محیطی با تهویه هوای مناسب و خنک انبار میکنیم. در اول شهریور ماه پیازهای بالای ده گرم در طبقه‌های چوبی قرار داده شده و به محیط گلخانه‌ای برده میشود. در دمای و نور و رطوبت مناسب که در بازه‌ی زمانی متغییر میباشد، نگهداری میشود.
در مهرماه پیازها شروع به جوانه‌زدن میکند. در این مدت از اطراف پیاز جوانه‌های بسیاری میروید که باید به جز دو یا سه جوانه اصلی، دیگر جوانه‌ها از پیاز حذف گردد این کار باعث جلوگیری از هدررفتن توان پیاز برای گلدهی میباشد.
پیاز در اواخر آبان یا اوایل آذر شروع به گلدهی میکند و بعد از برداشت گل پیاز و گذراندن مراحل ضدعفونی و حذف جوانه‌های اضافی به زمین بازگردانده میشود در سال بعد مراحل تکرار میشود.
با کاشت زعفران در گلخانه به روش گلخانه ایروپونیک یا هیدروپونیک، میتوان در محیطی کمتر از فضای افقی و عمودی گلخانه برای پرورش بیشتر و به نحو موثرتری بهره برد و آب کمتری نیز هدر داد. بسته به نوع سیستم، مواد مغذی ممکن است به صورت دستی با وقفه‌هایی در هر شب و روز در اختیار گیاه قرار داده شوند، اما در طول دوره گلدهی زعفران عملاً نیاز به تغذیه نداریم.
نیازمندی های طرح کاشت زعفران در گلخانه
طرح توجیهی کاشت زعفران در گلخانه:
100 متر زمین که در 5 طبقه ایجاد می شود جمعاً با ظرفیت 500 متر گلخانه 4000 متر زمین جهت بازگرداندن 6 تن پیاز از گلخانه به خاک میزان سود دهی در سال، 100 تا 120 میلیون تومان این روش در همه جای ایران قابل کشت می باشد. هزینه راه اندازی بدون در نظر گرفتن زمین برای این 100 متر (هزینه های خرید پیاز و تجهیزات و کلیه وسایل مورد نیاز) تقریبا 30 میلیون می باشد. قیمت زمین بستگی به منطقه شما داشته و در هر شهر و استانی متفاوت می باشد.
ایران، زادگاه زعفران و تولیدکننده بی‌رقیب
کشور چین با توجه به نیروی کارگری ارزان قیمت و هزینه‌های تولید پایین، با قیمت نسبتا پایین‌تری زعفران را تولید و به بازار عرضه کرده است، با این حال هنوز نتوانسته به عنوان یک رقیب جدی برای کشور ایران در تولید زعفران قرار بگیرد.
چرا که ایران به عنوان زادگاه زعفران و تولیدکننده بی رقیب این گیاه (بیش از 90 درصد تولید خالص جهانی) همواره جایگاه خود را در این صنعت حفظ کرده است و رسیدن به این جایگاه برای سایرکشورها کمی دور از ذهن به نظر می رسد.
در این شرایط نگرانی که به شدت در بلندمدت بایستی به آن توجه کرد ورود رقیبی مانند کشور چین در بازار تجارت جهانی زعفران نیست، چون با این سطح زیرکشت و تولید زعفران قدرت رقابت سایر کشورها با ایران بسیار سخت و محال به نظر میرسد.
نگرانی آینده، ورود زعفران چینی به بازار مبادلات جهانی با قیمت بسیار پایینتر از هزینه تمام شده این محصول برای کشاورزان و تولیدکنندگان ایرانی میباشد. همچنین افزایش ورود زعفران تقلبی و با کیفیت‌های بسیار پایین به بازار مبادلات جهانی را نیز میتوان از تبعات آن در نظر گرفت.
ایران برای حفظ جایگاه خود در بازار تجارت جهانی زعفران و جلوگیری از سقوط قیمت و کیفیت این محصول با ارزش بایستی به راهکارهایی جهت بالا بردن راندمان تولید در مزارع زعفران و کاهش هزینه‌های تولید دست یابد.
همچنین توجه بیشتر به بخش صادرات زعفران و فرآورده‌های وابسته آن با برندهای ایرانی میتواند به حفظ این جایگاه کمک کند که رسیدن به این مهم، همکاری و ارتباط جدی واحدهای تحقیقاتی، اجرایی و تولیدی بخش کشاورزی کشور را می‌طلبد. امیدواریم روزی در بازارهای ایران به سبب گرانی زعفران اصیل ایرانی، محصولی به عنوان زعفران چینی به فروش نرسد.
جمع آوری کنندگان: کیمیا رحمانی، هانیه قوتی، شقایق کلهر، امیررضا مونسان، حسین ناصر تبریزی
کشت ایروپونیک یا هواکشت، در واقع مانند کشت هیدروپونیک یک سیستم کشت بدون خاک است. هزینه ساخت گلخانه ایروپونیک نیز به دلیل تجهیزات و سیستم ها و اجرا و نصب، در شروع کار بالا است. با این تفاوت که در کشت ایروپونیک ریشه گیاه در هیچ ظرفی قرار نمی گیرد و همواره در هوا معلق است. ریشه‌ی واژه‌ی ایروپونیک از دو کلمه‌ی aero=هوا و فعالیت=ponos گرفته شده است که هردو ریشه ی یونانی دارند. ریشه گیاه در معرض اسپری آب و مواد غذایی قرار میگیرد و از این طریق تغذیه می شود تا دیگر نیازی به خاک یا هر گونه بستر کشت نداشته باشد. هواکشت بسیار برای فضاهای بسته و سرپوشیده مناسب است؛ بخصوص برای کسانی که می خواهند در استفاده از فضای موجود صرفه جویی کنند و دیگر نیازی به استفاده از گلدان یا ظروف نگه دارنده نداشته باشند. همچنین نیاز نیست ظروف نگهداری برای دسترسی گیاه به فضای بیشتر و رشد بهتر جابه جا شوند و گیاه همواره در جای خود به صورت ثابت رشد می کند.
ریشه گیاهان در هوا قرار می گیرد و محلول غذایی به صورت قطرات بسیار ریز روی ریشه پاشیده می شود. در سال 1976 هوا کشت این گونه تعریف شد که ریشه گیاه به طور مداوم یا غیر مداوم در محیطی که اشباع از قطرات ریز محلول غذایی است قرار می گیرد.این روش با فاز مایع مداوم سر و کار ندارد و در تحقیقات تغذیه گیاهی به خصوص میوه های جوان استفاده می شود. در این روش گیاهان داخل حفره هایی که روی قالب های ساخته شده از پلی استیرن منبسط شونده قرار دارند، کاشته می شوند، اما ریشه گیاهان صرفا در محیط هوایی در زیر قالب ها معلق بوده و درون جعبه پاشش قرار دارند که به منظور جلوگیری از نفوذ نور و رشد جلبک ها جعبه ها پوشانده می شوند.
شاید فکر کنید حالا که گیاه درون ظرفی قرار ندارد و تنها از طریق اسپری مواد مغذی و کود شیمیایی تغذیه می شود، حتما روند رشد آن کندتر از کشت معمول خواهد بود. اما نتایج یک سری تحقیقات توسط ناسا نشان می دهد که گیاه می تواند به خوبی در محیط کشت ایروپونیک رشد کند. در سیستم هواکشت، گیاهان را درون محفظه های محصوری قرار می دهند تا گیاه به سمت اطراف حرکت نکند. در واقع این محافظ به ریشه گیاه تنها امکان حرکت به سمت پایین، و به ساقه آن تنها امکان حرکت به سمت بالا را می دهد. گیاه در جای خود ثابت است و ریشه آن معلق در هوا. از آنجایی که مواد موردنیاز گیاه برای رشد و نمو به ریشه آن اسپری می شود، در نتیجه میزان آب کمتری مصرف می شود.
تفاوت کشت ایروپونیک با کشت سنتی
تا بحال برخی از تفاوت های هواکشت با سایر سیستم های پرورش محصول را دریافتید. بستر کشت ریشه گیاه را در فضای معینی محصور و محدود می کند و ریشه تنها می تواند درون فضای بستر گسترش پیدا کند. در کشت ایروپونیک، ریشه در هوا معلق خواهد بود و به سمت پایین حرکت خواهد کرد.
در کشت سنتی، گیاه مواد مغذی موردنیاز خود را از خاک دریافت می کند و توسط آب نیز تغذیه خواهد شد. در کشت ایروپونیک روش تغذیه گیاه، اسپری مواد مغذی مورد نیاز آن برروی ریشه است. هواکشت فضای کمتری نسبت به روش های کشت سنتی نیاز دارد. این توان وجود دارد تا با استفاده از سیستم کشت هیدروپونیک در مقدار فضای معینی، به توانید حتی تا چند برابر روش سنتی محصول تولید کنید. فضای کشت ایروپونیک، یک فضای کنترل شده است. بدین معنی که شما می توانید میزان رشد گیاه خود را کاملا تحت نظر بگیرید و آنرا کنترل کنید.
طریقه اسپری کردن
بسته به نوع سیستم کشت، به دو طریقه دستی و اتوماتیک، مواد به ریشه اسپری می شوند. روش دستی به این صورت است که در طول شب و روز، شخصی باید به صورت دستی به ریشه ها برسد (که کمتر اینگونه است). معمولا هر گلخانه ایروپونیک دارای چند پمپ هستند که به صورت اتوماتیک ریشه گیاهان را تغذیه می کنند و نیاز به نظارت و سرپرستی ممتد و مستمر ندارند.
انواع کشت ایروپونیک
کشت ایروپونیک معمولا به دو صورت انجام می شود:
ایروپونیک کم‌فشار (LPA)
یکی از دو روش کشت ایروپونیک میباشد. در این روش که یکی از شیوه‌های متداول هواکشت میباشد، گلخانه‌داران شخصا میتوانند سیستم LPA خود را به سادگی و با هزینهای کم طراحی و راه‌اندازی کنند. اکثر این سیستمها، ۲۴ ساعت شبانه‌روز و هفت‌روز هفته، دائما به مرطوب کردن ریشه‌های گیاهان مشغول هستند. به هر حال این روش به اندازه کشت ایروپونیک فشاربالا که مِهی رقیق با ذرات ریز تولید میکند کارایی ندارند.
در این روش ریشه های گیاهان را درست بالای مخزن ها قرار می دهند و با یک پمپ کم فشار آن را به صورت چکه ای به سمت گیاه هدایت می کنند. لازم به ذکر است که هر چقدر گیاهان بزرگ تر می شوند محتملاً قسمت هایی از ریشه آن ها خشک شده و مواد مغذی را به طور کامل دریافت نمی کنند. وجود هزینه های بالا در چنین واحد هایی باعث می شود نوعی نا پیوستگی در محلول پدید آید. چنین واحدی معمولا برای نشان دادن اصول هوا کشت مناسب است.
کشت ایروپونیک فشاربالا(HPA)
توسط ناسا توسعه یافته است. ناسا در گزارشی اعلام کرده که این متد کشت، کارآمدترین راه برای پرورش گیاهان درفضا محسوب میشود. به‌هرحال مطالعات زیادی مزایای کشت ایروپونیک HPA را بر روی زمین نیز اثبات کرده‌اند. لازم به ذکر است که همه سیستمهای HPA، ایروپونیک هستند اما همه کشت‌های ایروپونیک، HPA نیستند. سیستم HPA برای اینکه کارآمد باشد باید با فشاری بالا کار کند. این فشار برای اتمیزه کردن آب و ایجاد قطراتی به اندازه ۵۰ میکرون یا کوچکتر به کار می‌رود. گیاهان بیشتر مایل به جذب مواد غذایی محلول در آب هستند. آنچنان که گفته شد سیستم فشار بالا روشی کارآمدتر است. و با وجود نیاز به تجهیزات تخصصی‌تر میتواند هزینه‌های موثر را کاهش دهد.
در این روش غبار مورد نیاز به وسیله پمپ های پرفشار تامین می گردد. و به دلیل هزینه بالایی که دارد فقط برای گیاهان با ارزش استفاده می شود. گیاهانی مانند زعفران. در چنین سامانه ای مقدار زیادی آب و هوا تصفیه می گردد و همچنین مواد مغذی نیز استریلیزه می شود. و از پلیمر های سبک و سامانه های انتقال مواد مغذی استفاده می شود.
سامانه‌های تجاری
اولین بار و. کارتر در سال ۱۹۴۲، این کشت را بررسی کرد و روش هوا کشت در بخار را برای تسهیل آزمایش های ریشه کنی پیشنهاد کرد. از سال ۲۰۰۶، هوا کشت برای کشاورزی در سراسر جهان استفاده شده است. در سال ۱۹۴۴، L.J. Colothees اولین کسی بود که در تحقیقات خود در مورد بیماری های ریشه کشف کرد که مرکبات با پوشش مه مانند آووکادو بیماری نمی گیرند. در سال ۱۹۵۲، JF Trawl درختان سیب را با اسپری رشد داد.FV؛ و ونت کسی بود که در سال ۱۹۵۷ روش فرهنگ هوا کشت را به معنی امروز آن توسعه داد. او مواد مغذی را به درختان قهوه و گوجه فرنگی با استفاده از اسپری کردن به ریشه ها رساند.
ماشین جنسیس، ۱۹۸۳
اولین دستگاه بازرگانی هوا کشت بدست GTi در سنه ۱۹۸۳ ساخته و روانه بازار شد. این دستگاه به ماشین جنسیس (اقتباس از فیلم پیشتازان فضا ۲: خشم خان) معروف شد. ماشین جنسیس با عنوان «سیستم ریشه زایی جنسیس» به بازار عرضه شد.
دستگاه gti یک دستگاه آبی حلقه باز را به کار گرفت که بدست میکرو چیپ مهار می شد. و افشانه مغذی تنگنا بالا و آب-اتمیزه را به محفظهٔ هوا کشت هدایت می کرد.
در آن زمان، این دست یافتی انقلابی در فناوری در حال توسعهٔ کشت مصنوعی هوایی بود. ماشین جنسیس به سادگی به شیر آب و پریز برق متصل می شد.
تکثیر به روش هواکشت (کلون سازی)
هواکشت کلونینگ گیاهان را تغییر داد. اولا، هوا کشت اجازه داد که کل فرآیند را در یک واحد اتوماتیک اتمام دهد. بسیاری از گیاهان که در گذشته به نظر نشدنی – ناشدنی یا دشوار تبدیل شده بودند، به راحتی از یک ریشه توسط یک برش تکثیر می شد. این برتری بزرگی برای گلخانه ها بود، که رغبت داشتند که گیاهان ظریف و یا کاکتوس را تکثیر کنند، که بذرشان به طور معمول بدست آلودگی های باکتریایی در برش منتشر می شد.
هوا کشت از آب کشت و کشت بافت به عنوان آلت تکثیر استریلی گونه های گیاهی استفاده کرده است. دستگاه جنسیس و ابزار های دیگر هوا کشت، هر دو پرورش دهندهای و جنسیس، قادر به تکثیر گیاهان بودند. با توجه به این که بیشتر قسمت ها اتوماتیک بودند، گیاهان می توانستند کلون شده و به تعداد بالایی تکثیر شوند شوند. به طور خلاصه، تکثیر آن راحت تر شد، زیرا دستگاه های هوا کشت ساخته شده بودند برای یک راه پاک تر و تند تر برای رشد ریشه از محیط پیرامون یکتا و غبار غنی از اکسیژن.
پیوند زدن با ریشه هوایی
هوا کشت به طور قابل توجهی تکنولوژی کشت بافت را بهبود بخشید. این روش می تواند گیاهان ها را در دوره های کوتاه تر و چرخه های کار مرتبط با تکنیک های کشت بافت کاهش دهد. هوا کشت می تواند مرحله های ۱ و ۲ کشت خاک (علت همه تولیدکنندگان کشت بافت) را از بین ببرد. گیاهان کشت بافت باید در بستر استریل کاشته شوند (مرحله ۱) و پس از آن برای گسترش بسترشان کاشته می شوند. گام ۲).
سپس، اگر آن ها به اندازه کافی قوی باشند، می توانند به طور مستقیم در خاک طبیعی کاشته شوند. علاوه بر این، تمام بافت مستعد ابتلا به بیماری و عفونت است. هنگام استفاده پرورش دهندگان می توانند گیاهانی را که در هوا قرار دارند و به خاک طبیعی انتقال دهند. ریشه ها در هوا کشت مستعد ابتلا به بیماری و از دست دادن برگ و شوک نیستند (چیزی که آب هرگز قادر به غلبه بر آن نبود). با توجه به ایمنی آن ها، گیاهانی که ریشه های کمتری در هوا داشتند، مستعد ابتلا به پاتوژن ها بودند. قارچ ها و جلبک ها و باکتری های بی هوازی دیگر در این سیستم رشد نمی کنند.
Gti یک جایزه اختراع برای دستگاه و روش تمام هوا کشت دریافت کرده است که توسط میکروپردازنده در سال ۱۹۸۵ کنترل شده است. هوا کشت به عنوان یک روش شناخته شده است که صرفه جویی در وقت و هزینه ایجاد می کند. عوامل اقتصادی بخش بزرگی از کشاورزی ارگانیک هستند.
سیستم رشد جنسیس، ۱۹۸۵
تا سال ۱۹۸۵، gti نسل دوم خود را معرفی کرد، که به نام رشد سیستم پیدایش شناخته شده است. این یک سیستم حلقه بسته بود که جریان بازیافتی را که با ریز پردازنده کنترل شده بود، کنترل کرد. هوا کشت مجهز به جوانه زنی بذر شد، به همین دلیل gti اولین سیستم هوا کشت بود که جهان را شوکه کرد. بسیاری از واحدهای بسته دایره ای و حلقه بسته هنوز هم کار می کنند.
تجاری‌سازی
هوا کشت در نهایت آزمایشگاه را ترک کرد و وارد عرصه ی کسب و کار شد. در سال ۱۹۶۶، ب. بریگز، پیشگام پیشرفته تجاری، موفق به ایجاد ریشه در یک چوب جنگلی شد. او کشف کرد که قلمه هایی که ریشه های هوایی دارند سخت تر از آن هایی هستند که در خاک بودند، و نتیجه گرفت که اصل اساسی ریشه هوا است. او دریافته بود که درختان ریشه دار می توانند بدون شوک انتقال شوک و یا شکست در دستیابی به رشد طبیعی به خاک منتقل شوند.
شوک انتقال معمولا در سیستم آب کشت مشاهده می گردد. در سال ۱۹۸۲، در اسرائیل، آل نیر همچنین یک مزیت را برای یک دستگاه هوا کشت با استفاده از کم ترین فشارهوا برای حمل مواد مغذی به گیاهان معلق که توسط پلی استایرن در اتاق های فلزی نگه داشته شده است، به دست آورد. در تابستان سال ۱۹۷۶ دانشمند بریتانیایی به نام جان پرور یک سری آزمایشی در نزدیکی نیوپورت، جزیره سفید در بریتانیا انجام داد که در آن، کاهوها (واریته تامب) از بذرشان تا سن ۲۲ روزگی در هوای فشرده قرار داشتند توسط تهویه مطبوع نمو داده شدند.
تجهیزات مورد استفاده برای تبدیل محلول مغذی به مواد مغذی مه سان توسط صنایع کالیفرنیا تهیه شده بود. در سال ۱۹۸۴، در ارتباط با جان پرور (یک پرورش دهنده در جزیره سفید) یتیم خانه کینگز – از طراحی های مختلف سیستم هوا کشت برای رشد توت فرنگی استفاده کرد. گیاهان به ثمر رسیدند و محصولاتی را که توسط مشتریان چیده شده بودند، تولید کردند. سیستم محبوبیت خود را ثابت کرد، به ویژه توسط مشتریان قدیمی تر که تمیزی را تحسین کرده بودند، کیفیت و طعم توت فرنگی و این واقعیت که آن ها نباید برای کندن میوه خم شوند. در سال ۱۹۸۳، شخصی به نام ار. استونر توانست رابط ریز پردازنده ای را برای انتقال آب و مواد مغذی به درون محفظه های هوا کشت ابداع کند.
او همواره تلاش می کرد تا بتواند شرکت هایی به جهت تحقیق و توسعهٔ سخت افزار ها و رابط ها و بیوکنترلر ها و… را راه اندازی کند. او همچنین در سال ۱۹۸۵ توانست اولین شرکت ساخت و عرضه و پیاده سازی سیستم های حلقه بستهٔ بزرگ مقیاس در گلخانه ها را راه اندازی نماید. در سال ۱۹۹۰ ghe یا آب کشت جنرال سعی نمود تا سیستم هوا کشت را وارد بازار سیستم های آب کشت نماید. ولی در عمل خودش وارد ماجرای سیستم های هوازی شد. با این حال نمی توان به عنوان یک هوا کشت به این موضوع نگریست. زیرا در هوا کشت از غبار آب به جای قطرات آب استفاده می شود.
و این غبار به جای باران حقیقی آمازون استفاده می گردد. با این حال تقاضایی که در بازار ایجاد شده بود باعث شده بود که به عنوان یک تکنیک کاملا آب کشتی به آن بنگرند. البته خیلی از مردم هنوز تفاوت بین هوا کشت قطره درشت و هوا کشت قطره ریز را نمی دانستند. در اواخر دهه ۹۰ یک شرکت انگلیسی متقاعد شده بود که در مورد هوا کشت تحقیقی را انجام دهد. نتایج موفقیت آمیزی در این آزمایشات نصیب شان شد.
ولی هنوز هم دارای اشکالاتی بود. اشکالاتی مانند هزینه و نگهداری آن. یکی از مشکلات آن ایجاد پمپ هایی بود که اندازه شان بزرگ تر از حد عادی بود و این در حالی بود که هوا کشت قطره ای ساده تر ساخته می شد و نتایج قابل توجه تری هم داشت. این شرکت شروع به کار کردن روی پروژه هوا کشت قطره ای در مقیاس های بزرگ کرد. در آزمایشاتی که انجام دادند بالاخره متوجه شدند که هوا کشت برای تکثیر گیاهان روش بسیار ایده آلی است. آن ها روشی را پیدا کرده بودند که حالا دیگر نیاز به بستر خاصی نداشت و گیاه می توانست بدون خاک در آن به پرورش و رشد بپردازد.
و در آخر این شرکت مشخص کرد که نتایج بدست آمده حتی می توانست بهتر از این که به وجود آمده باشد. در صورتی که از هوا کشت استفاده می کردند. البته می باید گیاهان ابتدا در هوا کشت تکثیر کننده کشت می شدند و سپس به هوا کشت قطره ای منتقل می گشتند.
غذا های هوا کشت
در سال ۱۹۸۶ آقای استونر توانست غذا هایی که روش هوا کشت تولید شده بودند را به بازار راهی کند. او در مصاحبه ای که داشت مزایای چنین کشتی را به طور واضح بر شمرد.
مزایای هوا کشت برای زمین و فضا
استفاده از بستر هوا کشت باعث می شود که ما به یک شیوه موثر برای صرفه جویی بر رشد گیاهان دست پیدا کنیم.
استفاده کمتر از محلول مغزی
تمام گیاهانی که به روش هوا کشت تکثیر می شوند به میزان زیادی اکسیژن و دی اکسید کربن دریافت می کنند. صرف نظر از اکسیژنی که همین طور به ریشه گیاه می رسد، این اکسیژن در قطرات اتمیزه شده آب نیز مشاهده می گردد. که این خود کمکی وافر به رشد گیاه است. به خاطر داشته باشید که با کاهش مواد غذایی و افزایش اکسیژن رشد گیاه بیشتر می گردد.
یه نکته قابل توجه دیگر هم این است که در هوا کشت برون ریز میزان آبی که قبل از مصرف تصفیه می گردد کاهش می یابد. البته حجم بسیار کم محلول مصرفی در سیستم هوا کشت که اتمیزه هم می شود از ارتباط ریشه به ریشه گیاهان جلوگیری نموده و باعث می شود انتقال بیماری از یک گیاه به یک گیاه دیگر به شدت کاهش پیدا کند.
کنترل بیشتر محیط گیاه
با استفاده از روش هوا کشت می توانیم کنترل و نظارت موثر تری بر روی محیط پیرامون گیاه ایجاد کنیم و این در حالی است که در سایر روش های کشت گیاهان، کنترل و نظارت خاصی بر روی ریشه و ساقه گیاه نداریم. مثلاً در روش آب کشت هم شاهد این هستیم که ریشه های گیاه را آب احاطه کرده است و ما دسترسی خاصی با آن ها نداریم.
تغذیه بهبود یافته
در سیستم هوا کشت ما آزادیم که مقادیر مختلفی را از مواد معدنی در داخل یک محلول حل کنیم و به ریشه های گیاه برسانیم. چنین آزادی و سطح کنترلی می تواند به تحقیقات علمی کمک شایانی نماید. همچنین به راحتی می توانیم فواصل بین قطع و وصل شدن پاشش محلول را کنترل کنیم. و بخش های دیگر گیاه را می توانیم متفاوت با ریشه گیاه پرورش دهیم.
کاربر پسندی بیشتر
در بستر هوا کشت کار با گیاهان بسیار ساده تر از گذشته صورت می گیرد. دلیل آن هم این است که گیاهان به صورت جدا جدا از یکدیگر قرار دارند و ریشه آن ها به یکدیگر هیچ ربطی ندارد. ضمناً ریشه ها همگی معلق هستند و این کمک می کند که بیماری از یک ریشه به ریشه دیگر منتقل نشود. زیرا بستری در این میان وجود ندارد. مثلاً اگر ریشه گیاهان در خاک می بود، همان خاک عامل انتقال بیماری ها می شد. به این ترتیب برداشت گیاهان هم بسیار ساده تر از گذشته صورت می پذیرد. تازه اگر قرار باشد یک گیاه بیماری ای را داشته باشد یا دچار آلودگی شود به راحتی می توان آن را از این سیستم حذف نمود. بنابر این دیگر ریسکی برای از ریشه درآوردن گیاه وجود ندارد.
به صرفه تر بودن
مقرون به صرفه تر و کم هزینه ترین روش برای پرورش گیاهان سیستم هوا کشت است. یکی از دلایل آن می تواند این باشد که میزان غلظت محلول مغذی در این روش بسیار کمتر از روش های دیگر می باشد. دلیل دیگر آن هم این است که نیاز به سوبسترا را در آن از بین رفته است.
استفاده از ذخایر دانه
با استفاده از روش هوا کشت می توانیم مشکلات ناشی از ذخایر دانه و عوامل بیماری ها را به حداقل ممکن برسانیم. دلیل آن هم این است که محیط این سیستم کاملا محصور و قابل کنترل است. در حال حاضر سیستم هوا کشت به عنوان تنها سیستمی است که قادر است با بیماری های گیاهی مقابله کند. البته جدا شدن اتاق رشد از سایر بسترهای محیط هم به شدت به پیشگیری از ایجاد عوامل آلوده کننده کمک می کند. این امر باعث می شود ارتباط گیاه با محیط بیرون به حداقل ممکن برسد و از انتشار عوامل بیماری زای محیط جلوگیری می کند. به طور کلی می توان گفت که در چنین سیستمی انتقال بیماری از یک ریشه به ریشه دیگر امکان پذیر نیست.
وسایل مورد نیاز برای اجرا هواکشت
یک مخزن برای نگهداری محلول غذایی
پمپ شناور
لوله برای توزیع آب از پمپ داخل مخزن به محفظه‌های گیاهان
نازل‌های آبپاش
قالب‌های نگهدارنده ریشه گیاه
محفظه‌هایی محصور، کیپ و ضد آب، برای جمع شدن محلول بعد از اسپری
لوله برای برگرداندن محلول اضافی به مخزن
تایمر، برای روشن و خاموش کردن پمپ
چه گیاهانی می توان با کشت ایروپونیک پرورش داد؟
از سیستم ایروپونیک برای تکثیر قلمه هایی که به سختی ریشه دار می شوند استفاده می گردد. برخی از این محصولات عبارتند از: گردو، زیتون، پسته، سیب، مرکبات و همینطور برخی ازگیاهان مهم و استراتژیک داروئی نظیر سرخدار و… . این روش در مورد گوجه فرنگی، بادمجان و کاهو نیز نتیجه خوبی داده است.
به کمک این روش علاوه بر اینکه مدت زمان رویش گیاه به یک سوم کاهش می یابد، درصد موفقیت قلمه در ریشه زایی نیز افزایش می یابد. با توجه به اینکه وزارت کشاورزی به پرورش قلمه احتیاج دائم دارد، بنابراین مزیت مذکور برای این وزاتخانه بسیار اهمیت دارد. همانطور که گفته شد در فرآیند کشت ایروپونیک، شرایط رشد گیاه در محیطی از مه، بدون استفاده از خاک یا هر بستر دیگر فراهم می شود.
گیاهانی که تکثیرشان از طریق روش قلمه زدن به سختی ریشه دار می شود:
از سیستم آیروپونیک برای تکثیر قلمه هایی که به سختی ریشه دار می شوند استفاده می گردد. برخی از این محصولات عبارتند از: گردو، زیتون، پسته، سیب، مرکبات و همینطور برخی از گیاهان مهم و استراتژیک داروئی نظیر سرخدار و… .
به کمک این روش علاوه بر اینکه مدت زمان رویش گیاه به یک سوم کاهش می یابد، درصد موفقیت قلمه در ریشه زایی نیز افزایش می یابد. با توجه به اینکه وزارت کشاورزی به پرورش قلمه احتیاج دائم دارد، بنابراین مزیت مذکور برای این وزاتخانه بسیار اهمیت دارد. همانطور که گفته شد در فرآیند کشت آیروپونیک، شرایط رشد گیاه در محیطی از مه، بدون استفاده از خاک یا هر بستر دیگر فراهم می شود.
-گیاهانی که تکثیرشان از طریق کشت بافت است و برای آداپته شدن، به مدت زمان نسبتاً زیادی احتیاج دارند:
این سیستم توانسته است این زمان را برای گیاهانی نظیر سرخدار و مینی تیوبر به حداقل برساند و علاوه بر این مشکل ریشه زائی دشوار قلمه سرخدار را نیز برطرف نماید.
گیاهانی که تکثیرشان از طریق روش هیدروپونیک به دلیل تجمع عناصر غذایی در اطراف ریشه با مشکل مواجه می شود:
از آنجایی که تکثیر گیاهانی مانند توت فرنگی به طریق هیدروپونیک به علت تجمع عناصر غذایی در اطراف ریشه با مشکل روبرو می شود. بنابراین جهت تکثیر این گیاهان از روش کشت آیروپونیک استفاده می کنند. در این صورت رشد توت فرنگی سریع تر و عملکرد آن بیشتر خواهد بود.
گیاهانی که تکثیرشان از طریق روش تکثیر زایشی به سختی انجام می شود و یا به مدت زمان بیشتری جهت تکثیر نیاز دارند:
گیاهانی نظیر زعفران، مینی تیوبر، ارکیده و بنفشه آفریقائی به کمک این روش و به طریق رویشی به آسانی تکثیر می یابند. این روش به بالا بردن تراکم کاشت کمک می کند. برای مثال تولید مینی تیوبر توسط آیروپونیک در هر متر مربع ۲۰۴۹ عدد می باشد در صورتی که در روش های عادی فقط ۱۰۰ عدد است که این تفاوت بسیار قابل توجه است.
گیاهانی که تکثیرشان در شرایط عادی بسیار وقت گیر است و به تعداد زیادی کارگر احتیاج دارد:
کشت گیاهانی نظیر زعفران در روش های سنتی کشت و در شرایط مزرعه به تعداد زیادی کارگر نیاز داشته و بسیار وقت گیر می باشد اما با استفاده از این روش می توان به آن سرعت بخشید. علاوه بر این روش ایروپونیک غلظت رنگدانه قرمز را در کلاله به دست آمده بالا می برد.
سیستم ایروپونیک چگونه کار می کند؟
نحوه‌ی کار و اجزای سیستم ایروپونیک، مطابق اینفوگرافیک زیر می باشد.
مزایا و معایب
افزایش قرار گرفتن در معرض هوا
سیستم کشت آیرو پونیک چنین طراحی شده است که بتواند بیشترین مقدار هوای مورد نیاز ریشه گیاه را تامین نماید. البته ذکر این نکته نیز لازم است که دستگاه هایی که در این محیط به کار می روند باید کاملا پاکیزه و به دور از هرگونه آلودگی باشند.
مزایای استفاده از اکسیژن در منطقه ریشه
به منطقه رشد ریشه ها رایزوسفر می گویند. اگر می خواهید رشد گیاه تان سالم و کامل انجام بگیرد باید همواره اکسیژن را به این منطقه برسانید. نظر به این که پایه و اساس کار سیستم ایرو پونیک این است که میزان مشخصی از هوا و آب را در قالب قطرات ریز و مه مانندی به خورد گیاه بدهد، بیشتر گیاهان می توانند با چنین سیستمی پرورش یابند. برخی از کشاورزان در حال حاضر استفاده از بستر های ایرو پونیک را ترجیح می دهند.
چرا که قسمت اعظم این سیستم بر مبنای رساندن اکسیژن و هوا به ریشه گیاه است. با رساندن بیشتر اکسیژن به ریشه های گیاه رشد آن ها بیشتر شده و از به وجود آمدن پاتوژن ها جلوگیری می شود. حتی اکسیژن باعث پالایش گیاه می شود. پر واضح است که برای رشد بیشتر گیاه می بایست ریشه های آن را در معرض اکسیژن و هوای آزاد قرار داد. چرا که با این حال به رشد فیزیولوژیکی عالی می رسد.
و برعکس هر چقدر میزان فضایی که ریشه اشغال کرده کمتر و محدود تر باشد احتمال به وجود آمدن بیماری های مختلف در آن بیشتر می شود. به دلیل این که در سیستم ایرو پونیک همواره ریشه گیاه در دسترس است. بیشتر پژوهشگران علاقه دارند تا از این طریق بتوانند به مطالعات علمی خود بپردازند. مثلاً آقایان “سافر و برگر” پژوهشی را در خصوص اثر غلظت های مختلف اکسیژن را بر شکل گیری ریشه های نابجا در محیط منسوب به «ایرو پونیک» مورد بررسی قرار دادند. این دو نفر از یک سیستم سه لایه ای که در اطراف ریشه ایجاد کرده بودند استفاده کردند.
قسمت انتهای ریشه ها در محفظه مواد غذایی قرار گرفتند و بخش وسطی ریشه ها به طور مداوم مواد مغذی را دریافت می کرد. و در نهایت بخش بالایی آن بالا تر از مه پاش بود. نتایج به دست آمده حاکی از این بود که اکسیژن محلول در مواد غذایی به رشد آن ها خیلی کمک می کند. و جالب تر این که در قسمت میانی آن که فقط مربوط به مه پاش بود رشد ریشه ها به شدت افزایش پیدا کرده بودند. حتی از دو قسمت دیگر هم بیشتر و این تنها به خاطر اکسیژن بیشتری بود که در اختیار ریشه گیاه قرار گرفته بود.
سایر مزایای هوا (CO2)
گیاهان در شرایط کشت هیدرو پونیک به طور ۱۰۰% به دی اکسید کربن دسترسی دارند و می توانند عمل فتوسنتز را به خوبی انجام دهند. در ارتفاع ۱.۶ دهم کیلومتری از سطح آب غلظت گاز دی اکسید کربن به ۴۵۰ ppm می رسد ولی در همان نقطه و در زمان شب به ۱۵۰ ppm خواهد رسید. و جالب تر این که ارتفاعات پایین تر به طور عکس غلظت بالاتری را نشان می دهند. با این حال اگر گلخانه شما در هر قسمت از سطح زمین باشد میزان دی اکسید کربن استانداردی به گیاهان تان می رسد. در چنین گلخانه ای می توانید نور آفتاب را بازسازی کنید.
کشت عاری از بیماری
با ایرو پونیک می توانیم میزان بیماری ها و مقدار انتقال آن ها را به شدت کاهش دهیم. دلیلش هم ان است که تماس گیاهان با یکدیگر به شدت کاهش پیدا می کند. ضمناً تمام محلولی را که اسپری می کنیم می توانیم مجددا استرلیزه نماییم.
این در حالیست که در سایر بستر هایی که بر مبنای خاک استوارند بیماری از طریق خود بستر و همان خاک منتقل می شود. تصور کنید در برخی از گلخانه ها لازم است پس از هر بار برداشت کل بستر کشت را تعویض کرد و به جای آن بستری جدید نهاد. ولی در مدل کشت ایرو پونیک همواره می توانیم گیاه آلوده را به راحتی از بقیه جدا کرده و دیگر نگذاریم بقیه گیاهان را آلوده کند. تنها برتری ای که اجازه رشد آلودگی و میکروب ها را نمی دهد همان بستر کشت ایرو پونیک است. ضمناً می توانیم محصول مورد نظرمان را با تراکم بسیار بالا تر از شیوه های سنتی برداشت کنیم.
در سیستم های ایرو پونیک تجاری از دستگاه هایی استفاده می کنند که همگام با ریشه دهی گیاه تطبیق داده شود. محققان به این نتیجه رسیده اند که کشت ایرو پونیک باعث می شود به راحتی بتوانیم عمل غربالگری را در بین گیاهان انجام داده و تنها قوی ترین آنان را برگزینیم. همچنین خاصیت بسته بودن بستر های ایرو پونیک اجازه می دهد تا بتوانیم مطالعات تحقیقاتی مان را به بهترین نحو ممکن انجام دهیم.
پودر کردن محلول (آب و اتمیزه کردن) آب و عناصر غذایی
بیایید ببینیم از چه دستگاه هایی برای رساندن آب به ریشه گیاه در سیستم ایروپونیک استفاده می کنند؟ از دستگاه هایی مانند اسپری کننده ها و غبار پاش ها و مه پاش ها و دیگر ابزارها استفاده می شود. چرا که این دستگاه ها توانایی به دست آوردن محلول و مواد مغذی به صورت یکسان و یکدست را دارند. سیستم های ایرو پونیک به سیستم های حلقه بسته ای هم گفته می شود که محیط های ماکرو و میکرو مناسبی را برای کشت به ما می دهند.
البته تاکنون انواع و اقسام سیستم های اسپری کننده تا الان اختراع شده است و دلیلش هم این است که اندازه قطرات آب در این سیستم بسیار مهم است در مصارف اقتصادی همواره از اسپری های با چرخش ۳۶۰ درجه بهره می گیرند و به این وسیله تمام فضای محیط پیرامون ریشه گیاه را غبار پاشی و تغذیه می کنند. مثلا نحوه ای از غبار پاشی وجود دارد که با استفاده از دستگاه های مه پاش اولترا سونیک انجام می شود.
از چنین دستگاهی در سیستم های کم فشار ایرو پونیک استفاده می کنند. همان طور که گفته شد یکی از مهم ترین مسائل اندازه قطرات آب است که نقش کلیدی در این بازی ایفا می کند. دلیلش هم این است که اگر قطرات ما درشت باشند اکسیژن کمتری را نیز با خود حمل می کنند. اما وقتی از این قطرات ریز تر باشند اکسیژن لا به لای آن ها بیشتر و بیشتر می شود.
با بالا رفتن اکسیژن میزان رشد ریشه های مویی هم بیشتر می شود و به این ترتیب دیگر نیازی به رشد و تشکیل ریشه های فرعی در گیاه نیست. البته اگر از دستگاه های اولترا سونیک استفاده کنید باید گفت حفاظت و نگهداری بیشتری را نیز می طلبند. به خاطر آن که این دستگاه ها به سرعت رسوب می گیرند در زمان بعد از رسوب گرفتن این مه پاش ها حجم ریشه های گیاهان نیز کاسته می شود.
مواد پیشرفته
اخیراً سازمان فضایی ناسا به جهت افزایش قابلیت اطمینان و کاهش هزینه تعمیر و نگهداری بر روی مواد جدیدی سرمایه گذاری کرده است. در تحقیقاتی که این سازمان فضایی انجام داده است مشخص کرده که جزو مواردی که برای رشد دراز مدت بسیار لازم می نماید غباری کردن و اتمیزه کردن آب با فشار بالا است. اندازه این غبارات باید چیزی مابین ۵ تا ۵۰ میکرون باشد.
اگر قصد استفاده دراز مدت از یک سیستم غبار پاش را دارید باید به این نکته نیز توجه داشته باشید که فشار آن باید بسیار بالا باشد تا به متراکم سازی ریشه ها کمک کند. تکرار پذیری برای سیستم هوا کشت یک خاصیت کلیدی است. اگر به دستگاه توجه نداشته باشید خواهید دید که پس از مدتی دچار رسوب گرفتگی شده و در نهایت مانع از انتقال محلول مغذی به ریشه گیاه می شود. همین امر باعث برهم خوردن تعادل زیست محیطی در محیط کشت ما می شود. اخیراً پلیمر هایی اختراع شده اند که در از بین بردن این رسوبات نقش بسزایی دارند.
جذب مواد مغذی
در سیستم ایرو پونیک اگر به طور مداوم غبار پاشی را انجام دهیم به راحتی می توانیم میزان جذب عناصر را بسنجیم. آقای باراک و همکارانش از یک سیستم ایرو پونیک برای اندازه گیری میزان جذب آب و عناصر غذایی محلول در آن برای پرورش کران بری استفاده کردند. آقای باراک و همکارانش طی مطالعاتی که داشتند متوجه شدند که به راحتی می توانند با اندازه گیری میزان غلظت و حجم محلول ورودی و خروجی سرعت جذب عناصر را در ریشه ها محاسبه کنند.
چنین دستاوردی با نتایج به دست آمده از اندازه گیری های مربوط به ایزوتوپ نیتروژن تایید شد. کمی بعد از تأیید این روش آنالیز کردن آقای باراک و همکارانش، آن ها به سراغ داده هایی در زمینه پرورش کران بری رفتند. انجام این تحقیقات باعث شد کارشناسان به ثمربخشی روش کشت آیرو پونیک اعتراف کنند. حالا دیگر مشخص شده بود که با استفاده از چنین روش کشتی می توان به پرورش خیلی از گیاهان به طور گسترده ای مبادرت ورزید.
ذکر این نکته نیز لازم است که پاشش مداوم و شدید عناصر مواد غذایی به ریشه های گیاه باعث سوختگی آنان می شود. دلیل آن هم این است که وقتی دوره پاشش زیاد می شود و یا دوره وقفه بسیار کوتاه مدت می شود کم کم قطرات آب بزرگ و بزرگ تر می شوند. و بدین ترتیب ریشه های مویین افزایش پیدا می کنند و ریشه های فرعی کمتر و کمتر می شود. اما اگر دوره پاشش تا حدی که ممکن است کوتاه باشد رشد گیاهان و دوره میوه دهی نیز به شدت کاهش پیدا می کند.
به خاطر داشته باشید که در حالت عادی نمی بایست ریشه گیاهان کاملا خشک یا کم آب شوند. اما بیایید ببینیم یک دوره پاشش و یک دوره وقفه چقدر زمان می برد؟ معمولا دوره پاشش کمتر از ۲ ثانیه می باشد و پس از آن بین یک و نیم تا ۲ دقیقه وقفه به وجود می آوریم. و این روند می بایست هفت روز هفته و بیست و چهار ساعت شبانه روز ادامه پیدا کند. البته می توانید این دوره های زمانی را به یک ثانیه پاشش و یک دقیقه وقفه کاهش دهید.
به عنوان ابزار پژوهش
بعد از این که روش هوا کشت اثبات شد به سرعت همه از این روش در تحقیقات شان استفاده کردند. هوا کشت باعث شد به یک روش غیر تهاجمی برای بررسی ریشه های در حال رشد دست پیدا کنیم. جالب ترین قسمت ماجرا این بود که خیلی از عناصر حالا دیگر قابل تنظیم و کنترل بودند.
خیلی از کارشناسان هوا کشت آن را به عنوان کشتی پایدار برای تولید گیاهان در آزمایشات فیزیولوژی خواندند و ان را برای آزمایشات سیل یا قحطی ارزیابی کردند. همچنین می توان از سیستم کشت هوا کشت به عنوان روشی برای مطالعه مورفولوژی ریشه استفاده نمود. در این روش به علت انباشتگی ریشه های گیاه دسترسی به تمام ساختار آن آسان تر است. همچنین نسبت به روش هیدرو پونیک باعث تراکم بیشتری برای ریشه های گیاه می شود.
اصطلاحات
هوا کاشته یعنی گیاهانی که بستر کشت آن ها از هوا تشکیل شده باشد. و به طور طبیعی به رشد خود ادامه می دهند.
هواکش اشاره به رشد در محیط تشکیل شده از کشت هوایی دارد
سامانه هوا کشت یعنی سخت افزار و اجزایی که به منظور حفظ و پایداری گیاهان برای محیط کشت هوایی به کار می روند.
گلخانه هوا کشت جایی است که ساختار آن به صورت شیشه ای یا پلاستیکی می باشد و برای رشد گیاهان به روش هوا کشت مهیا می گردد.
شرایط هوا کشت همان پارامترهایی هستند که گونه های مختلف را در محیط کشت هوایی همراهی می کنند.
ریشه های هوا کشت همان سیستم های ریشه ای هستند که در محیط کشت وجود دارند.
آلوئه‌ورا گیاهی بدون ساقه یا با ساقه‌ای بسیار کوتاه است. این گیاه ۶۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر رشد میکند و از طریق پاگیاه تکثیر میشود.برگ آن نیزه‌ای کلفت و گوشتی با لبه‌های دندانه‌دار سفید است و رنگ برگ، سبز تا خاکستری میباشد. گلهای آن در تابستان و بر روی سنبله‌ای می‌رویند که گاه تا ۹۰ سانتیمتر درازا دارد. گلهای آن آویخته و دارای کاسبرگ‌هایی ۲–۳ سانتیمتری هستند. نام‌های دیگر آلوئه‌ورا عبارتند از: چادُروار، صبر سقوطری، آلوئه‌ورا، صبر، صبر کموار، صبر زرد، ازوال، ازوادزرد خزانه، مقر، ایلوا، صبارا، آلوئه کوراسائو، آلوئه هندی، آلوئه بارباد، الوا، صباره، برمس، سولع، مقرا، چادروا و صعدنا.
آلوئه نوع خاصی فتوسنتز دارد که از تبخیر آب گیاه جلوگیری میکند.
پراکندگی
آلوئه‌ورا گیاهی بومی جنوب‌شرق شبه‌جزیره عربستان بوده و مناسب آب‌وهوای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و خشک و نیمه‌خشک است.این گیاه در سده‌های گذشته به بسیاری مناطق دنیا از جمله خاورمیانه، آفریقا، کارائیب، ایالات متحده، آمریکای لاتین، اروپا و شرق آسیا برده شده و امروزه در بسیاری از مناطق گرم و خشک در سراسر دنیا پراکندگی دارد.
کاربردها
دو ترکیب اصلی مورد استفاده، شامل ژل شفاف موجود در برگها و لاتکس زرد رنگ این گیاه هستند.ژل گیاه برای تولید داروهای موضعی جهت ترمیم زخم‌ها، ترک‌های پوستی، ترمیم آسیب‌های ناشی از سوختگی‌ها، راش‌ها، پسوریازیس و خشکی پوست مورد استفاده است.از ژل آلوئه‌ورا همچنین در تولید صنعتی ماست، نوشیدنیها و دسرها استفاده میشود. مصرف مقدار زیاد و مداوم عصارهٔ برگها یا لاتکس این گیاه باعث مسمومیت میشود.
لاتکس این گیاه نیز به تنهایی یا به همراه ترکیبات و افزودنی‌های دیگر برای تولید داروهای ملین ضد یبوست به‌کار می‌رود.
طب سنتی
مصرف آلوئه به‌عنوان یک گیاه طبی سابقه طولانی مدت دارد و قدمت استفاده از آن به سال ۱۷۵۰ پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. برخی از مردم به عنوان پزشکی جایگزین، این گیاه را در گلدانهای کوچک در منازل خود به منظور درمان سوختگی‌ها و بریدگی‌های جزئی پرورش میدهند.
ترکیبات شیمیایی
برگهای این گیاه، دارای مواد شیمیایی گیاهی از جمله مانان‌های استیله‌شده، آنتراکینون گلیکوزیدهای C، انتهرن‌ها و آنتراکینون‌هایی از قبیل امودین و چندین نوع از لکتین‌ها هستند.
این گیاه، حاوی مشتقات هیدروکسی آنتراسن از جمله آلوئین‌های A2 و B به میزان ۴۰–۲۵٪ کل ترکیبات و مشتقات کرومون از جمله آلوئه رزین A2،B و C است. ترکیبات مهم دیگر آلوئه شامل قندها از جمله: گلوکز، مانوز و سلولز، آنزیم‌ها از جمله: اکسیداز، آمیلاز و کاتالاز، همچنین ویتامین‌هایی نظیر: B1،B2،B6،C,E و اسیدفولیک و مواد معدنی مانند: کلسیم، سدیم، منیزیم، روی، مس و کروم و ترکیباتی نظیر آلوئین، فامودین، ایزوباربالوئین و مقدار صمغ آن در حدود ۱۲٪ میباشد.
مضرات
تا کنون اثرات جانبی مهمی پس از مصرف آلوئه‌ورا به‌عنوان داروی موضعی گزارش نشده‌است.مصرف خوراکی عصاره کامل و رنگ‌زدایی نشدهٔ برگهای آلوئه‌ورا به‌طور بالقوه میتواند باعث مسمومیت و ایجاد عوارضی مانند اسهال و درد شکمی شود. مصرف خوراکی این گیاه همچنین میتواند باعث کاهش جذب برخی از داروها یا وقوع تداخل دارویی شود.
تداخل‌های دارویی
مصرف خوراکی همزمان آلوئه‌ورا و داروهای تجویز شده میتواند باعث تداخل دارویی شود. داروهای ضد لخته شدن خون، داروهای دیابت، داروهای بیماریهای قلبی-عروقی و داروهای کاهش‌دهندهٔ میزان پتاسیم خون مانند دیگوکسین و داروهای ادرارآور از این موارد هستند.
روش های تکثیر
کشت گیاه آلوئه ورا به ۴ طریق امکانپذیر است، اما بهترین و مناسبتـرین روش برای کشت هرچه بهتر و مناسب تر، کشت به وسیله ی پاجوش ها می باشد که هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و هم از لحاظ کیفی و عملکرد بالاترین سطح را دارا می باشد.
شرایط اکولوژیکی
آبیاری: گیاه آلوئه ورا به آبیاری زیادی نیاز ندارد؛ زیرا آبیاری این گیـاه بـه شـیب و بافـت زمین، فصل زراعی، کشت مختلط، روش آبیاری و وجود و سرعت بادهای گـرم در منطقه بستگی دارد. آبیاری آلوئه ورا به روش هـای مختلـف ثقلی (فـارو هـای کـم عمق) ، قطره ای و بارانی امکان پذیر است و به طور کلی این گیـاه بـا توجـه بـه اقلیم منطقه و گرمای هوا بایستی هر ۷-۱۰ روز یک بار آبیاری می شود. همچنین نکتۀ مهم منظم بـودن آبیـاری مـی باشـد، زیـرا نظـم در آبیـاری عملکرد ژل را افزایش می دهد. در آبیاری بیش از حد یا خیلـی کـم، بـرگ هـای گیاه شروع به خشک شدن و تحلیل رفتن ژل می کند و ممکن است رنـگ بـرگ ها زرد یا قهوه ای شده ودر نهایت گیاه از بین برود.
داشت آلوئه ورا بسیار آسان است. میزان نیاز آلوئه ورا به آبیاری هر پنج روز یکبار است و هر بوته حدود ١٠ لیتر آب مصرف میکند. اکر از روش آبیاری قطره‌ای استفاده شود، مقدار آب مورد نیاز به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
هم اکنون هزینه تجهیز هر هکتار زمین کشاورزی به آبیاری قطره‌ای حدود یک میلیون تومان است.
در صورت آبیاری بیش از اندازه این گیاه به شدت به بیماری پوسیدگی ریشه مبتلا می گیرد.
خاک: گیاه آلوئه ورا شدیدأ نیازمند خاکی با زهکش بالاست. از این رو می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد. این گیاه در ماسۀ خالص به رشد مطلوب دست نمی یابـد. گیـاه صـبر زرد ریـزوم دار اسـت و بـر آن ساقه های هوایی ایجاد می شود، لذا خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسـیار مناسب است. به طور کلی، خاک مناسب باید دارای: ۱/۳ خاک رس (خاک مزرعه) + ۱/۳ ماسه بادی + ۱/۳ خاک برگ باشد، تا تأثیر فـوق العـاده بـر رشـد گیـاه آلوئـه ورا داشته باشد.
نواحی کاشت آلوئه ورا در فضای باز استان های گرمسیری مانند: بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس و خوزستان می باشد.
گیاه آلوئه ورا شدیدا به خاک های سبک با زهکشی بلا نیاز دارد.از این رو در خاک هایی که بافت سنگین دارند مانند استان خوزستان می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد.
صبر زرد دارای ریزوم است که بر روی آن ساقه های هوایی ایجاد می شود، بنابراین خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسیار مناسب است.
نیاز کودی و مواد غذایی: آلوئه ورا گیاهی کم توقع است، ولی چنانچه خواستار شـادابی همیشـگی و تولیـد برگهایی مملو از ژل می باشید باید قبل از کشت در سال اول به مزرعه یا گلخانه حتما kg/ h 45-55 فسفر، kg/h 55_65 ازت، kg/ h 35-45 پتاس به اضافه ی کودهای حیوانی (مرغـی و دامـی) کـاملاً پوسـیده اضـافه نمـود سـپس عملیات آفتابدهی (soilsolariztion) و در پی آن کشت پاجوش صورت پذیرد.
عناصر غذایی مورد نیاز شامل ۴۵-۵۵ کیلو گرم فسفر، ۵۵- ۶۵ کیلوگرم نیتروژن و ۴۵-۳۵ کیلوگرم پتاس در هکتار می باشند.
نور: بهتر است گیاه آلوئه ورا نور را به صورت مسـتقیم دریافـت نمایـد، البتـه چنانچـه اشعۀ مستقیم در تماس با گیاه قرار گیرد، ممکن است گیاه را بسوزاند. رشد گیـاه صبر زرد با باد گرم و آفتاب شدید رابطۀ معکوس دارد. در این حالت بـرگ هـا بـه رنگ قهوه ای روشن در می آیند. و رشد آن متوقـف و از فعالیـت گیـاه بـه شـدت کاسته می شود. چنانچه گیاه درگلدان و درون منزل نگهداری می شود، می بایست آن را در مکانی آفتابگیر یا پشت پنجره قـرار داد ، و بهتـر اسـت گلـدان هـر روز چند ساعت در محیط خارج از منزل قرار داده شود.
دما و رطوبت: آلوئه ورا گیاه بومی مناطق گرم و خشک است، از اینرو تحمل گرمـا و خشـکی را دارد و حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای این گیـاه ۱۰-۵۰ درجـۀ سـانتی گراد و بهترین دما برای رشد گیاه بین ۲۰-۳۰ می باشد. معمـولأ دمـای محـیط رشد آن می بایست بالاتر از ۲ درجه سانتیگراد باشد. آلوئـه ورا از جملـه گیاهـانی است که در صفر درجه سانتیگراد از بین می رود. این گیاه در هوای مرطوب نیـز به خوبی رشد می کند و نیاز به آبیاری کمتری دارد.
شوری، PH: میزان تحمل گیـاه صـبر زرد بـه شـوری براسـاس مطالعات صورت گرفتـه ، بــــین ۵- ۱۵ دســــی زیمنس بر متر می باشـد. افزایش شوری بالاتر از ۸ دسی زیمنس برمتر سبب کاهش کیفیت محصول می شود. گیـاه آلوئـه ورا حـدود ۹۹ تا ۹۹/۵ % آب دارد و pH برگ آن حدود ۴ – ۴/۵ و بـرای ک شـت حـدود ۶/۵ می باشد.
کاشت
در روش کشت سـنتی ایـن گیـاه مـی بایسـت در اواخـر تابسـتان و اوایـل پـائیز پاجوش ها را از گیاه جدا نموده درون گلخانه ها، در بستر مناسب کشـت نمـود تـا ریشه دار شوند و استحکام کافی پیدا کنند. سپس پاجوش هـای ریشـه دار شـده را در فصل بهار به مزرعۀ اصلی منتقل نمود. سیستم کاشت گیاه آلوئه ورا به صورت فارو، کرتی، جوی و پشته می باشد،که فواصل کاشـت بوتـه هـا بـر حسـب نـوع ماشـین آلات و ادوات متغیـر اسـت ، امـا مناسبترین فاصله ی کاشت ۴۰-۵۰ * ۸۰-۱۰۰ cm می باشد. به طور معمـول در هر یک هکتار حدوداً ۲۰-۲۵ هزار پاجوش نیاز است.
کشت گیاه آلوئه ورا به ۴ روش انجام می شود. که عبارتند از کشت قلمه، بذر، بافت و پاجوش. بهترین و مناسب ترین روش کشت پاجوش ها می باشد.
کشت پاجوش هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است و هم از نظر کیفی و عملکرد بالاترین مقدار را دارد. بهترین فاصله کاشت بین بوته های گیاه ۶۰ الی ۹۰ سانتیمتر می باشد.
بیماری ها
گیاه آلوئه ورا به بیماری های زنگ آلوئه ورا، لکۀ سیاه، کنه، پوسیدگی ریشه، برخی از بیماری های قارچی ویروسی و شپشک آرد آلو حسـاس مـی باشـد. در مجمـوع خطر بیماری ها در این گیاه نسبت به گیاهان دیگر بسـیار کـم اسـت . در صـورت آبیاری بیش از اندازه، گیاه به شـدت در معـرض بیمـاری پوسـیدگی ریشـه قـرار می گیرد، زیرا این گیاه به آب بسیار ناچیزی نیاز دارد.
روشهای مقابله با بیماری ها و علف های هرز
به طور کلی باید گفت اگر کشت گیاه به صورت اصـولی (ارگانیـک) و تحـت نظـر متخصصین صورت پذیرد مبارزه با بیماری ها و علفهـای هـرز بـه حـداقل خـود می رسد زیرا در مجموع خطر بیماری ها و علف های هرز در ایـن گیـاه نسـبت بـه گیاهان دیگر بسیار کم است، اما برای مبارزه با بیماری های قـار چی از قـارچ کـش میشکارپ و برای مقابله با کنه از سمی بنام دیازینون استفاده می گردد. همچنین زمان آغاز مبارزه با علف های هرز از هنگام وجین صورت می پذیرد که این امر نـه تنها باعث جلوگیری از ازدیاد علف های هرز شده بلکه باعث هـوا دهی خـاک نیـز می گردد که بسیاری از بیماری ها به این شیوه از بین خواهند رفت.
برداشت
اندام مورد استفاده گیاه آلوئه ورا، برگهای آن مـی باشـد، کـه از آن ژل و شـیرابه (لاتکس) استخراج می گردد. برداشت برگهای این گیاه بسـتگی بـه نـوع ، انـدازه (۲۰-۴۰ cm) و زمان پاجوش های کشت شـده متفـاوت مـی باشـد و چنانچـه از پاجوش های cm40 در اوایل بهار استفاده شده باشد برگهای گیاه را می تـوان در پائیز سال اول برداشت نمود، برداشت بـا دسـت و بـه کمـک یـک وسـیله برنـده (چاقو) صورت می گیرد. در صورتیکه برگهای پیرامونی گیاه از قاعده قطع کـف بر شود بهتر است، اما باید توجه داشت که برش به صـورتی انجـام شـود کـه بـه برگ ها آسیبی نرسد. به منظور عملیات فرآوری بهتر می بایست بلافاصـله پـس از برداشت برگ، اقـدام بـه اسـتخراج ژل و شـیرابه در محیطـی کـاملاً بهداشـتی و کنترل شده نمود.
برداشت آلوئه ورا به صورت چهار فصل است و در تمام فصول سال قابلیت برداشت دارد. در اولین دوره کشت، آلوئه ورا پس از ۶ ماه برداشت می شود.
در نوبت های بعدی هر ٣ ماه یکبار محصول می دهد. فقط برگ های بیرونی گیاه که بیش از ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر طول دارند باید برداشت شوند.
هیدروپونیک که به آن «آبکشت» هم گفته میشود، درواقع گونه‌ای از کشت گیاهان است که در آن با حذف خاک، پرورش گیاه در آب انجام شده و املاح و مواد مغذی نیز به‌صورت کنترل شده به گیاه داده میشود. در این نوع کشت لازم است فردی که از تخصص و دانش کافی برخوردار است، نیازهای غذایی گیاه را اندازه‌گیری کرده و عناصر مختلف را به میزان مورد نیاز گیاه به آن برساند. همین ویژگی باعث میشود نتوان با رویکرد سنتی که گاهی در کشت خاکی شاهد آن هستیم، در حوزه هیدروپونیک وارد شد و فعالیت کرد. افزون بر این، در یک گلخانه هیدروپونیک عواملی همچون حرارت، نور، رطوبت و حتی محلول‌دهی به گیاه از یک برنامه زمان‌بندی شده مشخص تبعیت میکند. این باعث میشود تجهیزات مختلفی برای انجام کشاورزی به‌صورت هیدروپونیک مورد نیاز باشد که همین مسئله سرمایه مورد نیاز برای کار را به‌شکل قابل‌توجهی افزایش میدهد. بارزترین خصیصه کشاورزی به شیوه هیدروپونیک کاهش چشم‌گیر مصرف آب است. این مسئله برای کشور ما که در حوزه منابع آبی شرایط نامطلوبی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است.
هیدروپونیک چیست ؟ کاربردها و فواید گلخانه‌های هیدروپونیک
هیدروپونیک یا آبکشت، یکی از روش های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کم ترین نیاز به آب (با استفاده از محلول مغذی) است. در ایران، ده ها گلخانه به این روش راه اندازی شده و هزاران نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم مشغول به کار هستند. با این روش، در هر نقطه ای از ایران می توان هر محصول کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک، برداشت کرد. با این روش، می توان اشتغال زایی خوبی داشت و از هر مکانی برای تولید محصولات کشاورزی که نیاز روز افزون جمعیت ایران در عصر ۱۴۰۰ است، بهره برد.
گیاهان، مثل دیگر جانداران، بی احساس، بی تحرک و تک بعدی نیستند و شعور و احساس دارند. برقراری ارتباط با گیاهان در رشد و نمو آن ها اهمیت دارد. گیاهان، دارای سیستم عصبی، حافظه و تحرک و احساس بوده و قابلیت تبدیل عناصر به یکدیگر و خلق عناصر را دارا می باشند. باید با گیاهان حرف زد و با روش های خلاقانه، تولید ان ها را با هزینه کم و در مکانی کوچک، افزایش داد. این کار، نیاز به مهارت دارد
هیدروپونیک یعنی چی؟
اصطلاحی در علم باغداری است که به روشی در صنعت کشاورزی مدرن امروز جهان اشاره می کند که گیاه، به جای آنکه مثل روش سنتی همیشگی، در خاک، رشد و نمو پیدا کند، در سیالی از محلول های غذایی قرار می گیرد تا بستر هماهنگی جهت رشد گیاه به صورت هیدروپونیک (HYDROPONIC) فراهم شود.
در روش های گلخانه ای، کشت به این روش، محبوبیت زیادی پیدا کرده است و در ۳۱ استان کشور نیز، هزاران نفر در این حوزه مشغول به کار هستند. تولید گلخانه ای، نه به فصل ارتباط دارد و نه به تغییرات آب و هوایی. هدر رفت محصول کم می شود و می توان با استقرار فناوری، اثربخش تولید را ارتقا داد. روش هیدرپونیک مثل هر روش گلخانه ای، دارای معایب و فوایدی است که باید در نظر داشت.
این که آیا هر گیاه یا محصولی را در هر اقلیمی می توان به روش هیدروپونیک تولید کرد، موضوعی است که نیاز به کار مطالعاتی و امکان سنجی (FEASIBILITY STUDY) دارد. مثلا تولید هیدروپونیک توت فرنگی، گوجه فرنگی، خیار و فلفل و گیاهان برگی مثل کاهو، بازدهی خوبی دارد.
در روش هیدروپونیک ، آلودگی خاک، مشغله ذهنی گلخانه دار نیست و نیازی به ضد عفونی نخواهد بود. چون آب به صورت چرخشی در حرکت است، در مصرف آب صرفه جویی شده و هزینه تمام شده تولید، کاهش پیدا می کند. این یک فرصت خوب برای استان هایی با بحران کم آبی مثل یزد و سمنان است. ریشه گیاه، در معرض هوا قرار داشته و قطعا، منفعت تولید را به همراه خواهد داشت.
آن چه در تولید به روش هیدروپونیک اهمیت دارد، لوله کشی به منظور آبرسانی است که همین صرفه جویی در منابع آب، هزینه تمام شده سرمایه گذاری و بازدهی تولید را ارتقا می دهد. مشاوره با متخصص کشاورزی جهت طراحی و استقرار گلخانه هیدروپوینک، اهمیت فراوان دارد.
این روش، شامل تکنیک های شش گانه است که عبارتند از:
روش نوار غذایی یا NFT
روش شناوری
روش هواکشت
روش سیستم مویینگی
روش سیستم قطره ای
روش غوطه روی یا DWC
در کلیه روش های شش گانه فوق الذکر، بستر کشت گیاه، حالت خنثی دارد و هیچ ماده مغذی در آن نیست. لذا، تغذیه گیاه توسط محلولی که از پیش تهیه شده است، انجام می گردد و البته برخی از این روش ها نیز به نسبت هدف تولید و بزرگی گلخانه و انتظار کشت و برداشت، با هم ترکیب می شود و سیستم های ترکیبی را در روش هیدروپونیک ، خلق می کند. روش محبوب آکوا پوینک، تکنیکی است که برای پرورش ماهی و گیاه به صورت توامان (SIMULTANEOUSLY) انجام می شود.
در سیستم «ورمی پونیک»، به جای ماهی، از کرم استفاده می شود.
در روش کشت بدون خاک، محلول غذایی، همان طور که گفته شد، سیال است و امکان کنترل آن به راحتی وجود دارد. شما مثل سرم، می توانید هر ماده غذایی که نیاز است،برای ارتقا رشد محصول، به این محلول اضافه کنید. در حالی که در کشت در بستر خاک، چنین چیزی امکان ندارد.
یکی از فواید روش هیدروپونیک آن است که گیاهانی را می توان در این روش پرورش داد که در حالت عادی، رشد نکرده یا هزینه رشد آن ها مقرون به صرفه نیست. بهینه سازی مصرف آب، یکی از فواید مهم در تولید هیدروپونیک است. مخصوصا برای نواحی خشک، یک نعمت محسوب می شود. نیازی به ضدعفونی کردن بستر ندارید و آلودگی ریشه هم کاهش می یابد.
به نسبت روش غرق آبی، محصولی بیشتر و با کیفیت بهتر در اختیار گلخانه دار و کشاورز قرار می گیرد.
از معایب روش هیدروپونیک می توان به سرمایه گذاری بالا برای احداث گلخانه اشاره کرد. چرا که همه سیستم های شما باید اتوماتیک بوده و نیاز به سرمایه در گردش است. نیاز به مشاور دارید و آلودگی آب های زیر زمینی در کنار دفع ضایعاتی چون پشم سنگ نیز، به عیوب این روش اضافه می کند.
فواید روش هیدروپونیک
عدم نیاز گسترده به خاک
حذف استفاده از آفت کش ها و سموم که هزینه تمام شده تولید را افزایش می دهد و خاک را آلوده می کند.
روشی محبوب برای تولید محصولات کشاورزی تراریخته
حذف علف هرز در تولید محصولات کشاورزی
کاهش مصرف آب به خصوص در مناطقی که با کم آبی مواجه هستند.
افزایش ارزش غذایی محصولات هیدروپونیک به روش سنتی.
تولید میوه و سبزی در مناطق سردسیر و باتلاقی ایران و جهان
بازآفرینی مناطق کم تر توسعه یافته و مکان های متروکه به منظور احداث گلخانه (روش هلندی)
کشت گیاهان علوفه ای به صورت متوالی برای واحدهای کوچک دامداری
کاهش ابتلای گیاهان به بیماری های ارگانیک و انگلی
کاهش قابل ملاحظه استخدام منابع انسانی و کاهش هزینه های سربار تولید محصولات کشاورزی.
انواع روش های کشت هیدروپونیک
برخی از روش های کشت را در این جا اشاره می کنیم:
روش کشت آبی: ریشه گیاه، داخل محلول غذایی قرار گرفته و حد فاصل ریشه و ساقه که طوقه نامیده می شود، از مایع بیرون است و با پلاستیک، بالا نگهداشته می شود.
روش کشت ماسه ای: ریشه گیاه داخل مواد جامدی که دارای قطر کوچک تر از سه میلی متر هستند، قرار می گیرد و پشم سنگ، از آن جمله است.
روش کشت در سنگ ریزه: ریشه گیاه داخل مواد جامدی که دارای قطر بزرگ تر از سه میلی متر هستند، قرار می گیرد و سنگ خارا از آن جمله است.
روش کشت در هوا: ریشه گیاه در اکوسیستمی قرار می گیرد که توسط قطرات آب که حامل مواد غذایی است، اشباع می شود.
روش کشت در ورمی کولیت: ورمی کولیت، روش دیگری است که ریشه گیاه با مواد کانی، مخلوط می شود.
روش کشت آبی: برای تولید گیاهان و گل های زینتی کاربرد دارد.
این سیستم برای کشت شنی، ماسه ای و آبی قابل استفاده است و در همه، رشد گیاه در بستر فاقد خاک انجام می شود. به این صورت که گیاهان، داخل ردیف های طولانی از گلدان ها داخل گلخانه قرار گرفته و انفرادی، کشت می شوند و با سیال محلول غذایی که توسط پمپ، بین آن ها در جریان است، تغذیه می شوند و با خاصیت مویینگی ریشه، مواد غذایی انتقال می یابد.
در واقع خاصیت مویینگی، یک سیستم غیرفعال است که محلول غذایی در اختیار گیاه قرار گرفته و باعث رشد آن می شود. در سیستم های فعال مثل سیستم هیدروپونیک ، محلول غذایی توسط پمپ به صورت دورانی حرکت کرده و ریشه را تغذیه می کند. محلول غذایی مصرف نشده، توسط نیروی جاذبه به تانکر حامل سیال محلول، انتقال می یابد.
روش فعال شناوری، محلول توسط پمپ، به ریشه گیان منتقل می شود و گیاهان در ردیف های گسترده کنار هم که شیب کمی دارند، قرار می گیرد. ردیف ها، همه مایل هستند تا در اثر جاذبه زمین، محلول پس از حرکت در طول، به تانکر باز گردد. این چرخه تا زمان رشد گیاه، ادامه می یابد. مهارت کاربر و دما و رطوبت و بزرگی گلخانه و میزان سرمایه کشاورز و تولید کننده، نقش بسزایی در ارتقا کیفیت و اثربخشی تولید محصول به روش هیدروپونیک دارد.
روش نواری در سیستم هیدروپونیک
در این روش، محلول غذایی، در مسیر کم عمق و محدود حرکت می کند و ریشه را تغذیه می کند. حرکت، دوار است و با CIRCULATION در طول مسیر ادامه پیدا می کند. مقصود از نوار، لایه نازک محلول غذایی است. در واقع این روش، شبیه روش غوطه وری است و محلول، به صورت مداوم و مستمر در اختیار گیاه قرار می گیرد.
تفاوت، در نوع قرارگیری محلول غذایی است و بس. در روش NFT، باید مسیر حرکت سیال غذایی، شیب ملایم داشته باشد تا محلول از تانکرهای اصلی با پمپ، به بالاترین قسمت، پمپاژ شود و با شتاب جاذبه زمین، به حرکت خود ادامه خواهند داد. روش NFT برای تولید میوه توصیه نمی شود به دلیل این که ریشه گیاه، حالت آزاد دارد و برای محصولاتی که اندام هوایی سنگین دارند، کاربرد ندارد.
گیاهان مناسب برای هیدروپونیک
تصور کنید که می توانید در هر زمانی گیاهان تازه خود را برداشت کنید. تصور کنید که چقدر طعم غذا و محتوای مواد غذایی خانواده تغییر میکند.
لازم به ذکر است که میتواند در اغلب موارد میتوانید گیاه را از بذرها تولید کرده و در سیستم هیدروپونیک رشد دهید. در واقع میتوانید همه گزینه ها را مد نظر قرار دهید. این امر نه تنها گیاه را قویتر میکند، بلکه رشد آن را سریعتر نیز میکند.
سبزیجات مناسب برای هیدروپونیک
علاوه بر گیاهان فوق، انواع مختلفی از گیاهان وجود دارد که میتوانند در یک محیط آبی رشد کنند، از جمله سبزیجات مختلف. بسیاری از این گیاهان در فضای خارجی باغ نیز رشد کرده و به تنهایی برای رشد در فضای کوچکتر مناسب هستند. به خاطر داشته باشید که تا زمانی که شما گیاه خود را تغذیه میکنید، برای رشد به نور نیز نیاز دارید.
برای حمایت از گیاهان بزرگتر، مانند گوجه فرنگی، من ترجیح میدهم که از سنگریزه های رسی استفاده کنم، زیرا اجازه میدهد که ریشه ها ثابت بمانند. جدول زیر برخی از گیاهان سبزی که میتوانند از طریق هیدروپونیک رشد کنند را نشان میدهد.
گیاهان خانگی مناسب برای هیدروپونیک
در زیر لیستی از گیاهان خانگی ایده آل برای رشد بدون خاک ارائه شده است. این گیاهان در سیستم هیدروپونیک به سرعت رشد میکنند. شما ممکن است با بسیاری از آنها آشنا باشید. بنابراین، چرا نباید سیستم جدید رشد را به تهیه قلمه از آنها شروع نکنید؟ نه تنها این گیاهان بسیار زیبا هستند، بلکه با جذب دی اکسید کربن باعث تمیزی هوا میشوند. کدام یک از این گیاهان را دوست دارید در آب کشت کنید؟
پنج گیاه ایده آل برای رشد در سیستم هیدروپونیک:
کاهو
اسفناج
توت فرنگی
فلفل دلمه ای
گیاهان داروئی
کشاورزان دریافته اند که این گیاهان همانند اردک به آب، به کشت هیدروپونیک واکنش نشان میدهند. آنها با دوام بوده و رشد سریعی دارند و برای شروع کار زیادی نمی خواهند. همه ویژگی های عالی را برای رشد در یک اتاق کوچک دارند. اکنون اجازه دهید که هر کدام از آن ها را از نزدیک بررسی کنیم.
کاهو در هیدروپونیک:
بایستی کاهو اولین گیاهی باشد که با سیستم هیدروپونیک آزمایش میکنید. این گیاه دارای سیستم ریشه کم عمق بوده و با در عمق کم قرار میگیرد. این بدان معنی است که نیازی به تنظیم ندارد. در مقابل، شما اجازه میدهید که رشد کرده و به صورت منظم از محلول مواد مغذی استفاده کند. در نهایت، پس از آن که خوب به نظر رسید آن را استفاده میکنید.
زمان رشد: حدود 30 روز
بهترین PH: شش الی هفت
نکته : کشت متناوب، شما میتوانید به طور مدام از آن استفاده کنید
در سیستم هیدروپونیک، اسفناج به سرعت رشد میکند. به ویژه هنگام استفاده از تکنیک فیلم مغذی و یا سایر روشها که محلولهای مواد مغذی حاوی اکسیژن زیادی است. همچنین، شما نسبت به باغ از آب کمتری استفاده میکنید. کشت این گیاه را از بذر شروع کرده و یک هفته پس از کشت شروع به جوانه زنی میکند و سپس به سیستم خود منتقل میکنید.
زمان رشد : حدود 40 روز
بهترین PH: شش تا هفت و نیم
نکته: برای اسفناج شیرین، دمای رشد بین 18 درجه سانتیگراد تا 22 درجه سانتیگراد است. حداقل دما ممکن است زمان رشد را افزایش دهد.
بدترین چیز در مورد توت فرنگی این است که فصلی است. اگر هنگام تهیه محصول به آن دقت نکنید، به نوع از انواع توتهای در حال زوال شروع خواهید کرد. با استفاده از هیدروپونیک میتوانید محصول را در تمام طول سال داشته باشید. برداشت آن بسیار راحت بوده و بدون خم شدن است. به نظر میرسد که توت فرنگیها با سیستم اِب و فلو سازگاری بهتری دارند. کشت آب عمیق و یا تکنیکهای فیلم مغذی میتواند برای مقدار کم محصول استفاده شود.
زمان رشد: حدود 60 روز
بهترین PH : پنج و نیم تا 6.2
نکته: بذر توت فرنگی را خریداری نکنید، زیرا برای سالها تولید نخواهد کرد. در مقابل، شما میتوانید ساقه های رونده را ذخیره کرده و یا خریداری کنید.
گزینه های مختلف: برایتون، چاندلر، داگلاس، گانتلت قرمز و تیگو
فلفل دلمه ای در هیدروپونیک:
فلفل دلمه ای یک گیاه هیدروپونیک پیشرفته میباشد. اجازه ندهید که تا ارتفاع کامل خود رشد کند. در مقابل، اجازه دهید که تا ارتفاع 20 سانتیمتری رشد کند. کشت آب عمیق یا سیستمهای اِب و فلو برای فلفل بهتر هستند.
زمان رشد: حدود 90 روز
بهترین PH: شش تا 6.5
نکته: برنامه ای برای فراهم کردن حداکثر 18 ساعت نور در روز برای گیاهان و افزایش شدت نور میتواند باعث رشد تا ارتفاع 15 سانتیمتری شود.
انواع مختلفی از گیاهان وجود دارند که در باغبانی هیدروپونیک عالی عمل میکنند. مطالعات نشان داده که گیاهان هیدروپونیک نسبت به گیاهان رشد یافته در زمین شادابتر و معطرتر هستند. چه گیاهی میخواهید رشد دهید؟ ریحان، پیازچه، گشنیز، شوید، نعناع، جعفری، رزماری، آویشن و کاکائو گزینه های خوبی هستند. تولید گیاهان داروئی یکی دیگر از روشهای عالی برای آزمایش سیستم هیدروپونیک جدید شما است و تقریبا هر کدام از سیستمها برای طیف وسیعی از گیاهان مناسب هستند.
زمان رشد: بسته به گیاه متفاوت است
بهترین pH: بسته به گیاه متفاوت است
نکته: به منظور افزایش رشد در هر هفته مواد غذایی به گیاه اضافه میشود.
گزینه های مختلف: نام مورد علاقه خود و دستورالعمل رشد آن را پیدا کنید
مزایای رشد سبزیجات به صورت هیدروپونیک در خانه
هنگامی که شما به فروشگاه مواد غذایی میروید، احساس میکنید که مجبور هستید آنها را خریداری کنید؟ البته شما میتوانید به بازار کشاورزان رفته و آنها را از مغازه های تخصصی خریداری نمایید. اما باید واقع بین باشیم، چه کسی زمان آن را دارد؟ به ویژه اگر شما یک خانواده و یا شغل داشته باشید، مدت زمان کافی برای انجام آن نخواهید داشت. همه ما میخواهیم غذای سالم و با کیفیت خوب را برای خود و خانواده فراهم کنیم. به نظر میرسد که هر روز یک مقاله جدید یا آنلاین در مورد اخبار مربوط به مواد غذایی GMO یا سموم آب مزارع چاپ میشود. با رشد گیاه مورد نظر خود، میدانید که چطور آن را مصرف کنید.
اگر شما یک باغبان سنتی هستند، ممکن است فکر کنید که گیاهان نمیتوانند در محیط مصنوعی رشد کنند. تا زمانی که تحقیق نکرده بودم این احساس را داشتم. به نظر میرسد که سبزیجات پرورش یافته در هیدروپونیک دارای مقدار ویتامینهای برابر با گیاهانی هستند که در زمین رشد میکنند. البته این بستگی به کیفیت مواد مغذی، آب و گیاه در حال رشد دارد. با این حال، میتوان گفت که همانند خاک است. اگر یک گیاه را در خاک فقیر رشد دهید، طعم آن کم خواهد بود. در این صورت مواد مغذی که از آن دریافت میکنید نیز کم خواهد بود (سبزیجات تولید شده به صورت ارگانیک نیز ممکن است مقدار ویتامین متفاوتی داشته باشند).
در اینجا لیستی از برخی از مزایای گیاهان رشد یافته به صورت هیدروپونیک ارائه شده است :
شما میدانید که غذا از کجا آمده است.
شما میدانید که از هیچ گونه آفتکشی استفاده نشده است.
رشد گیاهان هیدروپونیک بسیار سریعتر از خاک است.
عملکرد گیاهان هیدروپونیک اغلب بیشتر از گیاهان رشد یافته در خاک است.
برای رشد گیاهان به باغ و فضای زیادی نیاز ندارید.
گیاهان هیدروپونیک معمولا آفات و بیماریهای کمتری دارند.
هیچ گونه علفهرزی در گیاهان هیدروپونیک وجود ندارد.
باغبانی هیدروپونیک باعث صرفه جویی در مصرف آب میشود.
غذای شما از کجا می آید؟
شاید بزرگترین مزیت رشد مواد غذایی به صورت هیدروپونیک این است که میدانید از کجا آمده و چگونه رشد کرده است. علاوه بر این، میتوانید مطمئن باشید که هیچ آفتکش مضری استفاده نشده است.
نکات مفید در مورد گیاهان رشد یافته در شرایط هیدروپونیک
در اینجا چند نکته و ملاحظات اضافی در مورد باغ هیدروپونیک جدید ارائه شده است:
روشنایی: فقط به این دلیل که گیاه در آب رشد میکند، لزوما به این معنی نیست که نیاز به نور خورشید ندارد. به خصوص در مورد میوه ها و سبزیجاتی نظیر گوجه فرنگی که شما باید گیاهان خود را در نزدیکی پنجره جنوبی قرار دهید و یا از روش دیگری برای گرفتن نور مورد نیاز خود با حداقل 6 ساعت استفاده کنید. متاسفانه، با توجه به طیفهای گوناگون نور، شدت و قدرت میتواند بسیار پیچیده بوده و بست هبه نیازهای گیاهان مختلف باشد. برای اطلاعات بیشتر، مبانی نور هیدروپونیک را بررسی کنید.
سطح pH: بسته به آنچه که برای رشد انجام میدهید، عدم داشتن pH مطلوب میتواند توانایی گیاهان برای جذب ویتامینها، کربوهیدراتها و سایر مواد مغذی را کاهش دهد. (به عنوان مثال، بیشتر گیاهان ذکر شده در بالا در سطح pH پایین و در آب شیرین رشد میکنند.). بنابراین، مهم است که pH مناسب گیاهان خود را بررسی کرده و آن را تنظیم کنید.
اقلیم/دما: با توجه به اینکه اکثر گیاهان دمای بین 25-15 درجه سانتیگراد را ترجیح میدهند، مهم است که چگونگی گرم و سرد شدن اطراف باغ هیدروپونیک را در نظر داشته باشید. گاهی اوقات لازم است که از آنها در برابر گرمای تولید شده توسط لامپها و یا رادیاتورهای نزدیک محافظت کنید. همچنین، لازم است که در زمستان آنها را در برابر کاهش دمای خانه محافظت کنید.
تکنیک فیلم مواد مغذی (NFT) چیست؟
تکنیک فیلم مواد مغذی (NFT) یک سیستم هیدروپونیکی فعال است که آب آن حاوی مواد مغذی حل شده در یک سینی رشد است؛ به طوری که، این مواد مغذی میتوانند توسط گیاهان و از طریق ریشه جذب شوند. سپس، آب به مخزن پایینتر تخلیه شده و در نهایت از طریق پمپ به سینی بر میگردد.
این تکنیک یکی از محبوبترین تکنیکها برای سیستم هیدروپونیک میباشد که میتواند برای گیاهان سبک، مانند کاهو مفید باشد، اما برای کشت محصولات سنگین نظیر گوجه فرنگی مناسب نیست.
آشنایی با اصطلاحات بسیار آسان است، زیرا برای تکنیکهای کشت مختلف اصطلاحات اختصاصی وجود دارد. همچنین، بسیاری از افراد برخی از کلمات را تغییر میدهند که میتوانند باعث سردرگمی شوند. در حقیقت، اصطلاح کشت آبی شامل گیاهان آبی میباشد که با پیچیدگیهای زیادی همراه است.
حال در مورد برخی از موضوعات بحث و تبادل نظر میکنیم:
هیدروپونیک: این اصطلاح به گیاهان در حال رشد در آب دارای مواد معدنی و مغذی اشاره دارد. برای گیاهان بزرگتر، اغلب از سنگریزه های رسی، کویر، پرلیت و یا ماسه استفاده میشود که باعث حمایت از ریشه میگردد. در این سیستم خاک وجود ندارد.
آبزی پروری: شامل پرورش ماهی، خرچنگ، حلزون و گیاهان آبزی و جلبک ها است. ماهیگیری که در مزرعه صورت میگیرد در این دسته قرار دارد.
آکوپونیک:ترکیب دو حوزه آبزی پروری و هیدروپونیک میباشد که با استفاده از فاضلاب ماهی و سایر فعالیت آبزی پروری برای غنی سازی آب برای گیاهان صورت میگیرد. اغلب گیاهان در بالای مخزن، آکواریوم یا دریاچه به همراه ماهی رشد میکنند.
چرا هیدروپونیک را امتحان نکنید؟
من میتوانم بدون هیچ دلیل از سیستم هیدروپونیک استفاده نکنم. این بدان معنی است که شما میتوانید غذای تازه را استفاده کرده و آن را در آشپزخانه به کار ببرید. این حقیقت دارد که آن را هزاران مایل از کشور دور میکند. بچه ها دوست دارند که گیاهان در حال رشد را ببنند. حتی آنها به رشد سبزیجات کمک میکنند تا مقدار بیشتری از آن را مصرف کنند. در مورد چگونگی راه اندازی سیستم هیدروپونیک خود، باید به دنبال اطلاعات بیشتری باشد و سایر مقالات مفید را بررسی کنید.
وسایل مورد نیاز برای کشت هیدروپونیک:
در چند دهه پیش، گلخانه های منطقه Westland هلند مجبور شدند تا محصولات خود را از داخل خاک بیرون بکشند و خارج کنند. در آن زمان، آب های زیرزمینی به دلیل تشدید فعالیت های باغبانی در منطقه، آلوده شده و سطح آب های زیرزمینی، به میزان غیر قابل قبولی، آلوده شده بود.
لذا قانونگذاران هلندی، تصمیم گرفتند تا دستور بیرون کشیدن محصولات کشاورزی از خاک را صادر کنند. در روزهای اولیه بعد از این اقدام، نیاز به تعدیلاتی برای تولیدکنندگان گلخانه ها بود، اما در پایان، این کار به نفع آنها شد. در حال حاضر تولید کننده بیش از هر زمان دیگر، مواد معدنی مناسب و مقدار مناسب آن را در اختیار گیاهان قرار می دهند. این امر باعث کنترل بهینه و بهبود عملکرد گیاهان می شود.
ناودان معلق (Hanging Gutters):
ناودان معلق نوعی کشت هیدروپونیک است. ناودان های دراز، با کمک شیب سازه، از ساختار گلخانه معلق می شوند. حصیرهایی که از پشم معدنی ساخته شده اند و برای محصولات گیاهی استفاده می شوند، به منظور ایجاد یک محیط هیدروپونیک، در بالای ناودان قرار می گیرند. گیاهان از طریق سیستم آبیاری قطره ای، که آب اضافی آنها توسط ناودان جمع می شود، هیدراته می شوند.
از آنجا که گیاهان معمولاً با کمی آب اضافی رشد می کنند، مقدار آبیاری، کمی بیشتر از نیاز گیاه خواهد بود. از آنجا که آب اضافی اکنون نمی تواند به داخل خاک جذب شده و تخلیه شود، لذا این آب، توسط ناودان جمع آوری شده و به سیستم تخلیه منتقل می شود. آب اضافی موجود به همراه مواد معدنی، در یک مخزن نگهدارنده فاضلاب جمع آوری می شود، زیرا این آب در کل گلخانه جریان داشته است و باید از تمامیِ بیماری های احتمالی موجود، پاک شود.
جدول سیستم ها:
نوع دیگری از کاربرد گسترده هیدروپونیک، کشت بدون خاک گیاه روی میز است. جداول کشت معمولاً برای گیاهان گلدانی، گیاهان دارویی، سبزیجات برگ دار و محصولات زینتی استفاده می شود. روش آبیاری در ebb،flow و NFT باهم متفاوت است.
تصفیه آب:
در بسیاری از موارد، تخلیه آب توسط دستگاه ضدعفونی کننده UV انجام شده تا انرژی کافی برای از بین بردن باکتریها و ویروسهای مضر احتمالی را داشته باشد. این میکروارگانیسم ها با انرژی دستگاه ضدعفونی کننده UV از بین می روند. استفاده از روش رشد هیدروپونیک در گلخانه های هلند، برای کاهش مصرف آب در هنگام تولید، و داشتن حداکثر کنترل روی دستگاه های تولیدکننده، ضروری است.
تور حشرات:
تور حشرات، یک راه حل ساده برای حل این مسئله شناخته شده در سطح جهانی است. همانطور که از نام آن مشخص است، این تور طراحی شده است تا حشرات مضر را از گلخانه شما دور نگه دارد و حشرات مفید را، با استفاده از یک سیستم توری، توسط پنجره های تهویه، در داخل فضای گلخانه نگه دارد.
در صورت پرورش میوه های نرم داخل گلخانه، تور حشرات به طور گسترده برای جلوگیری از هجوم پرندگان نیز استفاده می شود. این تورهای شبکه ای در اندازه های مختلف در دسترس هستند و می توانید متناسب با نیاز خود، گونه ی خاص خود را نصب نمایید.
سیستم تور حشرات:
تور در یک کاست نصب می شود و می تواند روی شیشه های تهویه گلخانه قرار بگیرد. شبکه های تور، خود به گونه ای جمع می شوند که خللی در تهویه هوا و میزان تابش نور دریافتی، ایجاد نشود. از آنجا که سیستم دور نگهدارنده ی حشرات باعث افزایش وزن گلخانه می شود، باید این امر را نیز در محاسبه ها، لحاظ کرد.
مدیریت تلفیقی آفات:
دستگاه تور حشرات، باعث می شود تا عمل مدیریت تلفیقی آفات بسیار مثرتر واقع شود. تولید کنندگان، کنترل بیشتری روی آفاتی که در گلخانه آنها در حال رشد است، پیدا می کنند و در نتیجه مبارزه با هر نوع آفت خاص موجود، بسیار دقیق تر انجام می شود. علاوه بر این، عمل گرده افشانی گیاهان نیز به طور کارآمد تری صورت میگیرد، زیرا تعداد زنبورهای عسل از ابتدا تا انتها، ثابت می‌ماند.
لامپ های رشد:
نور یک عامل اساسی برای رشد گیاه است. گلخانه ها به منظور ایجاد محیط بهینه برای رشد گیاهان طراحی شده اند. دیواره ی گلخانه ها در برابر نور خورشید شفاف هستند، و در عین حال، به اندازه کافی نیز محصور شده اند تا اتلاف حرارت همرفت را کاهش دهند. از آنجا که نور طبیعی خورشید ارزان ترین منبع نور موجود است، شفافیت دیواره های گلخانه ها و سایه اندازی، از فاکتورهای مهم در طراحی گلخانه محسوب می شود.
متأسفانه نور طبیعی خورشید، همیشه برای رشد همه ی گیاهان به مقدار کافی در دسترس نیست. با پیشرفت روز افزون گلخانه های تجاری، استفاده از نور مصنوعی در گلخانه ها برای افزایش تولید و کیفیت، رایج شده است. چراغ های گلخانه، به منظور برآورده کردن اهداف تجاری استفاده می شوند.
نور مصنوعی به تولیدکنندگان اجازه می دهد تا بهره‌وری خود و همچنین طول فصل رشد گیاه را افزایش دهند. استفاده از لامپ های رشد در ابتدا، برای رشد دادن گیاهان زینتی بود، اما اکنون برای رشد محصولات گیاهی و سبزیجات نیز استفاده می شود. برای کمک به رشد گیاهان، از بخش نسبتاً کمی از انرژی کل لامپ ها (طیف) استفاده می کنند.
نور مصنوعی گلخانه، به منظور افزایش رشد گیاه و بهره وری هرچه بیشتر از انرژی، طراحی شده است؛ بنابراین نوع و میزان طیف نوری سیستم های روشنایی گلخانه ای، با این لامپ ها تفاوت دارد. سیستم های روشنایی به منظور بهینه سازی بازده انرژی خود، دائماً در حال پیشرفت و به روز رسانی هستند.
سیستم روشنایی تکمیلی گلخانه:
برای تولید گلخانه های تجاری، سیستم روشنایی تکمیلی در مناطقی که کمتر از ۴.۵ ساعت آفتاب کامل در طول روز دارند، بیشترین سود را دارد. در بسیاری از مناطق، در طول فصل زمستان، و یا در روزهایی با هوای ابری، و یا حتی گلخانه هایی که در عرض های شمالی یا جنوبی زیاد قرار دارند، این اتفاق رخ می دهد. با “تکمیل” نور مصنوعی و شبیه سازی نور طبیعی روز برای گیاه، تولید کنندگان می توانند به طور قابل توجهی، طول فصول رشد و تولید محصول خود را افزایش دهند.
سیستم روشنایی جایگزین گلخانه:
از آنجا که نور خورشید منبعی طبیعی و رایگان است، معمولاً بهترین و به صرفه ترین کار، استفاده حداکثری از این منبع انرژی است. تجریه نشان داده که استفاده ۱۰۰ درصدی از سیستم روشنایی مصنوعی در گلخانه ها برای رشد دادن گیاهان، از نظر اقتصادی برای محصولات تجاری امکان پذیر است.
با این حال، برای رسیدن به اهداف گلخانه، سیستم روشنایی جایگزین می تواند یک روش مفید باشد. نور خورشید حتی اگر بسیار بی ثبات و غیر قابل دسترس باشد، به مراتب بهتر و پرانرژی تر از هر منبع مصنوعی تجاری است و طیفی گسترده تر و کاملتر از طول موج های فعال را دارد.
هنگام طراحی فضاهایی که کلیه روشنایی آن از طریق سیستم های روشنایی مصنوعی تامین می شود، باید از انواع لامپ های رشد، به منظور دستیابی به یک طیف متعادل تر طبیعی استفاده شود و بسیاری از تنظیمات مربوط به آنها، طراحی و مطالعه شده باشد. با این وجود، دستیابی به توزیع یکنواخت نور در استفاده از لامپ های رشد، مشکلات عملی زیادی خواهد داشت.
ساختمان خدمات:
ساختمان خدماتی گلخانه، فضایی در کنار گلخانه ای است که واحدهای آبیاری و دیگ های بخار، در آن قرار دارد. این مکان همچنین محلی برای استراحت کارگران، و دفتری برای بسته بندی و مرتب سازی محصولات برداشت شده است. اندازه ساختمان خدمات، بسته به اندازه ی گلخانه، نوع محصولات تولید شده و تعداد پرسنل متغیر است.
اتاق دیگ بخار:
اتاق دیگ بخار، بخش مهمی برای هر گلخانه ای است که با سیستم گرمایش متمرکز کار می کند. بسته به مقیاس تاسیسات و نیازهای اقلیمی، تعداد دیگ های بخار نصب شده در این اتاق، متغیر است. در مورد دستگاه گرما و برق ترکیبی، واحدهای CHP نیز در این قسمت از گلخانه نصب شده اند.
در برخی کشورها، مقررات تعیین کرده که باید حتما یک اتاق دیگ بخار مستقل کاملاً جدا شده از گلخانه، به منظور جلوگیری از آتش سوزی های احتمالی، اندیشیده شود. با این حال، در اکثر گلخانه های هلندی، اتاق دیگ بخار، از ساختمان خدمات جدا می باشد.
اتاق آبیاری:
در کنار اتاق دیگ بخار، اتاق پشتیبانی یا اتاق آبیاری نیز یکی از مهمترین اتاق های گلخانه محسوب می شود. عمل آبیاری واحدها، تهیه مواد مغذی و آماده سازی کودها، در این قسمت انجام می گیرد. با توجه به اهمیت اتاق های دیگ بخار و آبیاری، تنها دسترسی کارمندان آموزش دیده به این فضاها امکان پذیر است.
سالن بسته بندی:
سالن بسته بندی، یک محوطه باز بزرگ است که در آن می توان انواع محصولات برداشت شده را درجه بندی، بسته بندی و برای حمل و نقل آماده کرد. از طرف دیگر، در اینجا عملیات مخصوص مربوط به گلخانه انجام می شود. به عنوان مثال در یک گلخانه با تولید گوجه فرنگی، در این سالن است که جعبه ها و صندوق های گوجه فرنگی های برداشت شده بارگیری می شوند و برای کارگران گلخانه ارسال می شوند.
اسکلت فلزی:
ساختار فولادی گلخانه Venlo هلندی، از عناصر اصلی ساختاری زیر تشکیل شده است: ستون ها، خرپاها، تیرها، پرلین ها و مهاربندها. این عناصر در مجموع، با نیروهایی که از طریق وزن گلخانه، باد، برف، محصولات برداشت شده و بارهای نصب شده روی گلخانه به آنها وارد می شود، مقابله می کنند. با توجه به اهمیت وجود نور در گلخانه، تمام عناصر سازه ای فولادی، در حالی که مطابق با مقررات ساختاری هستند، باید تا حد امکان سبک انجام شوند.
ستون ها:
سه نیروی وزنی وجود دارد که ستون های گلخانه را درگیر می کند: نیروی اول، وزن شیشه و سیستم سقف آلومینیومی و تاسیسات داخل گلخانه است. نیروی دوم، مکش باد تحت فشار عمودی رو به بالا است و نیروی آخر، نیروهای افقی تحت فشار می باشد. این نیروها توسط خرپاها کشیده شده و تحت فشار باد قرار می گیرند. ارتفاع ستون های گلخانه به نوع محصولات تولیدی و روش زراعی آن، بستگی دارد. همچنین، در صورت نصب لامپ های رشد، ستون های گلخانه باید اغلب ارتفاع بیشتری داشته باشند.
خرپاهای فولادی:
علاوه بر ستون ها، خرپاها نیز اسکلت گلخانه Venlo را تشکیل می دهند و وظیفه مهم انتقال همه بارها به پی را دارند. خرپاهای فولادی علاوه بر انتقال بار به پی ها، از تعلیق کلیه تاسیسات فنی ساختمان نیز مراقبت می کنند. مکانیسم تهویه، سیستم غربالگری، ناودان های آویز، سیستم های گرمایشی، سیم های محصول و موارد دیگر، به نوع محصولات کشت شده در گلخانه بستگی دارد. خرپاها خود از چهار قسمت تشکیل شده اند: جعبه بالا و پایین، دوگوشه و صفحات انتهایی.
مهاربندها و تیرها:
تنها با وجود ستون ها و خرپا ها، ساختار گلخانه به اندازه ای قوی است که می تواند بارها را با زاویه ۹۰ درجه کنترل کند. برای اطمینان از مقاومت سازه فولادی برای تحمل نیروهایی که از هر زاویه به آن وارد می شوند، از مهاربند استفاده می شود. عملکرد اصلی مهاربندهای متقاطع، انتقال بارهای افقی در جهت ناودان به پی است. برای جلوگیری از کج شدن پی، یک میله‌ی از قبل ساخته شده، روی ستون ها نصب می شود.
روکش سفید:
تمام سازه های فولادی گالوانیزه هستند تا از اکسید شدن جلوگیری کنند. این کار، باعث خاکستری رنگ شدن نمای بیرونی ساختار فولادی می شود. به منظور بهبود شرایط نوردهی در گلخانه، روی ستون ها و تاسیسات اغلب با یک روکش سفید پوشانده می شوند تا جذب نور کمتری در گلخانه رخ دهد.
گلخانه Venlo:
ساختار فولادی گلخانه Venlo هلندی از عناصر اصلی زیر تشکیل شده است: ستون ها، خرپاها، تیرها، پرلین ها و مهاربندها. این عناصر در مجموع، با نیروهایی که از طریق وزن گلخانه، باد، برف، محصولات برداشت شده و بارهای نصب شده روی گلخانه به آنها وارد می شود، مقابله می کنند. با توجه به اهمیت وجود نور در گلخانه، تمام عناصر سازه ای فولادی، در حالی که مطابق با مقررات ساختاری هستند، باید تا حد امکان سبک انجام شوند.
ستون ها:
سه نیروی وزنی وجود دارد که ستون های گلخانه را درگیر می کند: نیروی اول، وزن شیشه و سیستم سقف آلومینیومی و تاسیسات داخل گلخانه است. نیروی دوم، مکش باد تحت فشار عمودی رو به بالا است و نیروی آخر، نیروهای افقی تحت فشار می باشد. این نیروها توسط خرپاها کشیده شده و تحت فشار باد قرار می گیرند. ارتفاع ستون های گلخانه به نوع محصولات تولیدی و روش زراعی آن، بستگی دارد. همچنین، در صورت نصب لامپ های رشد، ستون های گلخانه باید اغلب ارتفاع بیشتری داشته باشند.
خرپاهای فولادی:
علاوه بر ستون ها، خرپاها نیز اسکلت گلخانه Venlo را تشکیل می دهند و وظیفه مهم انتقال همه بارها به پی را دارند. خرپاهای فولادی علاوه بر انتقال بار به پی ها، از تعلیق کلیه تاسیسات فنی ساختمان نیز مراقبت می کنند. مکانیسم تهویه، سیستم غربالگری، ناودان های آویز، سیستم های گرمایشی، سیم های محصول و موارد دیگر، به نوع محصولات کشت شده در گلخانه بستگی دارد. خرپاها خود از چهار قسمت تشکیل شده اند: جعبه بالا و پایین، دو گوشه و صفحات انتهایی.
مهاربندها و تیرها:
تنها با وجود ستون ها و خرپا ها، ساختار گلخانه به اندازه ای قوی است که می تواند بارها را با زاویه ۹۰ درجه کنترل کند. برای اطمینان از مقاومت سازه فولادی برای تحمل نیروهایی که از هر زاویه به آن وارد می شوند، از مهاربند استفاده می شود. عملکرد اصلی مهاربندهای متقاطع، انتقال بارهای افقی در جهت ناودان به پی است.
برای جلوگیری از کج شدن پی، یک میله‌ی از قبل ساخته شده، روی ستون ها نصب می شود. اصلی مهاربندهای متقاطع، انتقال بارهای افقی در جهت ناودان به پی است. برای جلوگیری از کج شدن پی، یک میله‌ی از قبل ساخته شده، روی ستون ها نصب می شود.
روکش سفید:
تمام سازه های فولادی گالوانیزه هستند تا از اکسید شدن جلوگیری کنند. این کار، باعث خاکستری رنگ شدن نمای بیرونی ساختار فولادی می شود. به منظور بهبود شرایط نوردهی در گلخانه، روی ستون ها و تاسیسات اغلب با یک روکش سفید پوشانده می شوند تا جذب نور کمتری در گلخانه رخ دهد.
مکانیسم تهویه گلخانه:
سیستم تهویه، ابزاری اساسی برای تولیدکنندگان جهت ایجاد آب و هوای مناسب برای رشد گیاه در گلخانه هایشان است. دریچه های تهویه، با باز شدن از خط الراس، در بالاترین مکان گلخانه Venlo هلندی قرار گرفته و آن را به بهترین موقعیت برای تخلیه هوای گرم به بیرون از گلخانه، تبدیل می کند. در مورد تعیین ظرفیت تهویه گلخانه Venlo، گزینه های مختلفی وجود دارد که می توان بین ۱ جداره، ۲ جداره، ۳ جداره و ۴ جداره، یکی را انتخاب کرد. عمق پنجره ها نیز تا حد زیادی، روی ظرفیت تهویه گلخانه تأثیر می گذارد.
مکانیسم Push-Pull:
در گلخانه های Venlo، مکانیسم Push-Pull وجود دارد. لوله Push-Pull در بالای tellis قرار دارد. این لوله با استفاده از میله های فشار، به پروفیل آلومینیومی پایین قسمت پنجره تهویه متصل می شود. میزان فشار میله های مورد نیاز، به اندازه پنجره تهویه و بادگیرهایی که در نظر گرفته شده است، بستگی دارد. موتورهای محرک باعث می شوند که لوله Push-Pull به عقب و جلو حرکت کرده و با این کار، دهانه دریچه ها تنظیم می شود.
سیستم غربالگری عمودی:
همانطور که از نام آن مشخص است، غربالگری عمودی سیستمی برای بستن شیروانی ها از بالا به پایین است. کناره های گلخانه، در معرض وزش باد قرار دارند؛ که ممکن است هوای بعضی از قسمت های داخل گلخانه، بسیار سرد یا بسیار گرم شود. هرچه اندازه گلخانه بزرگتر باشد، تأثیر کلی دیواره های جانبی کاهش پیدا می کند.
جنس پوشش دیواره های جانبی، یا شیشه معمولی یا پلی کربنات است. در صورت پوشانده شدن کناره ها با پلی کربنات، نیازی به اعمال صفحات عمودی نیست؛ اما وقتی جنس کناره ها از شیشه معمولی باشد، استفاده از صفحه های عمودی، روش خوبی برای صرفه جویی در مصرف انرژی است.
صفحات عمودی، همان صفحات رولینگ بین تکیه گاه های جانبی (purlins) و دیواره های گلخانه هستند. صفحات یک گلخانه با ستون هایی با ارتفاع 0.6 متر، معمولاً دارای ۳ قسمت است. صفحه ها توسط موتور کنترل می شوند و بسته به نیاز تولید کننده، میتوانند هم به طور همزمان و هم به صورت جداگانه، باز شوند.
هیدروپونیک زیبا و با کیفیت
در گلخانه DutchGreenhouses®، هنگام استفاده از صفحه ها، معمولاً یک کنترل جداگانه برای لایه پایین وجود دارد؛ در حالی که دو لایه بالایی، به صورت جفت و باهم، کنترل می شوند.همچنین از این صفحات، برای جلوگیری از تابش نور مصنوعی به خارج از گلخانه استفاده می شود. در بعضی مناطق، استفاده از سیستم نور مصنوعی مجاز نیست، زیرا ممکن است نور زیاد گلخانه، در عملکرد و یا آرامش مزرعه ها یا روستاهای همسایه تداخل ایجاد کند.
زَنجِبیلیا زنجفیل یک گیاه خوراکی، ادویه و گیاه دارویی است. در ایران باستان با نام شنگویر شناخته می‌شده است، گیاهی چندساله که دارای قسمتهای زیرزمینی (ریزومهای غده‌ای) است و همین ریزومهای زیر خاک مورد استفاده دارویی، آشپزی و… قرار میگیرد. زنجبیل از گیاه زرد رنگ دارای رگه‌های بنفش با نام علمی Zingiber officinale بدست می‌آید. اگرچه معمولاً از زنجبیل به عنوان ریشه آن گیاه نام برده میشود ولی در اصل قسمت مورد استفاده گیاه ساقه متورم شده زیرزمینی آن است که «ریزوم» نام دارد. از داخل این ریزومها، ساقه، برگ و گل زنجیفل میروید که پس از خشک شدن، ریزومها خارج و مورد استفاده قرار میگیرد. زنجفیل گیاه بومی هندوستان است که امروزه در شمال آفریقا، جنوب آسیا و آفریقای شمالی کشت میشود و با توجه به محل کشت در رنگ‌های زرد، سفید و قرمز وجود دارد.
جنس زنجبیل سرده‌ای از تیره زنجبیلیان علفی ایستاده چندساله با حدود ۷۰ گونه بومی آسیای جنوب شرقی است با ساقه باریک و نی‌مانند و برگهای سرنیزه‌ای سـبز براق که از زمین‌ساقه‌ای غده‌ای می‌رویند؛ گلهای آنها سبز مایل به زرد با لبه‌ای ارغوانی و لکه‌های کرم‌رنـگ و گل‌آذین مخروطی و کوچک و سنبله‌ای متراکم است که در تابستان از زمین ساقه بیرون می‌زند.
تاریخچه
زنجبیل از زمان‌های دور مورد استفاده بوده و هنوز هم درطب سنتی چین نقش مهمی را ایفا میکند. در ایران باستان نیز این گیاه با نام ژنگویر یا شنگویر شناخته شده بود و کاربرد داشت و از ایران و کشورهای عربی به سوی غرب سفر کرد. در غرب پزشکی یونانی به نام «دیوسکوریدس» نخستین بار در سده یکم میلادی کاربرد درمانی زنجبیل را ثبت کرد، گرچه سده‌ها پیش از آن این گیاه عطردار از کشورهای خاور دور به اروپا صادر می‌شد، تا سده‌های میانه، به عنوان یک ماده اولیه آشپزی در اروپا کاملاً شناخته شده بود.
امروزه این گیاه در بیشتر مناطق استوایی کشت میشود. آشنایان با پزشکی هندی آیورودا از آن به عنوان داروی جهانی نام می‌برند، این امر نه تنها به خاطر خواص ضد قارچی، ضد باکتری آن است، بلکه به خاطر اثر تسکین بخش آن بر روی دستگاه گوارش هم هست، که اینها باعث شده هندیان بیش از ۲۰۰۰ سال زنجبیل را مصرف کرده‌اند و یکی از بهترین شفابخش‌های طبیعی برای درمان بیماریهای مسافرت، حالت تهوع و سرگیجه در غرب مطرح کرده و برخلاف بعضی داروهای مرسوم این بیماریها هیچ عوارض جانبی منفی ندارد.ب
هند با تولید یک میلیون تن زنجفیل در سال، بزرگترین تولیدکننده زنجفیل است و چین در مقام دوم قرار دارد. در هندوچین قدیم، زنجیفیل کاربرد زیادی چه در آشپزی و چه در طب سنتی این نواحی داشته است. در قرن ۱۳ میلادی، اروپاییان با این گیاه آشنا شدند و زنجفیل را به عنوان ادویه در طبخ غذا مورد استفاده قرار دادند.
مصارف زنجبیل
زنجبیل به دو صورت تازه و پودر قابل استفاده است. بی‌شک زنجفیل تازه خواص بیشتری دارد و پودر زنجفیل به مرور زمان و با کهنگی بیشتر خواصش را از دست میدهد؛ در نتیجه در صورت استفاده از پودر زنجبیل به تاریخ تولید آن دقت کنید یا در خانه آن را درست کنید. همچنین فراورده‌های مختلفی از گیاه زنجبیل تولید میشود که از ریشه تازه یا خشک آن یا از طریق تقطیر روغن از ساقه آن تهیه میشود. یکی از معروفترین فرآورده‌های زنجبیلی، آبنبات زنجبیلی است.
ترکیبات زنجبیل
ترکیبات اصلی زنجفیل عبارتند از: انواع قندها (۵۰ تا ۷۰ درصد)، چربی‌ها ( ۳ تا ۱۸ درصد)، اولئورزین (۴ تا ۵/۷درصد) و ترکیبات سوزاننده (۱ تا ۳ درصد). یک قاشق غذاخوری زنجبیل تازه که حدود ۶ گرم وزن دارد ، ۵ کالری انرژی تولید میکند. یک گرم کربوهیدرات و مقدار بسیار جزئی چربی، پروتئین و فیبر هم در این مقدار زنجبیل موجود است.
خواص دارویی
در یک نگاه کلی، زنجبیل گیاهی ضد تهوع، مقوی قلب، ضد لخته شدن خون، ضد باکتری، آنتی اکسیدان، ضد سرفه، ضد سموم کبدی، ضد التهاب، ادرارآور، کاهش دهنده اسپاسم، محرک سیستم ایمنی، ضد نفخ شکم، پایین آورنده کلسترول خون، محرک گردش خون و محرک هضم غذا است که میتواند در درمان بیماریهایی مانند کم اشتهایی عصبی، برونشیت، رماتیسم و … مورد استفاده قرار بگیرد.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که زنجبیل میتواند باعث جلوگیری از تهوع ناشی از عمل جراحی و شیمی درمانی شود، مطالعات بالینی در لندن انجام شد نشان داد مصرف یک گرم پودر زنجبیل در جلوگیری از حالت تهوع و استفراغ بعد از عمل جراحی به اندازه داروهای آرامبخش مرسوم مؤثر است. خاصیت گرم کنندگی و فعال کنندگی زنجبیل آن را به عنوان شفابخش خانگی معرفی کرده‌است.
دلیل سودمند بودن زنجبیل اجزای تشکیل دهنده اصلی زنجبیل شامل نشاسته، اسانس‌ها مانند زینجیبرن (zingiberen) که به زنجبیل بوی خاص میدهد، و رزین است. به نظر میرسد بیشتر ارزش درمانی زنجبیل به واسطه ترکیبات ادویه‌های آن یعنی جینجرول‌ها (Gingerols) است که طعم تند و سوزاننده آن ناشی از آن‌هاست، اگرچه هنوز طرز عمل آن مشخص نیست. تحقیقات نشان داده جینجرول که مهمترین جزء تشکیل دهنده زنجفیل محسوب میشود و طعم تند و خاص زنجبیل ناشی از همین ماده است، از رشد سلولهای سرطانی مخصوصا سرطان روده بزرگ جلوگیری میکند.
♦ همچنین مهمترین خواص زنجبیل عبارتند از :
زنجبیل تازه را برای سرماخوردگی و آنفلوآنزا بکار می‌برند.
زنجبیل خشک شده را جهت درمان سرگیجه و تهوع مصرف کنید.
زنجبیل میل جنسی را افزایش میدهد و برای زناشویی مؤثر است.
زنجبیل سبب تقویت اسپرم میباشد.
برای درمان زود انزالی زنجبیل مفید است.
قرص آن را برای درمان آرتریت و مشکلات گردش خون مورد استفاده قرار دهید.
میزان مصرف زنجبیل
بر اساس طب سنتی، گیاه زنجبیل طبیعتی گرم و محرک دارد. در نتیجه هر چند برای درمان برخی بیماریها استفاده میشود اما امکان حساسیت زایی دارد و باید میزان مصرف آن را کنترل کرد. مصرف روزانه ۳ گرم زنجفیل مجاز است که میتوان در ۲ یا ۳ نوبت یا به صورت یک جا مصرف کرد. مصرف بیش از اندازه زنجفیل ممکن است باعث ایجاد سوزش سردل یا اختلال در سیستم عصبی شود. خوردن آن برای کودکان زیر ۲ سال توصیه نمی‌شود و کسانی که سنگ کلیه دارند، داروهای قلبی و دیابتی مصرف میکنند و خانم‌ها در دوران شیردهی و بارداری بهتر است قبل از مصرف زنجفیل با پزشک خود مشورت کنند.
نیازهای اکولوژیکی
زنجبیل یکی از مهم ترین و قدیمی ترین ادویه هایی است که بشر می شناسد. این گیاه، ریزوم های زیر زمینی تولید می کند که ١٠-٨ ماه بعد از کشت زنجبیل برداشت می شوند، جوانه زنی و رشد اولیه گیاه زنجبیل معمولا به کندی صورت می گیرد. تولید محصول زنجیل حاصل سه فاکتور اصلی می باشد، شامل خاک محل پرورش، شرایط اقلیمی و اعمال های مدیریتی در طی رشد.
زنجبیل عمدتا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری دارای باران فراوان تولید می شود. لذا از آنجا که نیازمند آب و هوای گرم و مرطوب است و نمی تواند سرما را تحمل کند، بنابر این بایستی از کشت در مناطق دارای زمستان سرد خودداری کرد. برای رشد مناسب با میانگین دمای سالانه ٢١ درجه سانتیگراد و دمای روز بهمن ٢۵-٣۵ درجه سانتیگراد نیاز دارد.
این گیاه در مناطق تا عرض جغرافیایی ١۵٠٠ متر بالاتر از سطح دریا رشد می کند ارتفاع مناسب کشت زنجبیل بین ٣٠٠ و ٩٠٠ متر از سطح دریاست. در مناطق دارای باران کم، تحت شرایط آبیاری حتی در ارتفاعات بالاتر (١۵٠٠-١٢٠٠) متر بالاتر از سطح دریا نیز پرورش می یابد.
بهترین زمین برای کاشت
از آنجا که ریزوم به طور افقی نزدیک سطح خاک رشد کرده و دارای شاخه های متراکم می باشد، نیاز آبی بالایی دارد، لذا در مناطق دارای بارندگی کمتر، نیاز به آبیاری منظم دارد اما نمی تواند شرایط غرقابی را تحمل کند و از کشت در زمین های دارای آب راکد، بایستی اجتناب شود. در صورت کشت در این مناطق، باید بستری با ارتفاع حدود ٣٠ سانتی متر و عرض ٢-١ متر که دارای زهکشی مناسبی باشد، آماده نمود.
برای کشت موفق بارندگی با آبیاری متوسط در زمان کاشت تا جوانه زنی ریزوم ها، همچنین طی دوره رشد به ویژه حدود یک ماه قبل از برداشت، ضروری است، شرایط مناسب پرورش این گیاه، توزیع باران به میزان ١۵٠٠ میلیمتر یا بیشتر ( به عنوان مثال ۴٠٠٠-٢۵٠٠ میلیمتر در اندونزی) در طول سال، و با وجود ٩-٧ ماه دارای بیش از ١٠٠ میلیمتر بارندگی در سال طی دوره رشد زنجبیل است.
دوره رویشی زنجبیل را می توان به ٣ گروه مشخص تقسیم بندی کرد:
فاز رشد رویشی فعال (٩٠ تا ١٢٠روز بعد از کشت)
فاز رشد رویشی آهسته (١٢٠ تا ١٨٠ روز پس از کشت)،
فاز پیری (١٨٠ روز پس از کشت تا زمان برداشت).
دمای مناسب
همان طوری که گفته شد بر اساس نظرات برخی گیاهشناسان زنجبیل از مناطق گرمسیری آسیا منشا گرفته است، بنابراین شرایط گرم و مرطوب را ترجیح می دهد و نمی تواند دمای خیلی پایین را تحمل کند. هرچند که با انتخاب ارقام مقاوم و اهلی کردن می تواند سازگار به شرایط سردسیری گردد.
دمای مناسب جوانه زنی زنجبیل ٢۵-٢٢ درجه سانتیگراد است، اما می تواند در دمای زیر ٢٠ درجه سانتیگراد نیز به کندی جوانه بزند. اگر دما بیش از ٣٠ درجه سانتیگراد باشد، سرعت جوانه زنی افزایش می یابد، اما جوانه ها ضعیف خواهند بود.
در مرحله نهالی و اوایل مرحله رشد، دمای مناسب ٢٢ تا ٢٨ درجه سانتیگراد، و در طول مرحله رشد و بزرگ شدن ریزوم، ٢۵ درجه سانتیگراد می باشد. زمانی که دما زیر ١۵ درجه سانتیگراد باشد، رشد زنجبیل متوقف می شود و بایستی برداشت صورت گیرد.
عوامل که باید قبل از زمان کاشت زنجبیل مورد توجه قرار گیرند
١ -دمای خاک بیش از ١۵ درجه سانتیگراد باشد.
٢ -دوره رشد زنجبیل بیش از ١۵٠-١٣۵ روز از جوانه زنی تا وقوع اولین سرما است مجموع دما در طی دوره رویشی باید حدود ١٢٠٠ تا ١٣٠٠ درجه سانتیگراد باشد.
زمان کاشت بصورتی باشد که مرحله تشکیل ریزوم، منطبق با ماه هایی از سال باشد که دمای مناسب برای رشد و نمو مطلوب ریزوم دارند.
تاثیر نور در رشد زنجبیل
زنجبیل تحت شدت نور متوسط به خوبی رشد می کند. مطالعات نشان داده که نقطه جیران نوری یک برگ زنجبیل به تنهایی ٣٠-٢٠ آ mmol .s m بوده و نقطه اشباع نوری آن ٨٢٠-۶٢٠ ms . Lmnol می باشد. نیازهای نوری زنجبیل در مراحل مختلف رویشی متفاوت است.
در مرحله جوانه زنی به تاریکی، در مرحله نهالی به نور متوسط و در مرحله رویشی فعال به نور بالا نیاز دارد. زنجبیل تحت تاثیر طول روز نبوده (روز خنثی) و بهترین شرایط برای رشد آن نور طبیعی است و ریزوم های آن می توانند در شرایط طول روز کوتاه، بلند یا خنثی تشکیل شود.
تحقیقاتی در مورد فاکتورهای موثر بر عملکرد گیاه نظیر تغذیه، دما و رطوبت خاک، فضای کاشت، اندازه تکه های بذری و زمان برداشت به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته اند. به عنوان مثال با اعمال تیمارهای فتوپریودیک با افزایش طول روز از ۱۰ ساعت به ۱۶ ساعت، رشد رویشی زنجبیل ژاپنی افزایش می یابد.
تاثیر آبد هی مناسب در رشد زنجبیل
سیستم ریشه زنجبیل گسترش کمی داشته و رشد آن سطحی است، بنابراین توانایی جذب آب ضعیف بوده و گیاه تحمل به خشکی ندارد. تحت شرایط خشکی، گیاه پاکوتاه شده و فتوسنتز کم شده و عملکرد کاهش می یابد. به علاوه ممکن است فیبر بیشتری در ریزوم تشکیل شده و کیفیت آن را کاهش دهد.
رطوبت خاک تاثیر زیادی بر رشد و عملکرد زنجبیل دارد. اگر میزان رطوبت نسبی خاک در محدوده ۸۰-۴۰ باشد، پارامترهای رشدی نظیر ارتفاع گیاه، تعداد تیلرها و سطح برگ با افزایش رطوبت خاک افزایش می یابد. اگر آب موجود در خاک نیاز گیاه را برآورده نکند، عملکرد به شدت کاهش می یابد.
البته زنجبیل شرایط غرقابی را نیز نمی تواند تحمل کند زیرا شرایط غرقابی، رشد و نمو را تحت تاثیر قرار داده و منجر به پوسیدگی ریزوم زنجبیل می شود که کاهش شدید عملکرد را به دنبال دارد، بنابراین تامین مقدار آب مناسب در فصل رشد برای داشتن رشد بهتر گیاه و عملکرد بالاتر مهم است.
میزان آب مورد نیاز زنجبیل در دوره های مختلف رشد
زنجبیل در مراحل مختلف رویشی نیازهای متفاوتی به آب دارد. در مرحله نهالی، گیاه رشد کمی داشته و تجمع بیومس نیز در آن کمتر است، بنابراین به آب کمتری نیاز دارد. اما این این مرحله آب و هوای محل کشت گرم و خشک باشد، آب خاک سریعا تبخش متابولیسم و میزان مصرف آب توسط گیاه بالا بوده و میزان تنفس نیز بالا خواهد بود. در نتیجه گیاهان در مرحله نهالی ضعیف بوده و نمی توانند در مقابل خشکی مقاومت کنند.
بنابراین این مرحله آب کافی برای جلوگیری از افت رشد گیاه لازم می باشد. در طول مرحله رشد فی بیوماس افزایش زیادی یافته و در نتیجه گیاه به آب بیشتری نیاز دارد. خاک باید مرطوب و میزان رطوبت نسبی در حدود ۸۰-۷۰٪ حفظ شود، در غیر این صورت رشد کند شده فتوسنتز کاهش یافته و عملکرد کاهش شدیدی می یابد.
زنجبیل به طور میانگین تقریبا به حدود ۱۰-۹/۵ میلیون لیتر آب در هر هکتار نیاز دارد. آب دارای کیفیت پایین مانند آب شور به دلیل دهیدراسیون، موجب سوختگی گیاه و کاهش رشد گیاه خواهد بود.
همچنین از آنجا که زنجبیل مستعد آفتاب سوختگی است. آب زیادی نیاز دارد. آبیاری منظم بعد از کاشت برای جلوگیری از آفتاب سوختگی به ویژه هنگام نمو شاخه ها و همچنین برای جلوگیری از استرس آبی به گیاه (پژمردگی عملکرد نهایی را کاهش می دهد) ضروری است.
تاثیر خاک بر رشد زنجبیل
با وجود این که زنجبیل نسبت به بافت خاک زیاد حساس نیست، بافت خاک تاثیر زیادی روی عملکرد و کیفیت گیاه دارد. خاک لومی نرم و دارای تهویه مناسب که می تواند به خوبی آب و مواد غذایی را در خود نگه دارد، برای پرورش زنجبیل و رشد نهال ها و نمو سیستم ریشه مناسب است.
در این شرایط عملکرد ریزوم بالاتر بوده و کیفیت آن نیز بهتر خواهد بود. به طور کلی خاک مناسب پرورش زنجبیل عبارتست از خاک لومی شنی، لومی، شنی -رسی یا لاتریتی لومی که دارای بیش از ۳۰٪شن و ۲۰٪ رس و فاقد سنگریزه باشد، دارای عمق ۳۰ سانتیمتر، زهکشی مناسب و غنی از مواد آلی و هوموس باشد.
همچنین وجود خاک دارای بافت مناسب و دارای زهکشی مناسب موجب بیشترین اندازه و عملکرد ریزوم ها و برداشت آسانتر ریزوم ها می گردد و این امر به ویژه برای صنعت مکانیزه پرورش ریزوم ها مهم می باشد.
ph مناسب برای کاشت زنجبیل
زنجبیل به ویژه در مرحله رشد رویشی فعال خود به pH خاک حساس است. این مسئله بر رشد شاخه ها و ریزوم ها تاثیر می گذارد. زنجبیل طالب خاک کمی اسیدی بوده و در خاک های با pH ۵ تا ۷ می تواند به خوبی رشد کند. اگر pH خاک بیش از ۸ باشد، رشد گیاه کاهش یافته و نمو آن به تعویق می افتد.
در مناطق دارای pH خیلی پایین می توان آهک کشاورزری به میزان۱-۳ تن در هکتار یا دولومیت ۰/۵ تا ۲ تن در هکتار برای افزایش pH خاک به کار برد. در مناطق دارای شیب بیش از ۳٪ ، در صورتی که شیب تند باشد، تراس بندی خاک توصیه می شود.
این کار همچنین از شسته شدن خاک و از دست رفتن مواد غذایی خاک جلوگیری می کند. ابعاد زمین برای کشت زنجبیل متفاوت بوده و از ۱۰۰ متر مربع تا ۱ هکتار می باشد. کشاورزان بر این باورند که کشت پشت سر هم هرساله در یک زمین محصول خوبی تولید نمی است و برای جلوگیری از مسائل بیماریزایی مثل پژمردگی باکتریایی یا نماتد ها و همچنین آللوپاتی، بهتر است از کاشت زنجبیل به طور متوالی در یک زمین خودداری گردد.
عناصر مورد نیاز
سایر گیاهان زنجبیل نیاز به مصرف متعادل کود دارد. در صورت کمبود برخی عناصر، سیاه و همچنین مواد موثره موجود در ریزوم تحت تاثیر قرار گرفته و منجر به کاهش پروتئین و اسانس آن خواهد گردید. اگر غلظت بالایی از کود استفاده شود ریشه ها به علت غلضت بالای یونی و همچنین پتانسیل کم آب خاک، قادر به جذب مواد معدنی نخواهند بود.
در نتیجه رشد شاخه های هوایی متوقف شده، فتوسنتز کم شده و عملکرد کاهش می یابد.میزان عناصر ماکرو موجود در محیط رشد گیاه مثل P،N و K تاثیر زیادی بر رشد و عملکرد زنجبیل دارد. ازت از اجزای مهم سازنده پروتئین بوده و عنصر اصلی ساختار کلروفیل می باشد.
به همین دلیل ارتباط نزدیکی با فتوسنتز و بسیاری از سایر فرآیندهای متابولیکی اولیه و ثانویه دارد. پتاسیم برای عملکرد بسیاری از آنزیم ها حیاتی است و بسیاری از اعمال متابولیکی را تحت تاثیر قرار داده و تاثیر زیادی روی رشد، انتقال مواد فتوسنتزی و متابولیسم تنفسی دارد.
به علاوه جزو بسیاری از ترکیبات آلی گیاه است. فسفر نیز در بسیاری از اعمال متابولیکی شامل متابولیسم اسید نوکلئیک شرکت داشته و ارتباط نزدیکی با رشد، عملکرد و کیفیت محصول دارد. بنابراین در صورت نیاز بایستی کوددهی انجام گیرد.
تشخیص کمبود عناصر مورد نیاز زنجبیل
بر اساس نظر جانسون (۱۹۷۸)، برای تشخیص کمبود عناصر، دوره ۹۰ تا ۱۲۰ روز پس از کشت، زمان ایده آل برای انجام آنالیز برگی می باشد و برگ های پنجم تا دوازدهم را برای استفاده جهت تشخیص عناصر و ترکیبات برگ می توان توصیه نمود.
نیاز زنجبیل به ازت، بیشتر و مهمتر از سایر عناصر غذایی است، در صورتی که ازت مستقیما به صورت نیترات در دسترس گیاه قرار بگیرد، به راحتی توسط آبشویی از دست می رود. به ویژه در شرایط آب و هوای گرم، از دست رفتن ازت به صورت آبشویی و دنیتریفیکاسیون بسیار بالاست.
یون های آمونیوم در شرایط دارای آبشویی سنگین، بهتر از نیترات عمل می کنند. برخلاف ازت، فسفر به علت واکنش هیدروکسیدهای آهن و آلومینیوم به شدت در خاک غیر متحرک است، بنابراین میزان کودهای فسفاتی مورد نیاز برای محصول بسیار بالاست. برای محصولات دارای دوره رویشی کوتاه مانند زنجبیل، کود حاوی میزان بالای برای عملکرد بالاتر مورد نیاز است.
کاشت زنجبیل
دوره کامل رویشی گیاه شامل مراحل؛ جوانه زنی، نهالی، رویشی، گلدهی و مرحله سکون می باشد. مرحله جوانه زنی با باز شدن اولین برگ بر روی ریزوم بذری پس از رفع دورمانسی آغاز می شود و ممکن است حدود ۵۰ روز طول بکشد. مرحله نهالی نیز از زمان باز شدن اولین برگ تا رشد و نمو دو تیلر را شامل می شود که تا حدود ۷۰- .۶ و پس از کشت می باشد.
پس از آن مراحل رشد رویشی و گلدهی (در برخی مناطق) می باشد که تا زمان زرد و خشک شدن برگ هاست. و سپس ریزوم ها وارد مرحله دورمانت می شوند و تا قبل از بروز اولین سرما ریزوم شروع به جوانه زنی و رشد کنند. باید برداشت شوند و در فصل بهار آینده که مجددا با شروع فصل رویشی، جوانه های روی ریزوم شروع به جوانه زنی و رشد میکنند.
فصل مناسب کاشت زنجبیل
همان گونه که قبلا ذکر شد، ازدیاد زنجبیل به صورت رویشی و توسط ریزوم ها صورت میگیرد. به ریزوم هایی که برای کشت مورد استفاده قرار می گیرند، ریزوم های بذری گویند.
بهترین زمان کاشت ریزومرهای بذری زنجبیل در غرب هند، اواسط اردیبهشت می باشد. تحت شرایط آبیاری می توان اواخر بهمن یا اواسط اسفند نیز کشت کرد. در مناطق گرم تر زنجبیل را می توان از دی تا فروردین کاشت.
در جنوب هند، عمدتا همزمان با باران موسمی، از فروردین اردیبهشت تا آذر نیز می توان بسته به عرض کشت را انجام داد. فروردین بهترین زمان کاشت برای دستیابی به بیشترین عملکرد می باشد.
بسته به عرض جغرافیایی و بارندگی، کشت از بهمن (در صورت آبیاری و برای زنجبیلی که به عنوان سبزی استفاده می شود) تا فروردین صورت می گیرد. ریزوم ها در ۲-۳ ردیف در بسترها کشت شده و با خاک پوشانده می شوند. فاصله بین ریزوم ها ۱۵ سانتیمتر در نظر گرفته می شود.
در استرالیا کاشت ریزوم از حدود مرداد تا اواخر مهر صورت می گیرد که بهترین زمان کاشت، اواخر تابستان است. کشت توسط ماشین های کاشت سیب زمینی که در آن ها تغییراتی صورت گرفته، انجام می شود.
آماده سازی زمین
سیستم ریشه زنجبیل به صورتی می باشد که توانایی جذب عناصر غذایی توسط آن ضعیف است، لذا زمین مناسب برای کشت زنجبیل باید حاصلخیز بوده و دارای خاک عمیق غنی از مواد الى باشد و همچنین علاوه بر قدرت نگهداری رطوبت کافی، زهکشی مناسب داشته و تا حدی اسیدی نیز باشد.
بهتر است محصولات تناوب ۴-۳ ساله داشته باشند. کشت زنجبیل به طور مداوم در یک محل توصیه نمی شود و مدت زمان کشت زنجبیل در یک زمین در نهایت برای مدت ۴-۳ سال است.
پس از انتخاب زمین مناسب برای زنجبیل، شخم باید در پاییز با زمستان بعد از برداشت محصول قبلی شروع شود. ۴-۵ بار شخم به همراه بارندگی های اولیه تابستان، خاک را به خاک زراعی مناسب تبدیل می کند.
گاو آهن زدن به عمق ۳۰-۲۵ سانتیمتر، ریشه ها را تحریک کرده و موجب گسترش ریشه ها می شود. در مراکز کشت و کار زنجبیل، بعد از رفع سرمای زمستان به دقت یک یا دو بار چنگک می زنند.
نحوه کود دهی زمین
زنجبیل نیز مانند سایر محصولات ریشه ای و غده ای نیاز غذایی بالایی دارد. ۱۲۰-۷۵ تن هکتار کود دامی مرغوب و ۷۵۰-۱۱۲۵ کیلوگرم در هکتار سوپرفسفات کلسیم به کار برده و سپس جهت مخلوط شدن کود با خاک، سطح زمین را به دقت چنگک می زنند.
به علاوه ۲۲۵ کیلوگرم سولفات آمونیوم، ۳۷۵ کیلوگرم سوپرفسفات کلسیم و ۱۵۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم در هکتار نیز با هم به عنوان کود پایه استفاده می شود. کودها بایستی با خاک مخلوط شوند. در مناطقی که بارندگی زیاد است، معمولا زمین های کشاورزی که در سطح بالاتری قرار دارند، برای کشت زنجبیل به کار می روند.
برای آماده کردن مناسب خاک، زمین را شخم می زنند. شخم معمولی به لایه بالایی خاک که دارای مواد آلی است و عمده چرخه رشد گیاه در آنجا رخ می دهد، محدود می شود.
نوع زمین مناسب برای کشاورزی
در صورت کشت ریزوم های بذری ذنجبیل در خاک های سنگین و سفت، ریزوم ها بدشکل می شوند. زنجبیل می تواند بر روی بسترها، پشته ها یا جای مسطح رشد کند، که بسترها بیشتر توصیه می شوند.
بسته به شرایط بارندگی یا آبیاری، کشت زنجبیل به صورت سیستم جوی و پشته انجام می شود. به طوری که کاشت ریزوم های بذری در جوی بیشتر صورت می گیرد. جوی و پشته در جهت شرق به غرب یا جنوب به شمال و به عمق جوی حدود ۳۰-۲۵ سانتیمتر آماده می شوند.
بسترهای با ۱ متر عرض، ۱۵ سانتیمتر ارتفاع و طول دلخواه با ۵۰ سانتیمتر فاصله بین بسترها آماده می شوند. در مناطق مستعد پوسیدگی ریزومی با نماند، سولاریزه کردن بستره به مدت ۴۰ روز با استفاده از صفحات پلی اتیلن شفاف توصیه می شود.
آماده سازی بستر زمین جهت کاشت زنجبیل
بر اساس آزمایش های صورت گرفته، کشت زنجبیل روی بسترهای برآمده (برای امکان زهکشی) در فضای ۲۰×۲۰ یا ۲۵×۲۵ سانتیمتر و عمق ۵-۴ سانتیمتر، در حالی که جوانه رویشی رو به بالا قرار گرفته توصیه می گردد.
در این فاصله و عمق کاشت و با استفاده از قطعات ریزوم ۱۵ گرمی که حداقل دارای یک جوانه سالم قوی باشند، میزان بذر مورد نیاز ۱۵۰۰ کیلو در هکتار خواهد بود.
در روش کشت سنتی در برخی مناطق چین، میزان فضای لازم برای کشت ریزوم زنجبیل ۰۳-۲۳×۲۳-۱۵ سانتیمتر و عمق ۱۰-۵ سانتیمتر می باشد. در گلدان، ریزوم بذری در عمق ۵- ۳/۵ سانتیمتری قرار داده شده و روی آن با خاک فشرده می شود. دو بار مالج دهی (پوشش دهی) بستر با برگ های سبز نیز مهم است.
روش های انتخاب و نگهداری ریزوم ها مناسب
در مزرعه و هنگامی که گیاه ۶ تا ۸ ماهه است و هنوز سبز است، گیاهان سالم و عاری از بیماری مشخص، بهترین و قوی ترین ریزوم ها از این گیاهان سالم انتخاب شده، و عمل برداشت به دقت صورت دقیقه در محلول مانکوزب با غلظت گیرد تا از رسیدن هر گونه آسیب به جوانه ها جلوگیری به عمل آید.
ریزوم ها به مدت ۳۰ دقیقه در محلول مانکزوب با غلضت ۰/۳ درصد (۳ گرم در یک لیتر آب) و مالاتیون ۰/۱٪ به طور جداگانه غوطه ور شود.
سپس ریزوم ها را روی زمین در سایه به مدت ۴-۳ ساعت پهن کرده و خشک شده و در گلدان های حاوی شن و خاک تازه یا درون حفره هایی زیر سایه ذخیره گردند. این ریزوم ها باید به طور مداوم و به صورت ماهانه بررسی شوند و ریزوم های پوسیده شده حذف گردند و به همین ترتیب، قبل از کشت نیز باید ریزوم ها تیمار شوند.
آموزش کاشت ریزوم زنجبیل
پس از آن در فصل کاشت، در فضای ۲۵-۲۰ سانتیمتر در طول ردیف ها و ۲۵-۲۰ سانتیمتر بین ردیف ها کشت انجام می گیرد. تکه های ریزوم بذری در چاله های کم عمق آماده، توسط کج بیل دستی قرار گرفته، بگیرد.
و سپس با کود دامی کاملا پوسیده پوشانده شده و در نهایت لایه نازکی خاک روی آن ها قرار در تکثیر زنجبیل، ریزوم های بذری به دقت به قطعات به طول ۵-۲/۵ سانتیمتری با وزن ۳۵ – ۲۰ گرم و هر کدام دارای یک یا دو جوانه مناسب تقسیم می شوند.
مقدار بذر بسته به منطقه کاشت و روش کاشت متفاوت است. در ایالات کرالا در هند، ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلوگرم در هکتار بذر استفاده می شود. در عرض های جغرافیایی بالاتر، ممکن است تا میزان ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلوگرم در هکتار نیز استفاده شود. بر اساس نظر محققین، استفاده از ریزوم های با وزن حدود ۴۰ گرم در زمان کشت، منجر به بیشترین ارتفاع، تعداد برگ ها و عملکرد ریزوم خواهد شد.
عموما عمق کاشت بسته به اندازه واحد کشت، نوع خاک و میزان رطوبت خاک متفاوت است. ریزوم های بذری بزرگتر و ضخیم تر در عمق بیشتر، و ریزوم های کوچکتر در عمق کمتر کشت می شوند. عموما تکه های ریزوم ها در اعماق ۴- ۱۰ سانتیمتری کاشته می شوند.
شرایط انبار داری
انبار کردن آزیتروم های بذری زنجبیل به مدت ۰، ۲۱، ۳۵ و ۴۲ روز نشان می دهد که به طور معمول تعداد های جوانه زنی با طول دوره انبارداری کاهش یافته و درصد جوانه زنی و عملکرد از ۰ تا ۴۲ روز انبار داری افزایش می یابد.
این مسئله شاید به دلیل رکود ثانویه ریزوم ها در طی انبارداری چرا که ریزوم زنجبیل با انبار کردن به مدت ۲۱ روز، دورمانسی خود را سپری کرده و آماده رویش می شود، اما با نگهداری مدت زمان بیشتر در انبار، مجددا وارد دورمانسی ثانویه می شود.
عوامل موثر در داشتن ریزوم زنجبیل با جوانه های قوی
جهت موفقیت در تولید زنجبیل، در کشت جوانه ها باید دقت بسیار زیادی نمود، زیرا اساس رویش نهال های زنجبیل، جوانه های جوان هستند و جوانه های قوی می توانند ریزوم های قویتر و گیاهان قوی و پررشد تولید کنند.
بنابراین برای دستیابی به جوانه های قوی، بذور باید قبل از کشت تیمار شوند. جوانه های قوی معمولا کوتاهتر و ضخیم تر هستند و قسمت بالای آن ها پهن و گرد می باشد. در حالی که جوانه های ضعیف، کوچکتر با نوکهای نقطه ای یا بعضا خمیده و بدشکل هستند.
عوامل به وجود آمدن ریزوم هایی با جوانه قوی
تغذیه بذر:
معمولا اگر ریزوم درشت و به رنگ روشن بوده و به خوبی تغذیه شده باشد، جوانه ها نیز بزرگ و قوی خواهند بود. اگر فینگرها نازک و کوچک باشند، شرایط تغذیه ای ضعیف بوده و جوانه ها نیز معمولا ضعیف خواهند بود. بنابراین باید ریزوم های قوی و درشت را به عنوان بذر برای کاشت جوانه های قوی به کار می برند.
موقعیت جوانه:
جوانه ای که در بالاترین قسمت و به طرف بیرون رشد کند، درشت و قوی است در حالی که جوانه هایی که در قسمت تحتانی و رو به سمت درونی رشد می کنند، معمولا کوچک و ضعیف هستند.
دما و رطوبت در مرحله جوانه زنی؛ دما و رطوبت عواملی هستند که کیفیت جوانه را تحت تاثیر قرار می دهند. در مرحله جوانه زنی، دمای در حدود ۲۲ تا ۲۵ درجه می تواند تولید جوانه های قوی را تحریک کند. اگر ریزوم ها به مدت طولانی در معرض دمای بیش از ۲۸ درجه قرار گیرند جوانه ها اغلب نازک و ضعیف می مانند.
در صورت وجود دمای بالا رطوبت نیز باید در حد بالا نگه داشته شود. اگر رطوبت بسیار پایین باشد، اپیدرم زنجبیل آب خود را از دست داده و چروکیده شده و سرعت جوانه زنی و کیفیت جوانه به شدت تحت قرار می گیرد.
روش های کاشت جوانه قوی و انتخاب بذر زنجبیل
آفتاب دهی بذور:
در روش سنتی، ۳۰-۲۰ روز قبل از کاشت، گل و لای ریزوم های بذری را شسته و پهن می کنند و ۳-۲ روز روی زمین تمیز در مقابل آفتاب قرار می دهند. به این کار آفتاب ادهی زنجبیل گفته می شود.
بذور باید عصر، هنگام کاهش دما به محیط درون برگردانده شوند. عمل آفتاب دهی، دمای درون زنجبیل را افزایش داده، دورمانسی ریزوم را شکسته، جوانه زنی را سرعت بخشیده، میزان آب بدور را می کاهد. همچنین از پوسیدگی آن ها جلوگیری می کند، بنابراین انتخاب بذور را راحت تر می کند
جهت کاشت باید ریزوم های بذری که درشت و گوشتی، دارای رنگ روشن، تازه و سفت باشند، همچنین پژمرده و چروکیده و پوسیده یا سرمازده نباشند و فاقد آسیب دیدگی توسط حشرات یا بیماری ها باشند، انتخاب شوند و از کاشت ریزوم های نامناسب که نازک و ضعیف، چروکیده، دارای گوشت قهوه ای یا نرم هستند، بایستی خودداری شود.
پرایمینگ جوانه های زنجبیل چیست؟
این مرحله موجب جوانه زنی مناسب و رشد سریع و منظم می شود و با افزایش طول مدت رشد رویشی، عملکرد را نیز افزایش می دهد. روش های پرایمینگ بذر در مناطق مختلف متفاوت است و از طریق کنترل دما و رطوبت در طی جوانه زنی، به رشد سریعتر و بهتری می توان دست پیدا کرد.
بر اساس آزمایش های انجام شده، در دمای ۲۵-۲۲ درجه سانتیگراد جوانه زنی قوی را شاهد خواهیم بود و جوانه ها طی ۳۰-۲۵ روز شروع به رویش می کند. اگر دما بیش از ۲۸ درجه باشد، اگرچه جوانه زنی سریعتر است، اما اغلب جوانه ها ضعیف و کوچک خواهند بود. اگر دما کمتر از ۲۰ درجه سانتیگراد باشد، جوانه زنی به کندی صورت گرفته و طول مدت زمان تولید را تحت تاثیر قرار می دهد.
در طول پرایمینگ ریزوم های زنجبیل، رطوبت بایستی تا ۸۰-۶۰٪حفظ شود. اگر روی بذور توسط لایه خیلی نازکی از خاک یا مالچ پوشانده شود یا دما خیلی بالا باشد، بذور آب از دست می دهند و میزان جوانه زنی کاهش یافته و اغلب چروکیده و پژمرده می شوند. بنابراین برای جوانه زنی مناسب باید پوشش ضخیمتری بر روی ریزوم های بذری به کار برده شوند.
جوانه های زنجبیل از نظر اندازه
جوانه های بزرگ، با طول بیش از ۲ و ضخامت ۱-۰/۸ سانتیمتر.
جوانه های متوسط به طول ۱ تا ۲ و ضخامت حدود ۱ سانتیمتر.
جوانه های کوچکتر، با طول کمتر از او به ضخامت ۰/۵ تا ۰/۷ سانتیمتر.
تاثیر اندازه جوانه روی رشد و عملکرد نشان داده عملکرد جوانه های بزرگ، متوسط و کوچک به ترتیب ۳۸۳۴۹، ۴۶۷۹۱ و ۴۸۲۵۳ کیلوگرم در هکتار بوده است.
جوانه های بزرگتر زودتر جوانه زده و سریعتر رشد می کنند. اما سطح برگ آن ها در مرحله رشد فعال کوچکتر بوده و در مراحل آخر کندتر رشد می کند، برگ ها پیری قبل از رسیدن نشان می دهند و عملکرد نیز بالا نخواهد بود.
در حالی که جوانه های کوچک و متوسط دیرتر جوانه زده و در مرحله نهالی کندتر از جوانه های بزرگ رشد می کنند، اما سرعت رشد بعدی آن ها در مرحله رشد فعال افزایش می یابد.
ریزوم مناسب برای کاشت باید دارای جوانه به طول ۰/۵ تا ۲ سانتیمتر و ضخامت ۰/۵ تا ۱ انتهایی آن سرپهن و گرد باشد. سانتیمتر باشد. جوانه ها باید سفید، گوشتی و روشن باشند. جوانه باید درشت بوده و قسمت ریزومهای زنجبیل بزرگ هستند و چندین جوانه بر روی هر قطعه ریزوم قرار دارد.
انتخاب بذر مناسب و جوانه های قوی زنجبیل
به منظور انتخاب بذر مناسب و جوانه های قوی، نیاز به انتخاب جوانه ها و خرد کردن ریزوم های بذری به تکه های کوچکتر است. معمولا بذر بزرگتر زودتر جوانه زده، و پررشد ترین نهال با بیشترین عملکرد خواهد بود. اگر بذر خیلی کوچک باشد، دیرتر جوانه زده و عملکرد گیاه کاهش یافته و کیفیت تجاری کم شده و سود اقتصادی کمتر خواهد بود.
البته اگر بذور خیلی بزرگ باشند، ریزوم بیشتری نیز استفاده شده و سرمایه بیشتری مصرف خواهد شد. بنابراین خرد کردن ریزوم ها به قطعات حدود ۷۵ گرم بهتر است.
در صورتی که یک یا دو جوانه کوتاه باید در هر تکه باقی گذاشته شود و بقیه حذف شوند، چون که تمام مواد غذایی توسط جوانه های باقیمانده جذب می شود. در تحقیقات انجام گرفته، این قطعات ریزوم بذری، بیشترین عملکرد را داشته و قطعات ۱۰۰ و ۱۲۰ گرمی نیز عملکردهای مناسبی داشتند.
اموزش کاشت ریزوم های بذری
جهت کاشت، ریزوم های بذری به دقت به قطعات کوچک بریده می شوند، به طوری که هر کدام حداقل یک جوانه مناسب و قوی داشته باشند و وزن آن حداقل ۱۰ گرم باشد، در عمق ۱/۲۵ سانتیمتری بر روی بستر بذر در فواصل ۲۰-۳۰ سانتیمتر کشت انجام می شود.
در نیجریه زنجبیل اواخر زمستان یا اوایل بهار کاشته می شود. در صورت استفاده از میزان ۶ تن در هکتار بذر، حدود ۱۴۰۰۰۰ گیاه در هکتار به دست می آید، میزان ریزوم های بذری از ۹۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلوگرم در هکتار متغیر است و عمدتا به وسیله اندازه بذر و تراکم کشت تعیین می شود.
معمولا در ارقام پرتراکم، ۱۰۵۰۰۰ تا ۱۲۵۰۰۰ گیاه در هکتار، و ارقام کم تراکم به میزان ۸۲۵۰۰ تا ۹۰۰۰۰ گیاه در هکتار کشت می شود. هر قطعه ریزوم بذری ۷۵-۵۰ گرم وزن دارد، بنابراین تعداد بذر حدود ۵۲۰ تا ۷۵۰۰ کیلوگرم در هکتار است.
تراکم مطلوب گیاه زنجبیل
تراکم گیاه روی رشد کل گیاه و میزان فتوسنتز کانوپی و عملکرد زنجبیل تاثیر زیادی دارد. تراکم کاشت ۱۲۰۰۰۰، ۱۳۵۰۰۰ و ۱۵۰۰۰۰ گیاه در هکتار بیشترین عملکرد را در مزرعه زنجبیل موجب می شود.
تراکم مطلوب گیاهی ثابت نمی باشد و با افزایش تراکم گیاه، شاخص هایی مانند ارتفاع گیاه، تعداد شاخه ها، میزان فتوسنتز، کانوپی و عملکرد تا میزان معینی افزایش می یابند. تراکم گیاه زنجبیل توسط نوع خاک، کود، شرایط خاک، زمان کشت، مقدار بذر، مدیریت زراعی و سایر فاکتورها تحت تاثیر قرار می گیرد.
بر اساس مطالعات برخی از محققین، برای قطعات بزرگ ریزوم های بذری، بهتر است ۸۲۵۰۰ تا ۹۰۰۰۰ گیاه در هر هکتار در زمین مسطح با حاصلخیزی متوسط در ردیف های با فاصله ۶۵۶۰ سانتیمتر و فاصله گیاهان ۲۰-۱۹ سانتیمتر کشت شوند. میزان و فواصل مطلوب کشت برای قطعات کوچک ریزوم نیز ۱۰۵۰۰۰ تا ۱۲۵۰۰۰ گیاه در هکتار در ردیفهای ۵۵-۵۰ و فاصله دو گیاه ۲۰-۱۸ سانتیمتر می باشد.
ریزوم های زنجبیل به کندی جوانه می زنند، بنابراین به آب کافی قبل از کاشت نیاز دارند. این محصول به هر دو صورت دیم و آبی مورد کشت و کار قرار می گیرد. البته در مقایسه این دو روش کشت، تغییرات محسوسی بر فاکتورهای مختلف از جمله طول ساقه، تعداد تیلرها در هر گیاه، طول برگ، گسترش برگ و عملکرد مشاهده می شود.
مراحل داشت زنجبیل
سایه دهی بستر زیر کشت زنجبیل
زنجبیل جزو گیاهان روز خنثی است که احتیاج به میزان نور متوسط دارد و نمی تواند دماهای بالا را تحمل کند. اما مرحله نهالی آن مصادف با تابستان است که نور خورشید شدید بوده و دمای هوای خاک بالاست.
اگر سایه دهی یا سایر روش ها برای کاهش دما و حفظ رطوبت به کار گرفته نشود، نهال های زنجبیل ضعیف و کوتاه خواهند بود و در نتیجه عملکرد کاهش می یابد. بنابراین در این مرحله زنجبیل بایستی سایه دهی یا تمهیدات دیگری برای کاهش دما و نگهداری رطوبت در حد بالا اندیشیده شود. البته در مناطقی که دارای تابستان بسیار گرم و آفتاب شدید نباشند، سایه دهی خیلی ضروری به نظر نمی رسد.
تحقیقات روی خصوصیات فتوسنتزی زنجبیل در سال های اخیر نشان می دهد که پدیده ممانعت نوری تحت تنش نوری بالا که در حقیقت نوعی مکانیسم حفاظت نوری برای رشد و نمو است، در وسط روز در شرایط مزرعه وجود دارد. این پدیده به ویژه در طول مرحله نهالی، به علت شدت نور و دمای بالاتر شدیدتر است، که توسط سایه دهی می توان آن را کاهش داد.
سایه دهی و کارآیی فتوسنتزی
بنابراین سایه دهی، کارآیی فتوسنتزی برگ های زنجبیل را افزایش داده و تجمع ماده خشک را با افزایش واحد سطح عملکرد افزایش می دهد. تاثیر عمده سایه دهی نه تنها کاهش شدت نور است، بلکه آشکارا دمای خاک و دمای هوای اطراف گیاه را کاهش داده و میزان آب خاک با کاهش تبخیر افزایش می یابد و بر رطوبت نسبی هوا و میزان آب خاک نیز می افزاید.
در حقیقت سایه دهی مناسب می تواند رطوبت خاک و میزان آب خاک را هماهنگ کرده و نیازهای رویشی زنجبیل را فراهم می کند. سایه دهی برای رشد زنجبیل بسیار مهم بوده و موجب گسترش سیستم ریشه و افزایش جذب آب و املاح شده و جوانه زنی منظم ریزوم و رشد یکنواخت گیاهان را در پی دارد.
اگر سایه دهی بیش از حد باشد، شاخه ها باریک و ضعیف شده، و برگ ها نیز باریک می شوند و منجر به کاهش عملکرد به علت کمبود نور می شود. میزان ۷۰-۵۰٪ سایه دهی برای رشد بهتر زنجبیل مطلوب است.
روش های سایه دهی
سایه دهی به صورت سنتی در شمال چین با استفاده از پوششی از کاه ارزن صورت می گیرد ارتفاع پوشش حدود ۷۰-۶۰ سانتیمتر بوده و کمی به سمت شمال با شرق متمایل است. برای این کار حدود ۶۰۰۰ کیلوگرم در هکتار کاه نیاز است. به جای کاه و کلش ارزن می توان از کاه درخت استفاده کرد. و کلش ذرت نیز استفاده کرد.
در مناطق مختلف می توان از مواد دیگری نظیر شاخه های در جنوب چین برای این کار معمولا پوششهای به شکل اتاقک جهت سایه دهی استفاده می شود.
این اتاقک ها توسط تیرگهای کوچک بامبو با ارتفاع ۱/۷ تا ۲ متر که فاصله بین آن ها به یا کاه گندم پوشیده شده و محکم بسته شده اند، ساخته می شوند. امروزه روش های دیگری نیز مثل استفاده از فیلم های پلاستیکی سیاه، تور های سایه دهی و سایر موارد به تدریج رواج پیدا کرده اند که می توانند جایگزین روش های سنتی پایه دهی شود.
بعد از کاشت، یک لایه به ضخامت ۵-۳ سانتیمتر کاه گندم یا سایر کاه ها در سطح بستر زنجبیل پخش می شود. به این منظور حدود ۴۵۰۰-۳۰۰ کیلوگرم کاه گندم در هر هکتار نیاز است. این روش موجب صرفه جویی در نیروی انسانی و هزینه می شود، انجام آن آسان است و همچنین تاثیر بهتری در کاهش دما و نگهداری آب خاک نسبت به سایه دهی در بالای سطح زمین دارد.
این کار میکروکلیمای مزرعه را بهبود بخشیده و رشد و نمو گیاه را تحریک می کند، بنابراین عملکرد را افزایش می دهد. البته عیب این روش این است که کاه ها سبک وزن بوده و به راحتی توسط باد جابجا می شوند.
مالچ دهی توسط فیلم پلاستیکی سیاه
این روش سایه دهی، به صورت کشیدن دو لایه فیلم پلاستیکی سیاه محکم بالای پشته برای پوشش بعد از کشت می باشد. اگر پشته با فیلم شفاف بعد از کشت در اواسط فروردین پوشانده شود، باید یک لایه فیلم پلاستیکی سیاه در اواسط اردیبهشت روی فیلم شفاف قرار گیرد که کمی زیر خاک برده شود تا توسط باد جابجا نشود.
یک پهنای فیلم می تواند برای پوشش دو ردیف (در صورتی که عرض فیلم، ۱/۱ تا ۱/۲ متر باشد) یا چهار ردیف (اگر عرض فیلم، ۲/۴ متر باشد) استفاده شود.
مالچ فیلم تاثیر بهتری روی کاهش دمای خاک و حفظ رطوبت خاک نسبت به روش قبلی دارد و گیاهان قوی تری رشد می کنند. در این روش عملکرد افزایش یافته، هزینه نیز کاهش یافته و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه می باشد. به دلیل همین اثرات مثبت، مالج فیلم پلاستیکی جهت رشد زنجبیل بیشتر رایج است.
سایه دهی با پوشش بایستی اواسط اردیبهشت انجام شود و طی اوایل تا اواسط شهریور حذف شود، زیرا در آن زمان هوا سرد شده و شدت نور به تدریج کاهش می یابد و گیاهان وارد مرحله ارشد فعال می شوند در این مرحله، تیلرها به سرعت گسترش یافته و شروع به سایه اندازی روی هم می کنند.
اگر مالچ به موقع حذف نشود، در بسیاری موارد، موجب کمبود نور خورشید شده و اثرات مضری روی گسترش سطح برگ، رشد و عملکرد می گذارد.
سایر روش های مالچ دهی
علاوه بر فیلم های پلاستیکی از مواد دیگری نیز برای مالچ دهی بسترهای کشت زنجبیل استفاده می شود، مثل پوشاندن بسترها با ضایعات شاخ و برگ های درختان جنگل، پوشال (کاه). چمن ها و برگ های سبز و سایر باقیمانده های گیاهی که در اکثر نقاط به ضخامت ۱۰-۸ سانتیمتر صورت می گیرد.
فواید مالچ دهی بستر های کشت زنجبیل
مالچ دهی بسترهای کشت زنجبیل با برگ های سبز مهم بوده و انجام آن در کشت زنجبیل ضروری می باشد. مالچ دهی بسترها با برگ های سبز و ضایعات آلی موجب جلوگیری از فرسایش خاک و از هم پاشیدن خاک به علت باران سنگین می شود.
این کار همچنین مواد آلی به خاک افزوده و موجب کنترل رشد علف های هرز و حفظ رطوبت و نرمی خاک می گردد. اولین مالچ دهی در زمان کاشت با برگهای سبز ۱۲-۱۰ تن در هکتار صورتمی گیرد. مالچ دهی بعدی در دوره های ۴۵ و ۹۰ روز پس از کاشت با ۷/۵ تن در هکتار، بلافاصله بعد از وجین، کاربرد کودها و خاکدهی، انجام می شود.
مالچ دھی، جوانه زنی و رشد گیاهان را از طریق افزایش ارتفاع و تعداد تیلرها بهبود می بخشد. استفاده از مالچ برگ بلافاصله بعد از کشت و ۶ هفته بعد از آن، حتی در بعضی مواقع ۲۰۰ ٪ افزایش در عملکرد را نسبت به محصولی که پوشش دهی نشده، موجب شده است.
در زمین های مسطح و هموار، مالچ دهی محصول با ۳۰ تن در هکتار لایه ای از برگ های سبز توصیه می شود. بلافاصله پس از کشت، بسترها با ۱۵ تن در هکتار برگ سبز، و بعد از آن در دو تکرار ( ۴۵ – ۶۰ و ۱۲۰-۹۰ روز پس از کشت) با ۷/۵ تن در هکتار باید مالچ دهی انجام گردد.
انجام وجین در بستر های کاشت زنجبیل
زنجبیل در مرحله نهالی به کندی رشد می کند و این مرحله مصادف با فصل بارانی است و از این رو علف های هرز به شدت رشد می کنند و زنجبیل نمی تواند با علف های هرز رقابت کند. از سوی دیگر ریزوم زنجبیل برای رشد مناسب به خاک نرم و زهکشی مناسب نیاز دارد.
بنابراین وجین و میانه کاری ضروری است. اگر وجین به موقع انجام نشود عملکرد گیاه به شدت کاهش می یابد. وجین بلافاصله قبل از کوددهی و مالچ دهی صورت می گیرد. ۲-۳ بار وجین بسته به شدت رشد علف های هرز لازم است. اولین وجین ۶-۴ هفته بعد از کاشت صورت می گیرد.
حذف علف های هرز قبل از هر بار مالچ دهی باید انجام شود. علفکش هایی مانند: نیتروفن و کلوموکسیفن جهت از بین بردن علف های هرز در مزرعه زنجبیل استفاده می شوند.
خاک دهی بستر کاشت زنجبیل
برای نمو مناسب ریزوم زنجبیل و همچنین برای جلوگیری از قرار گرفتن ریزوم ها در معرض هوا و آفتاب و همچنین تامین میزان کافی خاک برای نمو مناسب ریزوم ها، عمل خاکدهی پای بوته انجام می شود. این کار ۴۵ و ۹۰ روز بعد از کاشت، بلافاصله بعد از وجین و کاربرد کودها و همچنین در طی مالچ دهی اول صورت می گیرد.
این عمل حدودا در اوایل پاییز انجام شده و با برداشتن خاک از پشته ها و برگرداندن آن پای گیاه، جوی قبلی را به روی پشته بر می نتیجه این کار، پشته ها به تدریج عریض گردانند.
بعد از آن این عمل برای بار دوم و سوم نیز در ترکیب با آبیاری انجام می شود. در نتیجه این کار پشته ها عریض و پهن می شوند. این عمل، برای رشد و نمو ریزوم و گسترش کامل آن، شرایط را مطلوب کرده و خاک حاصلخیز، نرم و مرطوب ایجاد می کند.
آبیاری بستر های کاشت زنجبیل
همان طور که قبلا ذکر شد، ریشه های زنجبیل کوتاه و گوشتی بوده و نیاز به رطوبت بالای خاک برای رشد دارد، از این رو اغلب به آبیاری نیاز دارد، البته به شرایط غرقابی حساس می باشد. بنابراین ابیاری بایستی بر اساس نیازهای آبی محصول برای اطمینان از رشد قوی و سالم انجام گیرد.
به منظور افزایش میزان جوانه زنی و اطمینان از اینکه نهال ها به خوبی جوانه بزنند، معمولا مزرعه قبل از کشت آبیاری می شود و آبیاری تا ظهور نهال ادامه می یابد. اگر میزان آب خاک کم باشد، اولین آبیاری باید هنگامی که ۷۰٪ نهال ها بیرون آمده (معمولا ۳۰-۲۵ روز پس از کشت) انجام شود.
در مرحله نهالی گیاهان کوچک هستند، آهسته رشد می کنند و نیاز آبی کمتری دارند. در مناطقی که مرحله نهالی مصادف با فصل خشک است (در بهار یا شروع تابستان)، آبیاری باید تا حد حفظ رطوبت خاک در میزان ۷۰٪ انجام شود. در مناطقی که دما کمتر بوده و میزان بارندگی در طول دوره نهالی بالاست، باید زهکشی عمیقی صورت بگیرد.
در این بخش ها پس از دوره نهالی، دمای هوا در دوره بعدی افزایش می یابد و بسته به بالا بودن رطوبت خاک بایستی برنامه آبیاری تنظیم شود. در شمال چین رشد رویشی فعال هم زمان با آغاز پاییز است که در این مرحله تیلرها و برگ های بیشتری تولید شده و ریزوم ها شروع به گسترش می کنند.
در این مرحله گیاهان نیاز به آب دارند. به منظور تامین نیازهای آبی در طول فصل رشد، آبیاری باید طوری باشد که رطوبت نسبی خاک در حد ۸۰-۷۰٪ حفظ شود.
کاربرد کودها در رشد و نمو زنجبیل
دوره رشد و نمو زنجبیل طولانی است، از این رو نیاز به تغذیه کودی زیادی دارد. بنابراین علاوه بر کودهای پایه، طی مراحل رشد و نمو نیز نیاز به کوددهی دارد. نیازهای کودی در دوره های مختلف، متفاوت است. بنابراین مقدار مناسب کوددهی باید در هر مرحله بر اساس نیاز محصول صورت بگیرد.
کوددهی در مراحل مختلف به شرح زیر انجام می شود:
– در مرحله جوانه زنی، نیاز کودی بسیار پایین است، زیرا گیاه عمدتا با استفاده از مواد ذخیره ای تغذیه کرده و رشد می کند.
– در مرحله نهالی هم نیاز کودی کم است، ریشه ها هنوز گسترش نیافته اند و ظرفیت جذب آن ها هنوز پایین است.
– عموما افزودن کودها به صورت سرک و در طی فصل، تا زمانی که گیاه به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر برسد و دارای یک یا دو تیلر باشد، مورد نیاز نیست. پس از رسیدن به این مرحله، می توان ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار سالوولاتیل یا فسفات آمونیوم افزود.
– با شروع پاییز که رشد رویشی گیاه افزایش پیدا کرده و گیاه وارد مرحله رشد فعال می شود، نیاز بیشتری به کود دارد. در این صورت ترکیبی از کودهای آلی به میزان ۱۱۲۵-۶۵۰ کیلوگرم در هکتار استفاده می شود.
آموزش کود دهی بسترهای زیر کاشت زنجبیل
روش عملی که در بسیاری نقاط جهت کوددهی زنجبیل انجام می شود بدین صورت است؛ بعد از حذف مالچ کاه، یک کانال به عمق حدود ۱۵ سانتیمتر در طرف شمال هر جوی (در روش سنتی) یا طرف شرق (جوی جنوبی – شمالی) حفر می کنند، کود در گودال پخش شده و با خاک پوشش داده شده و سپس آبیاری انجام می شود.
حدود اواخر شهریور، نمو ریزوم فعال می شود. برای اطمینان از تغذیه کافی برای نمو ریزوم ها افزودن کودهای آلی به میزان ۷۵۰-۴۵۰ کیلوگرم در هکتار در این زمان توصیه می شود. در زمان کاشت، کود گاوی کاملا پوسیده یا کمپوست به میزان ۳۰-۳۵ تن در هکتار به صورت پخش روی بستر قبل از کاشت، با کاربرد در حفره هایی در زمان کاشت توصیه می شود.
میزان توصیه شده کود برای زنجبیل عبارت است از ( ۷۵: ۵۰ : ۵۰ کیلوگرم در هکتار در سال)، به صورت: ۷۵ کیلوگرم ازت (به صورت سرک؛ ۳۷/۵ کیلوگرم ۴۵ روز پس کاشت و ۳۷/۵از کیلوگرم نیز ۹۰ روز پس از کاشت)، ۵۰ کیلوگرم P2o5 به صورت کود پایه قبل از کاشت و ۵۰ کیلوگرم در هکتار K2o (به صورت سرک؛ ۲۵ کیلوگرم ۴۵ روز پس از کاشت و ۲۵ کیلوگرم نیز ۹۰ روز پس از کاشت) می باشد. بعد از هر بار کوددهی، بسترها خاکدهی می شوند.
پرورش زنجبیل تحت شرایط سایه
در صورت پرورش زنجبیل تحت شرایط سایه، تغذیه پتاسیم نقش مهمی در افزایش عملکرده کیفیت گیاه می تواند ایفا کند. اگرچه کمبود ریزمغذی ها در این محصول کمتر گزارش شده است، اما علاوه بر ازت، فسفر، پتاسم، کلسیم و منیزیوم، استفاده از عناصر ریزمغذی برای مناسب زنجبیل ضروری است. ریزمغذی ها نقش مهمی در کنترل بیماری و همچنین افزایش عمر پس از برداشت محصولا ادویه ای مانند زنجبیل ایفا می کنند، عنصر روی (Zn) در زنجبیل نیز از جمله عوامل توجه در ارتباط با کوددهی آن است. در خاک های دارای کمبود روی، کاربرد کود روی ی کیلو روی در هکتار (۳۰ کیلوگرم سولفات روی در هکتار) عملکرد خوبی را موجب می شود با توجه به کمبود روی در ۴۹٪ خاک های آنالیز شده از مناطق مختلف هند، به کار ۵-۶ کیلوگرم در هکتار روی، عملکرد ریزوم افزایش یافته و حداکثر عملکرد به دست می آید.
استفاده از روی در بالاترین میزان (۴/۵ کیلوگرم در هکتار) موجب افزایش عملکرد کم کیفی محصول می گردد. جهت تقویت تغذیه گیاه زنجبیل توسط روی، کاربرد ۳۰ کیلوی سولفات روی موجب افزایش ۲۳/۹٪ عملکرد می شود. کاربرد کود بور نیز به میزان بیش از ۳ کیلوگرم در هکتار، موجب افزایش ارتفاع گیاه، تعداد برگ ها، تعداد انگشت ها، اندازه انگشت، وزن انگشت و عملکرد ریزوم می شود. کاربرد ۱۵ کیلوگرم بوراکس نیز عملکرد را به میزان ۱۲/۱ ٪ افزایش می دهد. همچنین استفاده ترکیبی از کودهای سولفات روی و بوراکس، ۳۸/۹ % افزایش عملکرد را موجب می شود.
این امر علاوه بر عملکرد ریزوم، میزان اسانس را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، طوری که میزان اسانس زنجبیل در صورت استفاده از کود کامل ۲/۳٪ است که در صورت عدم استفاده از ازت، فسفر و پتاسیم، به ترتیب به مقادیر ۱/۷، ۲/۱ و ۲/۱ ٪ کاهش می یابد.
در زمین هایی که کشت زنجبیل توسط مقادیر بالایی از کود دامی آلی و مالچ برگ سبز صورت می گیرد، معمولا به تغذیه تکمیلی توسط عناصر ثانویه و ریزمغذی ها نیاز چندانی نیست. در زمین هایی که دارای اسیدیته و میزان آهک بالا بوده و آهن بخوبی توسط گیاه جذب نمی شود، کلروز برگ ها را با کاربرد ترکیبی سایه و کوددهی کاهش داده و در نتیجه موجب بهبود رشد و عملکرد زنجبیل می شوند. با این کار، ارتفاع گیاه و تعداد تیلرهای ریزوم ها نیز افزایش می یابد.
کشت توام و تناوب کاشت زنجبیل
زنجبیل به عنوان محصول تک کشتی یا در تناوب با سایر محصولات استفاده می شود. به طور کلی این گیاه یک محصول موفق در سیتم های چند کشتی به شمار می رود.
در سیستم چند کشتی با سبزیجاتی نظیر کلم، لوبیا، خیار، غلات (ذرت)، دانه های روغنی (سویا و آفتابگردان و با محصولاتی نظیر تنباکو و نارگیل)میانه کاری می شود. همچنین در هند، به عنوان محصول دوم در باغات نارگیل، قهوه، مرکبات و شالیزارهای برنج مورد کشت و کار قرار می گیرد.
از جمله محصولاتی که معمولا با زنجبیل به صورت متناوب کشت می شوند، می توان برنج، کاساوا، کنجد، ذرت، تمبر هندی، پیاز، سیر، ، نیشکر، موز و برخی از سبزیجات را نام برد. بسته به شرایط و قابلیت استفاده زمین، پرورش دهندگان زنجبیل اغلب تناوب کشت محصول را در دوره های یک تا چهار ساله انجام می دهند.
البته باید توجه کرد که از تناوب کشت زنجبیل با گوجه فرنگی، سیب زمینی، فلفل و بادام زمینی باید خودداری کرد، زیرا این گیاهان میزبان قارچ (Ralstonia solanacearum) می باشند که باعث پژمردگی زنجبیل می شود.
پس از برداشت زنجبیل، پرورش دهندگان اغلب از گیاهان پوششی مانند یولاف، جو، اور کوم، ذرت و کلم در زمستان برای شکستن چرخه تولید آفات و بیماری های مختص زنجبیل استفاده می کنند.
فواید کاشت بدون خاک زنجبیل(کشت هیدروپونیک زنجبیل)
زنجبیل عموما به عنوان یک گیاه گرمسیری کشت شده و به طور سنتی کشت آن در زمین صورت می گیرد. همانند سایر گیاهان گرمسیری، زنجبیل نیز به انواع بیماری های خاکزی و نماتودها مبتلا می شود. کشت این گیاه در سیستم های کشت بدون خاک شامل هیدروپونیک (آبکشت و آئروپونیک) (هواکشت) منجر به تولید زنجبیل های عاری از نماتد و حشرات شده و می توان زنجبیل را طی فصل زمستان در گلخانه تولید کرد.
در مقایسه عملکرد و کیفیت زنجبیل در دو کشت مزرعه ای و سیستم هیدروپونیک گلخانه ای (کشت در بسترهای۰/۳*۱/۳۵ متری حاوی محیط کشت پرلیت دانه درشت)، محققین به نتیجه بهتری در سیستم هیدروپونیک دست یافته اند. با توجه به برآورد نهایی انجام گرفته، می توان گفت که در مجموع تولید به روش هیدروپونیک، به علت کاهش بقای بیماری ها، حشرات و کنترل علف های هرز، هزینه کمتری در بر دارد.
کراتکی کشت هیدروپونیک زنجبیل را بدون استفاده از متیل بروماید به صورت آزمایشی در زیر تونل پلاستیکی به ابعاد ۵ *۴۳* ۴۳ سانتیمتر با بستر کشت شامل پیت، ورمیکولیت و پرلیت که توسط تانک های دارای محلول غذایی به سیستم باز و غیر چرخه ای متصل بودند، انجام داد.
نتایج حاصل از کشت زنجبیل در سیستم هیدروپونیک
نتایج حاصل از کشت زنجبیل در سیستم هیدروپونیک با کشت ریزوم ها در پرلیت، در پیت پرورش ماس اسفاگنوم و بدون بستر کشت با سیستم حرارت دهی تحتانی، نشان می دهد که گیاهان پرورش یافته در پرلیت سریعتر از بقیه به رشد نهایی رسیده اند. همچنین در سیستم کشت ایروپونیک که بدون بستر انجام می گیرد، امکان مشاهده چگونگی رشد و نمو ریشه ها در بیش از سه ماه و عکسبرداری چگونگی رشد ریشه های زنجبیل وجود دارد. در این روش محلول غذایی به صورت مه پاش به ریشه ها پاشیده می شود. نتایج نشان داده است در صورت استفاده از بیت به عنوان محیط کشت، بیماری های زیادی در محیط ریشه توسعه می یابد. بنابراین پرلیت به عنوان محیط رشد ریزوم ها انتخاب شده و محلول غذایی با دمای ۲۵ درجه سانتیگراد موجب تولید ریزومهای ۵۰%بزرگتر می شود.
حتی برخی تحقیقات نشان داده اند که عملکرد زنجبیل در سیستم هیدروپونیک نزدیک به دو برابر سیستم کشت خاکی در مزرعه است.
آموزش کاشت درون گلخانه ای زنجبیل
برای انتخاب ریزوم بذری برای کاشت، بذور قوی و مناسب باید از گیاهان سالم و قوی انتخاب شوند و یا در صورت تهیه از فروشگاه ها، برای شستن و از بین بردن هرگونه ماده بازدارنده جوانه زنی و رشد ریزوم که ممکن است فروشندگان اضافه کرده باشند، ریشه ها به مدت چند ساعت قبل از کشت در آب نیم گرم خیسانده می شوند.
برای شروع، ریزوم زنجبیل که دارای تعداد مناسب جوانه سالم و قوی است، در گلدان بزرگ کم عمق که حاوی یک قسمت ماسه و یک قسمت خاک گلدان است، کاشته می شود. اغلب از گلدان های ۳۵ سانتیمتری که سه چهارم آن با خاک پر شده، استفاده می شود.
قطعات ریزوم درون گلدان به صورت افقی، با فاصله ۵ یا ۷/۵ سانتیمتر از هم قرار می گیرند و سپس روی آن ها به ضخامت ۲/۵ سانتیمتر با خاک پوشانیده می شود. همانطور که قبلا ذکر شد، زنجبیل کمی سایه را ترجیح می دهد. همچنین تا زمان جوانه زنی باید مراقب بود که رطوبت خاک حفظ شود.
زمان رسیدگی و برداشت محصول زنجبیل
عامل تعیین کننده زمان برداشت، عمر برگ ها و اندازه ریزوم است. فرآیند طبیعی رسیدگی محصول معمولا ۱۰-۸ ماه بعد از کشت شروع می شود. به طور کلی برداشت زنجبیل پس از زرد شدن برگ ها و خشک شدن و افتادن ساقه صورت می گیرد. در این مرحله، ریزوم دارای پوسته سفت بوده و به راحتی با شستن یا دستکاری ساییده نمی شود. البته در برخی مناطق زنجبیل زودتر از موقع برداشت می شود که از ۳-۲ هفته قبل از برداشت، شاخ و برگ های گیاه را قطع کرده و سپس ریزوم ها را برداشت می کنند.
این کار موجب برداشت آسان تر می شود. در این صورت موقع شستشو باید مراقب بود چون پوست زنجبیل جوانتر بوده و بیشتر در معرض آسیب است. برداشت محصول از حدود آبان آغاز شده و ممکن است تا دی ماه نیز طول بکشد. زمان برداشت بر اساس نوع استفاده از گیاه تعیین می شود. اگر ریزوم ها برای استفاده به عنوان سبزی یا برای تهیه محصولاتی مثل ترشی، شیرینی ها و مربای زنجبیل برداشت می شود، باید زمانی که زنجبیل جوانتر است، قبل از مرحله گلدهی که ریزوم زرد یا قهوه ای بوده و خیلی فیبری نیست برداشت صورت گیرد.
برداشت زنجبیل خشک
که در بعضی نقاط این کار ۵-۴ ماه بعد از کشت انجام می گیرد. این نوع زنجبیل جوان معمولا از ۲/۵ تا ۳/۵ سانتیمتری محل اتصال ساقه به ریزوم قطع می گردد. برای دستیابی به محصول تازه خوری زنجبیل، برداشت از ماه ششم صورت می گیرد. جهت استفاده به عنوان زنجبیل خشک، محصول ۸ ماه پس از کاشت، زمانی که برگ ها زرد شده، و شروع به خشک شدن تدریجی می کنند، برداشت می شوند. کاشت ارقام زودرس زنجبیل در مرداد آغاز شده و برداشت آن ها پس از ۶-۵ ماه، حدودا در نیمه اول اسفند صورت می گیرد. این ریزوم های زودرس نرم و لطیف می باشند زیرا میزان فیبر کمی داشته (۴۵-۳۵ فیبر) و ترجیحا برای فرآوری صنایع قنادی به کار می روند.
برداشت دیر هنگام این ارقام از اردیبهشت تا تیر صورت می گیرد. اولین برداشت در اردیبهشت ماه (تقریبا ۸۰ محصول) انجام می گردد. معمولا در این مرحله ریزوم فیبری نبوده و کمتر تحت تاثیر فوزاریوم و نماتد قرار دارد. دومین برداشت در تیرماه انجام می شود زمانی که ۲۰%باقیمانده محصول برداشت می شود. این زنجبیل بیشتر فیبری بوده و معمولا به شدت تحت تاثیر فوزاریوم و نماتد قرار گرفته است. در برداشت دیرهنگام، ریزوم ها کاملا رسیده بوده و بسیار فیبری شده اند. این ریزوم ها عملکرد بالاتری داشته و بیشتر تحت تاثیر آفات و بیماری های ناشی از نگه داشتن طولانی مدت روی زمین قرار گرفته است.
برداشت به صورت دستی و سنتی
در روش برداشت به صورت دستی و سنتی، در ابتدا ریزوم ها به دقت با بیلچه یا چنگک بیرون آورده شده و سپس از برگ های خشک شده، ریشه ها و خاک چسبیده به ریزوم ها، پاکسازی میشود. برای تولید زنجبیل خشک جهت به دست آوردن اسانس یا عصاره اولئورزین، برداشت ۹-۸ ماه پس از کشت صورت می گیرد. همچنین در ارتفاعات و مناطق سردتر و تحت آبیاری، برداشت دیرتر (۹-۸ ماه پس از کشت) انجام می شود.
در نیجریه زنجبیل ۱۰ ماه پس از کشت آماده برداشت است و نیاز دارد ۳-۲ هفته در مزرعه بماند. پس از رسیدن محصول، نباید برداشت به تاخیر بیفتد، زیرا در صورتی که محصول رسیده طی ۳-۴ ماه برداشت نشود، رشد جدیدی را شروع کرده و کیفیت محصول کاهش می یابد. به تاخیر انداختن برداشت تا زمان از بین رفتن برگ ها توصیه نمی شود، زیرا این کار باعث کاهش کیفیت ریزوم، افزایش میزان فیبره محدود کردن دوره انبارداری و افزایش میزان جوانه زنی می گردد.
انواع برداشت زنجبیل بر اساس کاربرد آن
همانگونه که ذکر شد، برداشت زنجبیل بر اساس کاربرد آن صورت می گیرد، به عنوان مثال اگر بخواهیم ریزومی که به عنوان بذر کشت شده از گیاهان تازه جدا کنیم، زمان آن قبل از بروز سرما یا بعد از استقرار کامل گیاه می باشد. روش کار به این ترتیب است: زمین را در روز آفتابی آبیاری کرده و خاک را مرطوب می سازند. روز بعد با کمک یک بیل باریک، تکه های بامبو را در قسمت کناری ریزومها وارد کرده و به طرف بالا فشار می دهند تا محل اتصال زنجبیل بذری و زنجبیل تازه بریده شود. سپس خاک قرار می دهند.
همچنین می توان خاک سطحی را کنار زد و زنجبیل بذری را مستقیما بقیه گیاه را در برداشت و سپس ریزوم ها را با خاک پوشاند. معمولا با این کار ریشه آسیب می بیند و احتمالا منجر به آلودگی توسط پاتوژن ها می شود. از این رو این روش برداشت زنجبیل بذری قبل برداشت گل گیاه و ریزوم ها توصیه نمی شود.
تاثیر زمان برداشت بر کیفیت محصول
معمولا به منظور استفاده از زنجبیل در صنایع فرآوری مثل شیرینی های زنجبیلی و ترشی زنجبینی، ریزوم ها را قبل از رسیدن به حد نهایی رشد، هنگامی که زنجبیل تازه و لطیف است و اصطلاحا زنجبیل ترد می گویند، برداشت می کنند. در این مرحله میزان آب ریزوم بالا بوده، بافت ریزوم لطیف و میزان فیبر کمتر و تندی کمتری نیز دارد. البته ریزوم هنوز زیاد گسترش یافته و حجم زیادی پیدا نکرده، از این رو عملکرد پایین است.
همان طور که قبلا نیز ذکر شد، از آنجا که زنجبیل نمی تواند یخبندان را تحمل کند، بایستی قبل از اولین یخبندان، برداشت شود. ۴-۳ روز قبل از برداشت، مزرعه آبیاری شده و خاک مرطوب می شود، سپس کل گیاه توسط بیل یا ابزار دیگر بیرون آورده می شود. گل و لای را جدا کرده، ساقه ها را از انتها شکسته یا حذف می کنند و ریشه های به دست آمده را تمیز می کنند و به عنوان زنجبیل تازه روانه بازار مصرف می شود.
هل گیاهی ، چند ساله، علفی، بوته ای و همیشه سبز است که ارتفاع این گیاه به حدود 2.5 الی 12 متر می رسد. برگها ی نیزه ای این گیاه در شرایط مناسب می توانند 40-60 سانتی متر رشد کنند. گیاه هل دارای گلهای زرد رنگ و کوچک است که بر روی ساقه هایی مستقیم قرار گرفته اند که از زیر خاک رشد کرده اند. اما در بسیار ی موارد ساقه های گلهای زرد رنگ حالتی خزنده داشته و بر روی سطح زمین قرار گرفته اند. دارای میوه هایی کپسولی شکل و سبز رنگ به اندازه 1 تا 2 سانتی متر است.
در گونه هایی از این گیاه میوه ها به رنگ سیاه هستند که به هل سیاه معروف اند؛ هل سیاه هم مانند هل سبز مصرف خوراکی دارد. میوه های هل سیاه نه تنها در رنگ خود با هل سبز تفاوت دارند بلکه اندازه آن هم از هل سبز بزرگتر است والبته طعم آن هم متفاوت است. به طور کلی در هر میوه هل حدود 15 تا 20 دانه وجود دارد.
گل های گیاه هل از فروردین ماه تا مرداد ماه و در برخی از اقلیم ها، تا شهریور ماه ظاهر می شوند. طول گلها 3 تا 4 سانتی متر و پهنای آن 1.5 تا 1.7 سانتی متر است. میوه های گیاه هل کپسولهایی سه خانه ای و بیضی شکل هستند که در رنگ های زرد یا سبز روشن دیده می شوند. طول میوه بسته به شرایط اقلیمی بین 1 تا 5 سانتی متر است. طول میوه رسیده عمدتا 2.5 تا 5 سانتی متر بوده و رنگ آن اکثرا زرد تیره است که بعد از خشک شدن به رنگ قهوه ای تیره در می آید. واریته ماژور یکی از مرغوب ترین واریته ها بوده و به هل صادراتی یا هل سیلانی معروف است. درون هر میوه در حدود 12 تا 50 عدد دانه یا همان بذر هل وجود دارد. رنگ دانه های موجود در کپسولهای هل قهوه ای تیره بود و به شکل قلبی یا مثلثی شکل هستند.
گیاه هل که با نام عمومی Cardamom شناخته می شود، گاها با نام هایی چون cardamom black، green cardamom، brown cardamom، indian cardamom، winged cardamom هم شناخته می شود و در نام های دیگر آن فافله صغار، حماما، حب‌الهال، هال، جبهان می باشد. هل گیاهی از خانواده گیاه زنجبیل بوده و از نظر ظاهری و نیازهای محیطی هم شباهتهای زیادی با آن دارد. انواع مختلفی از گیاه هل وجود دارد که عبارتند از هل سیاه، هل سفید و هل سبز. نوع سبز هل عطر تند تری نسبت به بقیه انواع هل دارد. هل یکی از چاشنی ها و ادویه های معطر پر مصرف در انواع غذاها، شیرینی و نانها و مرباها و نوشیدنیها به شمار می رود. بیشترین مصرف کننده های هل در جهان هندی ها، پاکستانی ها و مردمان جنوب بلوچستان ایران می باشند. گیاه هل در اکثر کشور های شبه قاره هند از جمله، هند، چین، بوتان، ویتنام، مالزی، کره و ژاپن کشت می شود. بیش از 60 درصد هل مورد نیاز جهان در کشورهای سریلانکا، هند، تانزانیا و گواتمالا تولید می شود.
خواص دارویی
هل یکی از قدیمی ترین ادویه جات جهان است که پیشینه استفاده از آن حداقل به 4000 سال پیش بر می گردد. در مصر باستان بعنوان یک داروی گیاهی استفاده می شده و رومیان و یونانیان بعنوان عطر و بوی آن از این گیاه استفاده می کردند. یونانی ها باستان از گیاه هل برای هضم غذا و به عنوان یک گیاهی دارویی استفاده می کردند. تجارت هل در یونان باستان و امپراطوری رم به علت تقاضای زیاد، کسب و کاری لوکس محسوب می شد.
در اسکندریه در حدود 126 سال قبل از میلاد مسیح یکی از کالاها برای پرداخت مالیات محسوب می شده است. وایکینگ ها درطول سفرهایشان این گیاه را کشف کرده و به اسکاندیناویا آوردند. در قرون وسطی شهر ونیز ایتالیا مرکز تجارت و ورود هل، دارچین و میخک به دنیای غرب بوده است. در قرن 16 میلادی پرتغالی ها بعد از تصرف ساحل غربی هندوستان تجارت هل را در دست گرفتند. هر چند که تا قرن 19 میلای این تجارت برای آنان تجارتی بدون سود و کم بازده بوده است.
تا اوایل دهه 80 میلادی هند بزرگ ترین تامین کننده هل در دنیا محسوب می شد، اما از سال 1980 میلادی به بعد رقابت شدیدی برای تصاحب بازار هل بین گواتمالا و هند بوجود آمد. امروزه گواتمالا اولین تولید کننده هل در دنیا می باشد. هل از گذشته های دور در پزشکی یونانی، پزشکی چینی و آیورودا بعنوان گیاهی درمانی برای اختلالات گوارشی استفاده می شده است. عصاره متانولی استخراج شده از هل، به کنترل اختلالات گوارشی مانند اسیدیته معده، گرفتگی معده و نفخ شکم کمک می کند.
از هل بعنوان ملکه ادویه جات یاد می شود و بعد از زعفران و وانیل یکی از گران ترین ادویه جات جهان به حساب می آید. بهترین روش حفظ کیفیت و عطر هل نگهداری دانه‌های هل درون پوشش و غلاف میوه هل است. هل دارای اسانس فرار و معطر (تا حداکثر 8 درصد) است. ترکیبات شیمیایی گیاه هل روغن فرار است که حاوی (آلفا – ترپینن، آلفات تریپینن استات، سابنین، سینئول مالیمونن، آلفا پینن، پاراسمین، نرول و لینالیل استات) است.
ارزش غذایی هل:
هر 100 گرم هل حاوی 300 کالری انرژی، 11 گرم پروتئین، 28 گرم فیبر غذایی، 68 گرم کربوهیدارت می باشد. هل سرشار از انواع ویتامین ها و مواد معدنی مثل ویتامین C، ویتامین A، آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم، فسفر، روی ، مس، پیریدوکسین، نیاسین، ریبوفلاوین و تیامین می باشد.
خواص هل:
دانه ریز هل برخلاف جثه ریز و کوچکش دارای خواص بی شماری است که در ادامه این مطلب به چند نمونه از خواص مهم آن خواهیم پرداخت. هل از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.
1- بهبود سلامت گوارشی با هل:
در آشپزی از هل نه تنها برای طعم دهی به غذا و افزایش عطر آن استفاده می شود. بلکه هل موجود در غذا با تحریک ترشح اسید معده به هضم بهتر غذا و تحریک متابولیسم بدن کمک میکند. این دانه معطر خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی دارد. هل از انواع بیماریهای دستگاه گوارشی مثل، سوزش سر دل، اسهال رفلکس معده و غیره جلوگیری می کند. در نوزادانی که به کولیک دچار هستند دمکرده هل گزینه مناسبی برای کاهش دل درد می باشد .
2- هل برای کمک به پیشگیری از سرطان:
هل به عنوان یک درمان برای بیماری های سرطان شناخته شده است. این ادویه خوش عطر با داشتن انواع آنتی اکسیدانها از انواع سرطان ها جلوگیری می کند. این ادویه برای جلوگیری، به تاخیر افتادن و حتی بهبود و معکوس کردن سرطان مفید است. هل با کاهش التهاب کلیه، رشد سلولهای سرطانی را کم تر کرده و باعث از بین رفتن آنها می شود. در مطالعاتی که بر روی رژیم های حاوی هل در چیتارانجان در کلکته انجام گرفته این ماده با ارزش تاثیر بسیاری در مقابله با سرطان روده بزرگ دارد.
3- تقویت قلب از خواص هل:
هل ماده ای مقوی قلب است. هل با دارا بودن فیبر، و کاهش کلسترول خون باعث بهبود و سلامت قلب شده و فشار خون را کاهش می دهد. مطالعات نشان داده که استفاده از هل به کاهش ضربان خون و کنترل ریتم قلب کمک می کند. خواص هل سیاه برای تقویت قلب و کاهش فشار خون از هل سبز بیشتر است.
4- هل و جلوگیری از آسم:
از هل سبز برای درمان برونشیت، آسم و مشکلات تنفسی استفاده می شود. هل برای از بین بردن علایم آسم مثل سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس، و تنگی در قفسه سینه مناسب است. این ادویه با افزایش گردش خون باعث تنفس آسان در ریه ها می شود و التهاب غشاهای مخاطی را از بین می برد.
5- کاهش دهنده کلسترول خون:
مواد معدنی و ویتامین های موجود در هل از افزایش سطح کلسترول خون مقابله می کنند. آنزیم های آنتی اکسیدانی موجود در هل بر سطوح کلسترول خون تاثیر گذار بوده و باعث کنترل کلسترول بد خون می شود.
6- هل و مبارزه با افسردگی:
برطبق تحقیقات انجام شده، چای هل برای مقابله با افسردگی کمک می کند. برای تهیه چای بهتر است چند دانه هل را پودر کنید و در آب بجوشانید و هر روز این چای را بنوشید. یکی از روغن های مورد استفاده در رایحه درمانی روغن عصاره هل است.
7- هل و کمک به درمان دیابت:
هل دانه ای غنی از منگنز است. منگنز ماده معدنی عالی برای کاهش خطر ابتلا به دیابت است.
8- هل ماده ای اشتها آور:
هل دارای خاصیت اشتها آور است. روغن هل به عنوان محرک اشتها استفاده می شود. در درمان بیماری هیستوپلاسموز که یکی از علایم آن بی اشتهایی است استفاده از هل و روغن هل بسیار کمک کننده است.
9- هل دارای خواص ضد میکروبی است:
در آیورودا، هل برای درمان عفونتهای دستگاه ادراری، سوزاک، نفریت و التهاب مثانه مورد استفاده قرار می گرفته است.
مطالعات صورت گرفته بر روی روغن های هل، مشاهده شد که روغن های فرار استخراج شده از هل قادرند رشد و گسترش میکروب های خطرناک را که دلیل مسمومیت غذایی هستند مهار کنند.
10- درمان اختلالات ادراری:
11 – کاهش دهنده فشار خون: با استفاده از هل داخل غذا می توان فشار خون را تنظیم کرد.
نیازهای اکولوژیکی
گیاه هل در ارتفاعات 760 تا 1500 متر از سطح دریا کاشت می شود و در ارتفاعات بیشتر از 1500 متر از سطح دریا قابلیت رشد ندارد. این گیاه در طول رشد خود نسبت به باد حساس بوده و در مکانهای بادخیز با کاهش رشد روبرو است. در محل های باد خیز بهتر است کاشت در پناه بادشکن ها صورت بگیرد.
آبیاری مناسب گیاه هل:
در گیاه هل زمانی باید خاک را آبیاری کرد که سطح خاک کاملا خشک شده و رطوبت خود را از دست داده باشد اما نباید خاک کاملا خشک شده باشد. علاوه بر مرطوب بودن خاک، رطوبت هوای اطراف گیاه هم از جمله شرایط مهم برای رشد بهینه گیاه هل است، بنابراین برای افزایش رطوبت اطراف گیاه هل باید آن را غبار پاشی کرد. همچنین برای افزایش رطوبت می توان یک زیر گلدانی که 20 درصد بزرگتر از دهانه گلدان است را انتخاب کرده و داخل آن را با قلوه سنگهای کوچک پر کنیم، سپس تا نیمه زیر گلدانی آب می ریزیم و گلدان حاوی گل را بر روی قلوه سنگ ها قرار می دهیم. باید مراقب باشیم تا آب زیر گلدانی با کف گلدان در تماس نباشد. با بخار شدن زیر گلدانی تا حدودی رطوبت مورد نیاز گیاه هل فراهم می شود.
داشت:
حتما این موضوع را در نظر داشته باشید که آبیاری بیش از اندازه باعث سیاه شدن برگهای گیاه هل بخصوص برگهای پایینی و همچنن پوسیدگی ریشه و از بین رفتن گیاه می شود. خشکی بیش از اندازه و عدم وجود رطوبت مورد نیاز گیاه نیز موجب سوختگی حاشیه و نوک برگها، زرد و قهوه ای شدن و چروکیدگی برگها می شود. ایستایی آب در این محصول باعث کاهش محصول و گسترش بیماریهای قارچی می شود.
نور مناسب گیاه هل:
این گیاه به مکانی پر نور و روشن اما به دور از تابش مستقیم آفتاب نیاز دارد. این گیاه حتی در زادگاه خود در زیر درختان (سایه-آفتاب) رشد خوبی داشته و در نور مستقیم رشد نمی کند. چنانچه نور آفتاب مستقیم بر روی گیاه هل بتابد باعث سوختگی نوک و حاشیه برگها شده و سبب پژمردگی و خشک شدن گیاه می شود. کمبود نور هم باعث کوچک و رنگ پریده شدن برگهای جدید شده و به تدریج فاصله بین برگها بر روی ساقه بیشتر می شود.
دمای مناسب گیاه هل:
بهترین دما برای رشد گیاه هل 22 تا 24 درجه سانتی گراد می باشد. هرچه دمای هوا بیشتر شود گرما باعث کاهش رطوبت موجود در خاک و هوا می شود. گیاه هل بهترین رشد را در دمای 24-22 درجه سانتی گراد و حداکثر 26 درجه سانتیگراد دارد. با بیشتر شدن گرمای هوا می‌بایست نه تنها رطوبت خاک را با دقت بیشتری تنظیم و فراهم کرد بلکه می‌بایست نسبت به تامین مناسب رطوبت هوا نیز اقدام کرد. گرمای هوا و خشکی هوا از جمله دلایل عدم رشد مطلوب این گیاه است اما اگر بتوانیم رطوبت خاک و به خصوص هوا را فراهم کنیم این گیاه میتواند دما را تا حدود 35 درجه نیز تحمل کند.
از طرفی این گیاه دما را حداقل تا حدود 10 درجه تحمل میکند و قسمتهای زیرزمینی و داخل خاک از بین نمی‌روند اما در این دما و به دلیل سرمای هوا برگها حالتی افتاده پیدا می کنند و رشد گیاه نیز متوقف می شود. بنابراین بهتر است که دمای هوای مکان نگهداری به زیر 15 درجه نزول نکند. توجه داشته باشید که با سردتر شدن هوا نیاز آبیاری این گیاه کاهش می یابد به نحوی که بهتر است اگر دما به حدود 10 درجه رسید نسبت به قطع آبیاری و یا آبیاری با فواصل زیاد و فقط در حدی که خاک کاملا خشک نشود اقدام کنیم. با این وجود چنین شرایطی به گیاه آسیب وارد می کند.
دمای مناسب برای جوانه زنی 10 الی 35 درجه سانتی گراد است. این گیاه در دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد قادر به رشد است. گرمای هوا و خشکی هوا مانع از رشد مناسب گیاه می شود. ولی چنانچه رطوبت خاک و هوا را تامین کنیم، این گیاه قادر است تا حدود دمای 35 درجه را نیز تحمل کند. این گیاه به بارندگی بین 1500 تا 7000 میلیمتر نیاز دارد.
خاک مناسب گیاه هل:
خاک مناسب برای این گیاه خاک سنگین رسی و لوم رسی است که دارای PH بین 4.2 تا 6 باشد.برای خاک مناسب گلدان می توان پرلایت و یا خاک برگ + کوکوپیت + خاک معمولی + ۱۰٪ شن را استفاده کرد. شن را 2 میلیمتر روی خاک می پاشند. حتما در ته گلدان منافذ برای خروج آب اضافه وجود داشته باشد.
کود مناسب گیاه هل:
گیاه هل به مواد و عناصر غذایی بسیاری جهت رشد خود نیاز دارد؛ برای تامین مقادیر بالای مواد غذایی به مقدار مناسبی کودهای شیمیایی و کود آلی نیاز است. استفاده از این کودها باعث بهبود کیفیت میوه های این گیاه می شود. در طی فصل رشد گیاه هل از کودهای پتاسیم، فسفر و نیتروژن با نسبت 10-5-10 (پتاسیم و نیتروژن برابر و فسفر نصف آنها)، و نسبت 10-5-5 (فسفرو نیتروژن برابر و نیتروژن نصف آنها) و یا از سایر فرمولهای مشابه می توان استفاده کرد. در مورد گیاه بالغ که به میوه دهی رسیده از فرمول 10-5-25 استفاده می کنند که به گلدهی گیاه کمک می کند. کوددهی را هر 4 هفته یکبار (به صورت ماهیانه) انجام می دهند. با شروع فصل رشد لایه ای از خاک برگ را به ضخامت حدود 5 سانتیمتر بر روی سطح خاک می پاشند تا در طی فرآیند رشد گیاه از آن تغذیه کند.
کاشت
هل گیاهی دگر گرده افشان است از این رو تکثیر هل به روش جنسی توصیه نمی‌شود. تکثیر گیاه هل به دو روش رویشی (تقسیم ریزوم) و زایشی (کاشت بذر در گلخانه) صورت می گیرد.
تکثیر رویشی:
در این روش کاشت گیاه هل، توده های بزرگی از ریزوم را از گیاه در حال رشد برش می زنند و آنها را از هم جدا کرده و به توده های کوچکتری تقسیم می کنند. سپس این توده ها داخل چاله هایی که حفر شده اند کاشته می شود. توده های انتخاب شده باید حداقل یک سال سن و یک جوانه داشته باشند. از طریق تکثیر به شیوه رویشی، رشد و افزایش گیاه سریعتر انجام می گیرد.
چاله هایی که برای کاشت ریزوم ها حفر می شود در حدود 30 در 60 سانتی متر و به عمق 60 سانتی متر، با فاصله 1.5 تا 2 متر از هم می باشد. (باید بین دو گیاه حداقل 2 متر فضای کافی برای گستراندن ریشه و برگسار وجود داشته باشد) دو ماه قبل از شروع کاشت، این چاله ها را با مخلوطی از کمپوست، خاک سطحی و کود گاو پر می کنند. کود گاوی استفاده شده باید کود کهنه و پوسیده باشد.
تکثیر زایشی:
برای تولید گیاه در مقدار انبوه از بذر های گیاه هل استفاده می کنند. برای این کار بذرهای مرغوب و پر محصول و رسیده را انتخاب می کنند و در داخل آب قرار می دهند تا راحت تر بتوانند بذر ها را بدون آسیب از داخل کپسول خارج کنند. سپس بذر ها را داخل آب سرد می خیسانند تا ماده چسبناک روی آن خارج شود. بعد از جوانه زنی آنها را داخل خاک می کارند. بهترین زمان برای کاشت بذر در ماه های شهریور تا آذرماه است.
در گلخانه بذر ها را در مکانی با شیب ملایم و قابل دسترسی به آب به صورت خطی و یا یکپارچه می کارند. برای این کار در مکانی به ابعاد 1 در 6 متر و در کرتی به ارتفاع 0.3 متر نسبت به زمین کناری کاشته می شود. برای کاشت هر متر مربع در حدود 10 گرم بذر مورد نیاز است. بعد از کاشت بذر ها روی آنها را با لایه نازکی از ماسه و کاه برنج می پوشانند تا بذر ها جوانه بزنند. جوانه زنی بذر ها در حدود 30 تا 90 روز به طول می انجامد. بعد از 6 ماه نهال های سبز شده قابل انتقال به محیط کشت ثانویه هستند. در محیط کاشت ثانویه نهال ها با فاصله 0.3 متر از هم کاشته می شوند. بعد از رسیدن میوه هل تا زمانیکه کپسولها سبز هستند آنها را برداشت می کنند تا زرد نشوند.
مراحل کاشت هل در گلدان
درادامه مطلب مراحل کاشت هل در گلدان را شرح می دهیم.
گلدان مناسب برای کاشت بذر هل:
برای کاشت هل داخل گلدان، از گلدانهایی با سطح مقطع بزرگ (در حدود 40 سانتی متر) و ارتفاع متوسط 20 سانتی متری استفاده کنید. در صورت کوچک شدن گلدان گیاه، گیاه دچار توقف رشد و عدم شکل گیری برگ جدید می شود. اگر گیاه شما در گلدان مدتی است که رشدی نکرده و یا ریشه از منافذ زهکشی بیرون زده این ها نشان دهنده کوچک شدن گلدان گیاه می باشد. باید نسبت به تعویض هر چه سریع تر آن اقدام کنید. اواخر زمستان و اوایل بهار بهترین زمان ممکن برای تعویض گلدان است. گلدان جدید بهتر است حدود 20 درصد از گلدان قبلی بزرگتر باشد. بهتر است از گلدان با جنس سفالی استفاده کنید تا از پوسیدگی ریشه جلوگیری شود. حتما گلدان مورد نظر دارای زهکشی مناسب باشد تا آب اضافه از گلدان خارج شده و ریشه گیاه پوسیده نشود.
خاک مناسب گلدان:
خاک استفاده شده برای کاشت هل باید خاک غنی و حاصلخیز باشد. برای بافت خاک مورد استفاده برای کاشت گیاه هل، از خاک باغچه، مقداری کود پوسیده و پیت ماس یا کوکوپیت استفاده کنید. حتما از کمی ماسه برای زهکشی بهتر در ترکیبات خاک آن استفاده کنید.
بذر مناسب هل برای کاشت:
حتما از بذر های تازه برای کاشت استفاده کنید بذرهای کهنه جوانه نمی زنند. عمر بذرهای داخل میوه تقریبا 2 سال است. سبز بودن هل دلیل بر نارس بودن آن است. هل های رسیده به رنگ قهوه ای بوده و مناسب کاشت می باشند.
مراحل کاشت
بعد از آماده سازی خاک و گلدان، کپسولهای هل (دانه های هل) را داخل آب قرار می دهیم تا کمی نرم شود، سپس آن را به آرامی باز می کنیم و بذر ها را از داخل آن خارج می کنیم. ابتدا بذر ها را با آب می شوییم تا پوشش چسبناک آنها از بین برود و به مدت دو روز آن را داخل آب قرار می دهیم. بعد از دو روز آنها را از آب خارج کرده و داخل دستمال خیس قرار می دهیم تا جوانه بزند. بعد از جوانه زنی بذرها، آنها را داخل گلدان می کاریم.
برای کاشتن بذرهای جوانه زده هل، ابتدا سطح خاک را با آب پاش مرطوب کنید. سپس با بیلچه کمی خاک را زیر و رو کرده و آن را صاف کنید. بذرهای جوانه زده را بر روی خاک بپاشید و با لایه نازکی از خاک برگ به ضخامت 0.3 میلیمتر سطح بذرها را بپوشانید و دوباره با غبار پاشی سطح خاک را مرطوب کنید. (بهتر است با الک کردن خاک برگ بافت نرمی از آن را به دست آورده و آن را بر روی بذر ها بپاشید) تا زمان جوانه زنی کامل بذر ها در خاک به روش غبار پاشی گیاه را آبیاری می کنیم. اما باید مراقب باشیم تا خاک گل آلود نشود.
بذر های هل به کندی و در حدود 4 تا 8 هفته جوانه می زنند. دمای مناسب برای جوانه زنی گیاه 24 درجه سانتی گراد است و در طول این مدت این دما نباید تا 15 درجه سانتی گراد نزول کند. از زمان روییدن گیاه 3 سال طول می کشد تا گیاه هل به گیاهی بالغ تبدیل شود.
آفات و بیماری ها
تمامی گیاهان در طی دوران رشد خود با انواع آفات و بیماریها مثل، بیماریهای قارچی، ویروسی و باکتریایی در گیرند که هر کدام مشکل خاص و صدمات مختلفی را برای گیاهان پدید می آورند. گیاه هل نیز همانند سایر گیاهان از این امر مستثنی نمی باشد.
پوسیدگی کپسول یکی از مهم ترین آفت های درخت هل است که عامل آن انواع مختلفی از قارچ فیتوفتورا و فوزاریوم می باشد. در این بیماری برگهای آلوده حالت آبگزیدگی پیدا می کنند و این حالت از نوک و حاشیه برگها توسعه یافته و تمام برگ را آلوده می کند. در این آفت قسمت آلوده خشک شده و بافت آلوده خرد می شود و از بین می رود. میوه آلوده نیز به مرور قهوه ای شده و در نتیجه پوسیده می شود . سپس تمام این میوه های بیمار می ریزند و به اطراف پراکنده می شوند.
پوسیدگی ریزومی یکی دیگر از بیماریهای گیاه هل است که توسط قارچ ریزوکتونیا سولانی ایجاد می شود. در این بیماری در سطح برگهای آلوده لکه های زرد کمرنگ مشاهده می شود. برگهای آلوده پژمرده شده و اندام های هوایی شکننده می شوند.
در بیماری بوته میری بوته های آلوده به حالت سبز خشک می شوند. عامل به وجود آورنده این بیماری قارچ های ریزوکتونیا سولانی و برخی گونه های پی تیوم است.
برخی بیماری های ویروسی مثل ویروس موزائیک هل هم باعث آسیب و صدمات زیادی به گیاه هل می شود.
هر ساله در مزارع هل آفت نماتد خسارتهای زیادی به مزارع هل وارد می کند. این نوع بیماری، باعث عدم رشد گیاه شده و ساقه دهی کاهش یافته و برگها باریک می شود. در سطح زیر برگهای گیاه هل گال هایی مشاهده می شود. خاک مرطوب، هوای گرم و سایه بیش از حد باعث شیوع نماتد های هل میشوند.
آفت ها و بیماری هایی مثل، کرم ریشه، کرم ساقه خوار و کپسول خوار، شته ها، کنه ها، تریپس درخت هل از جمله آفتهایی هستند که باعث آسیب به گیاه و محصولات درخت هل می شود.
استفاده از روشهای مناسب زراعی و سمپاشی به موقع گیاه هل باعث کنترل بیماری و آفات در این گیاه می شود.
نحوه انتخاب و نگهداری
هنگام خرید هل همیشه دانه های سبز تر و ریز تر را انتخاب کنید. دانه های سبز عطر و طعم بیشتری دارند و برای غذاهای شیرین مناسب تر می باشند. باز کردن دانه غلافها یا پودر کردن هل باعث از بین رفتن عطر آن می شود. برای نگهداری هل حتما آن را با غلافش نگهداری کنید، نگهداری هل با غلاف سبب می شود تا یک سال عمر کرده و مانگاری بیشتری داشته باشد. هل باید مکانی سرد و خشک با تهویه مناسب و در ظرف در بسته نگهداری شود.
کپسولهای هل نباید در برابر نور مستقیم خورشید نگهداری شوند. هنگام نگهداری آنها در حجم زیاد بهتر است دانه ها در کیسه هایی از جنس پلی اتیلن قرار داده شده و سپس داخل جعبه های چوبی قرار گیرند. کیسه ها از لحاظ خشک بودن باید بررسی شوند چرا که رطوبت باعث پوسیدگی آنها می شود. انبار و اتاق نگهداری باید خشک، تمیز و بدون آفت باشد. بر روی پنجره ها بهتر است از توری استفاده شود تا از ورود حشرات به داخل انبار نگهداری دانه ها جلوگیری شود.
ایرانیان از نخستین کسانی هستند که از گذشته های دور به ویژگی های خوراکی و درمانی گل محمدی پی برده اند. طبق اسناد بین المللی، مبداء تولید گلاب، ” ایران” و مبداء تولید اسانس گل محمدی و عصاره گل برگ های تازه، ” یونان” ذکر شده است از مهمترین انواع گلهای رز در دنیا و از مشهورترین گیاهان در تاریخ باغبانی است. این گل به علت داشتن رایحه فوق‌العاده و تنوع ارقام، در بسیاری از مناطق دنیا کشت میشود. ایران از قدیمی‌ترین کشورهای تولیدکننده گلاب در جهان به‌شمار می رود ،به طوری‌که سابقه آن به بیش از 2500 سال قبل برمی‌گردد. درحال حاضر، کشورهای تولیدکننده گل محمدی در دنیا عبارتند از: بلغارستان، ترکیه، ایران، هند، اوکراین، آمریکا، کانادا، فرانسه، انگلستان و ژاپن. گفتنی است که چهار کشور اول جزو پیشگامان تولید گل محمدی در جهان بوده‌اند. عطر گل محمدی ایران، به سبب شرایط اقلیمی از مرغوبیت خاصی برخوردار است؛ ولی از آنجائی‌که میزان تولید آن کم بوده و بیشتر در داخل کشور مصرف میشود، از شهرت جهانی کمی برخوردار است. کشت گل محمدی در کشورمان بطور عمده در استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و آذربایجان شرقی انجام میشود. این استان‌ها به ترتیب مقام‌های اول تا چهارم سطح زیرکشت گل محمدی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند. از نظر میزان تولید در واحد سطح، استان اصفهان بالاترین رتبه را در بین این چهار استان دارد و از نظر تولید، استان‌های اصفهان و کرمان به ترتیب مقام‌های اول و دوم را دارا هستند. گل محمدی در صنایع غذایی، داروسازی و عطرسازی جایگاه ویژه‌ای یافته است.
گیاهشناسی
از نظر گیاهشناسی، گل محمدی درختچه‌ای است پرپشت، دارای خارهای ریز، زیاد و فشرده، پهن، قلابی شکل و یکنواخت. گلهای آن صورتی رنگ، پرپر و معطر که گاهی نیز سرخ رنگ است. – گل آذین دیهیم ، 12-6 گلی است. بر روی دمگلها خارهای ریز و کرک های غده‌ای است. – برگهای آن مرکب، دارای 5 تا 7 برگچه‌ی تخم مرغی نیزه‌ای و با دندانه‌های کند و کمانی ساده است. لبه برگها اره‌ای، سطح فوقانی برگها نرم و سطح تحتانی کرک دار است. –ساقه: خاردار”خارها قلاب مانند”،اغلب مخلوط با کرک‌های غده‌ای. –میوه:گلابی شکل.
خواص دارویی
– برطرف کردن سرفه‌های مزمن، درمان دردهای شکمی و مشکلات گوارشی، کاهش خونریزی در دوران قاعدگی و برطرف کردن التهاب و حساسیت در بدن. پاکسازی کبد و کیسه صفرا هم یکی دیگر از مزایای نوشیدن دمنوش گل محمدی است.
– از روغن گل محمدی میتوان به عنوان یک ملین برای درمان یبوست مزاج استفاده کرد، بوییدن عطر این گل در درمان افسردگی، رفع غم و اندوه و اضطراب موثر است.
– علاوه بر ویتامین C در این گل، موادی مانند کورستین و اسید ellagic وجود دارد که برای تعمیر آسیب‌های سلولی بدن و محافظت از ابتلا به بیماری هایی چون مشکلات قلبی عروقی، پوکی استخوان و جلوگیری از ابتلا به سرطان میتواند مورد استفاده قرار بگیرد.
– گل محمدی حاوی ویتامینها و آنتی اکسیدان‌های مفید برای بدن از جمله ویتامین C است و برای درمان مشکلات پوستی از جمله آکنه و برطرف کردن انواع لکه‌های پوستی و چین و چروک میتواند مورد استفاده قرار بگیرد.
– محلول گلاب بدست آمده از این گل به همراه آب، یک اسکراب بسیار مفید برای لایه برداری از پوست، رفع چین و چروک، پاک کردن آرایش و برطرف کردن آلرژی‌های پوستی است.
– نوشیدن چای گل محمدی نیز میتواند سبب کاهش چین و چروک‌های پوستی و افزایش کلاژن سازی پوست شود و به این ترتیب شادابی و جوانی پوست حفظ شود.
شرایط اکولوژیکی
گل محمدی نسبت به شرایط محیطی سازگاری خوبی دارد. از شاخص‌ترین صفات گل محمدی (به‌خصوص گل محمدی دیم) بقاء و سازگاری آن نسبت به خشکی است در برخی از مناطق کشور گل محمدی طی سال تنها یک یا دو بار آبیاری می‌شودو حتی گل محمدی در کوهستان های شهرستان داراب به صورت دیم کشت می شود که نهال های این کوهستان مقاوم هستند. باتوجه به میزان بارندگی کم در منطقه (حدود 150 تا 200 میلی متر) که آن هم به طور عمده در زمستان ها رخ میدهد میتوان نتیجه گرفت که این گیاه مقاومت خوبی نسبت به خشکی از خود نشان میدهد، گرچه کاهش عملکرد اقتصادی در آن مشاهده می شود. علاوه بر این، گل محمدی نسبت به شرایط نامساعد محیطی ازقبیل شوری،سرما و فقر مواد غذایی خاک نیز سازگاری مناسبی دارد. با این حال، پاسخ این گیاه به حاصلخیزی خاک، آبیاری منظم و کود دهی، بسیار مثبت می باشد ،به طوری‌که در برخی مناطق، عملکرد 5 تا 7 تن در هکتار گزارش شده است.
* آب: آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی گل محسوب می شود. درختچه‌های گل محمدی به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند. شواهد نشان میدهد که آبیاری گلستان‌ها در زمان غنچه‌دهی و گلدهی بسیار مهم است و باعث افزایش محصول می شود. در گلستان‌های معمولاً آبیاری به صورت سطحی انجام می‌شوداین منطقه میزان آب در هر نوبت و تعداد آبیاری بسیار متغیر است. ، به طور معمول ، طی فصل رشد هر 15 روز یکبار آبیاری انجام می شود. در یک مقایسه میان دو روش آبیاری سطحی و قطره‌ای مشخص شد که؛ آبیاری قطره‌ای ضمن 62 درصد صرفه جویی نسبت به روش سطحی، باعث افزایش عملکرد 65 درصدی گل را به دنبال دارد. “بارندگی با توزیع مناسب” به علت عدم ایجاد استرس در گیاه، برای تولید گل و اسانس بیشتر، خصوصاً در بهار و اوایل تابستان بسیار مهم است.
* خاک: از نظر نوع خاک، کاشت این گیاه در زمین‌های سنگین دارای بافت متوسط و در کوهپایه‌های دارای سنگریزه زیاد، سنگلاخی و فقیر موفق بوده است. گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی، محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق کوهپایه‌ای که در آنها امکان کشت بسیاری از گیاهان زراعی محدود است، این گیاه می تواند به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.
* دما: در بهار از جوانه‌های جانبی شاخه‌های یک‌ساله ساقه مولد گل بوجود می آید. اختلاف دمای 4-3 درجه سانتیگراد شب نسبت به روز، برای تشکیل جوانه‌ی گل بسیار مهم بوده و برای گل‌انگیزی، خواب زمستانه ضروری است. درجه حرارت درحدود 20-15 درجه سانتیگراد برای غنچه‌دهی لازم است. درجه حرارت زیاد و بادهای گرم و خشک، باعث رسیدن و باز شدن پیش از موعد گلها و کاهش دوره گلدهی و کم شدن ترکیبات اسانس گل می شود. درجه حرارت 15-5 درجه سانتی گراد، تعداد گل های دارای اسانس خوب را تضمین می کند. درجه حرارت بسیار کم بعد از بیدار شدن گل محمدی ( در فصل بهار ) در شب مانع گلدهی می شود و حرارت بالای 20 درجه سانتی گراد، سنتز و تولید اسانس را افزایش می دهد. در مراحلی از رشد، ( بعد از بیدار شدن گل محمدی در فصل بهار) درختچه های گل محمدی به یخبندان حساس هستند، به طوری که یخبندان در هنگام تشکیل جوانه گل یا رشد رویش اولیه، باعث خسارت می شود. به طور عمده قسمت های بالغ گیاه، به سرما و یخبندان مقاوم است. در نواحی دارای زمستان سخت و یخبندان، هرس باید خیلی زود انجام شود. بوته هایی که در اثر سرمای شدید زمستان یا یخبندان دیررس بهاره صدمه می بینند، به ندرت گل کافی را در آن سال تولید می کنند.
* رطوبت و باد: رطوبت نسبی 70 درصد، به تشکیل اسانس کمک می کند. بارندگی در زمان غنچه دهی، باعث خسارت به گل و کاهش محتویات اسانس می شود. دوره های آفتابی طولانی، گلدهی را تحریک می کند، اما وجود دوره های گرم و خشک در طول گلدهی، به سرعت محتویات اسانس را کم می کند. بادهای شدید، از لحاظ فیزیکی به گل صدمه زده و بادهای سرد، خشک و گرم باعث کاهش اسانس گل می شود.
نیازهای غذایی( کود ): گل محمدی نیازمند مواد غذایی و برنامه غذایی طولانی مدت می باشد. آنالیز برگ، روش قابل توصیه ای است که میزان مواد غذایی قابل دسترسی را تعیین می کند. طی تحقیقات انجام شده بر مبنای آنالیز برگی، مشخص شده که کاهش عناصر و نیاز به تأمین عناصری چون 25%= K و 67% P=و 35% N= بین مرحله نمو جوانه و گلدهی اصلی به وجود می آید. براین اساس در هر هکتار 64 کیلوگرم ازت، 8/7 کیلوگرم فسفر و 36 کیلوگرم پتاسیم به صورت تقریبی و با در نظر گرفتن ترکیب املاح خاک پیشنهاد می شود.
* نور: سایه، اثر خوبی بر گلدهی ندارد، اما در مناطقی که نور مستقیم خورشید شدید است، وجود سایه ضروری است. در مناطقی که گیاهان زیر آفتاب مستقیم قرار دارند، عملکرد اسانس گل، نسبت به گیاهانی که تحت شرایط سایه رشد میکنند، حدود نصف است.
* ارتفاع: گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق گرمسیری، کشت گل محمدی فقط در ارتفاعات بالاتر موفق بوده است. این گیاه در ارتفاع 1600 متری اصفهان و تا ارتفاعات بیش از 2300 متر نیز رشد خوبی دارد. مناطق تولید انبوه آن به طور عمده در ارتفاعات بیش از 1900 متر واقع است. اسانس گل ها در ارتفاعات بالاتر، از کیفیت بیشتری برخوردار است.
آماده سازی زمین
یکی از مهمترین عملیات پیش از شروع کشت، شخم عمیق است. شخم ، لایه‌های فشرده‌ای را که باعث محدود شدن رشد ریشه می شوند، می‌شکند . کاشت به شیوه دستی انجام میشود و فواصل ردیف‌ها و بوته‌ها بستگی به اهداف کاشت دارد. اگر هدف، احداث پرچین اطراف باغ باشد، فاصله ردیف‌ها 5/2-2 متر و فاصله بین بوته‌ها 5/1-1 متر در نظر گرفته میشود. در صورتیکه هدف، احداث گلستان باشد در کشت کرتی فاصله‌ها را 5/3×5/2 متر و در جوی و پشته 3×2 متر در نظر می‌گیرند. مصرف کود دامی کاملاً پوسیده، پیش از احداث گلستان و به صورت جایگزینی در گودال به مقدار 20-10 تن در هکتار ضروری است. همچنین دادن کود دامی به مقدار 10 تن در هکتار بعد از هرس گلستان‌ها، مفید است.
تکثیر
گل محمدی را میتوان به روش های مختلفی ازجمله؛ خوابانیدن، پیوندزدن، قلمه‌زدن و ازدیاد از طریق پاجوش، تکثیر کرد. در کشور ما دو روش «قلمه زدن» و «استفاده از پاجوش» رایج است. که استفاده از پاجوش ارزانترین و راحت ترین نحوه کشت می باشد. هر گیاه مادری گل محمدی، به طور متوسط 10 تا 20عدد پاجوش تولید می کند. این پاجوش‌ها به‌سرعت رشد میکنند. بیشترین تعداد خار بر روی پاجوش‌های جوان مشاهده میشود. از سال سوم و چهارم به بعد میتوان از هر گیاه، پاجوش تهیه کرد. از آبان‌ماه تا اوایل اسفندماه، پاجوش‌ها را به محل مورد نظر انتقال داده و می‌کارند. پاجوش‌ها به فاصله 3 متر یا دو متر از یکدیگر بر روی پشته‌هایی به فاصله 4 متر یا سه متر و در چاله(حفره) به تعداد 3-4 عدد کاشته میشوند این تعدا به خاطر جبران خطلا و پر شدن سرع گل می باشد. بررسی ها نشان داده است که گل محمدی کوهستان های دیم شهرستان داراب به علت دیم و ارگانیک بودن عاری از هرگونه افتی می باشند و هر ساله بالای پانصد هزار نهال توسط بوستان به کل کشور ارسال می شود. پاجوش باید به ارتفاع چهل سانتی متر باشد و پوست ان تازه باشد و چروک نشده باشد که نشان های تازگی نهال می باشد . قلمه باید به ضخامت یک مداد و به طول 20 سانتی متر باشد و از بخش های چوبی شده و در حال خواب، انتخاب شود. در ادامه باید جوانه های انتهایی را حذف کرد. بهتر است انتهای قلمه را در یک پودر هورمونی ریشه زایی فرو برده و سپس قلمه را در عمق 10- 5/7 سانتی متری گلدان یا زمین کاشت. بستر کاشت، بهتر است 50 درصد خاک باغچه و 50 درصد ماسه شسته باشد.
هرس
گل محمدی برای گلدهی احتیاج به هرس ندارد. معمولاً هرس به سه منظور انجام میشود: «اول، حذف شاخه‌های خشک شده، آفت‌زده و مزاحم» و «دوم ، جلوگیری از بوجود آمدن شاخه‌های بلند که چیدن گل را مشکل میکند» و جلوگیری از تک شاخه ای شدن گیاه و بالا بردن مقاوت گیاه به کم ابی در مناطق کم اب می باشد. “هرس اولیه” برای فرم دهی درختچه ها و تحریک شاخه زایی و “هرس فصلی” برای حذف بخش های مرده و بیمار انجام می شود. میزان هرس به شیوه مدیریت ، شرایط منطقه و نژاد گل بستگی دارد. هرس منطقی درختچه ها، باعث تداوم گل دهی و افزایش طول مفید زندگی گیاه می شود. از سال پنجم به بعد، گاهی به علت رکود رشد گیاه، شیوع آفات و بیماریها، افزایش شاخه‌های خشک و ارتفاع زیاد شاخه‌ها، گلستان را کف‌بر میکنند. این هرس شدید ، به علت ایجاد توازن و تنظیم رشد گیاه، باعث تحریک و تولید پاجوش‌های قوی و متعدد در مزرعه میشود.
آفات
گل محمدی دارای آفات مشترک با دیگر رُزها است. از مهمترین آفات گل محمدی، «آفت جوانه خوار سبز، سوسک سرشاخه خوار، شته‌ها و تریپس‌ها» می‌باشند. خسارت این آفت‌ها شدید است و درصورت شیوع، نیاز به مهار و سمپاشی دارند. انجام مراقبت‌های زراعی از قبیل؛ «دفع علف‌های هرز، هرس، حذف پاجوش‌ها، کوددهی و آبیاری منظم» نه تنها روی عملکرد گل محمدی تأثیر مثبت دارد، بلکه در راستای مدیریت مهار آفات گل محمدی، نقش مهمی را ایفا میکند.
علف‌های هرز گلستان‌ها
«انگل سِس» یکی از مهمترین و خطرناک‌ترین علف‌های هرز گلستان‌ها است . آشنا نبودن کشاورزان با نحوه مهار آن و وجود نداشتن سموم شیمیایی کارآمد، عملیات مهار این انگل را مشکل میکند. توانائی گیاه سِس به تولید بذر فراوان و تکثیر غیر جنسی، داشتن میزبان‌های متعدد، رشد بسیار سریع و حفظ قدرت رویش قطعات تا 6 روز، قدرت تهاجمی خوبی به این انگل داده است. چند راه عملی برای مبارزه با سس پیشنهاد میشود: – استفاده از کودهای دامی کاملاً پوسیده؛ – سوزاندن بوته‌های آلوده؛ – سوزاندن قطعات سِس جدا شده؛ – حذف علف‌های هرزی که میتوانند میزبان سِس باشند؛ – و در نهایت، استفاده از مالچ کاه به ارتفاع 20-15 سانتیمتر برای ممانعت از استقرار سِس روی ساقه‌های گل محمدی.
برداشت گل
برداشت گل از مهمترین،حساس‌ترین و پر هزینه‌ترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیرماه است. این کار در هر منطقه 30-20 روز طول می کشد. گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی 24 ساعت رنگ آن سفید شده و می‌ریزد. بنابراین لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گلهای باز شده نمود. با گرم شدن هوا، گلهای برداشت شده به‌سرعت پژمرده میشوند. به دلیل این که معمولاً گلها روی هم انبار و فشرده میشوند، فعالیتهای تخمیری شدت می‌یابد. به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند میشود. به این خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و کار گلچینی، به ساعت‌های خنک روز محدود شود.
گلها از محل دمگل در اثر کشیدن جدا میشوند.
این گلها در بقچه‌ها و سبدها قرار داده شده و در کنار گلستان‌ها پس از توزین، در گونی ریخته می شوند. متوسط وزن هر گل 2/2 گرم است. فاصله زمانی بین چیدن گلها تا تحویل به واحدهای سنتی یا صنعتی فرآوری، بسیار مهم است. در یک گلستان از سال سوم به بعد تولید گل ،اقتصادی و به طور معمول روند تولید گل تا زمان 9 تا 12 سالگی گیاه، «افزایشی» و پس از آن «کاهشی» است. با شروع روند کاهشی تولید، درختچه‌ها کف‌بر میشوند. به این عمل در اصطلاح «جوان سازی گلستان» می‌گویند. یک نفر کارگر در هر روز میتواند 50 تا 70 کیلوگرم گل تازه برداشت کرده و براساس آن مزد دریافت کند. در هر منطقه، گلدهی طی 20 تا 30 روز کامل میشود. حداکثر گلدهی در فاصله زمانی 10 تا 20 روز از شروع آن است که اصطلاحاً به این زمان «شور گلدهی» می‌گویند.
فرآورده‌ها
فرآورده‌های اصلی که از این گیاه بدست می‌آید، شامل: گلاب، اسانس،گلبرگ، غنچه خشک، کانکریت و ابسرلوت میباشد. گلاب از گذشته تاکنون در مراسم مذهبی، در تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرام بخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژه ای داشته است.
گلاب‌گیری: ایرانیان نخستین بار روش تقطیر را ابداع نمودند و سالیان دراز از آن بهره مند گردیدند. گلاب‌گیری به دو روش سنتی و صنعتی انجام میشود:
*گلاب‌گیری سنتی: دستگاه گلاب‌گیری سنتی شامل: قطعات دیگ، کلاهک دیگ، نیچه، نیچه پارچ و دستگاه حرارتی است. ظرفیت آن، حداکثر 30 کیلوگرم گل، با مخلوط 45 لیتر آب میباشد. هر دستگاه در شبانه روز، میتواند 4 تا 5 نوبت گلاب‌گیری کند که در مجموع، مقدار مصرف کل، 120 تا 150 کیلوگرم در شبانه روز خواهد بود.
*گلاب گیری صنعتی: با توجه به توسعه روزافزون سطح زیر کشت و مصرف فرآورده های گل محمدی، دستگاه های سنتی به تنهایی جوابگویی لازم را نداشته و نیاز به وجود دستگاه های صنعتی با ظرفیت بیشتر مشهود می باشد. قسمت های مختلف دستگاه های صنعتی علاوه بر دستگاه های گلاب گیری سنتی شامل دستگاه سختی گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور، دستگاه بسته بندی و آزمایشگاه کنترل کیفی مواد است.
مصارف
مصرف گلاب، بیشتر در ایران و کشورهای همجوار رایج بوده و اسانس این محصول به طور گسترده در کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا مصرف می شود. مصارف عمده اسانس به شرح ذیل می باشد: 1- استفاده در صنایع عطرسازی و مواد آروماتیک. 2- استفاده در فرآورده های بهداشتی – آرایشی شامل انواع کرم های آرایشی، لوسیون ها و صابون ها، شامپو، شیر پاک کن و حمام های زیبایی. 3- استفاده در صنایع غذایی شامل شیرینی ها، نوشیدنی ها ، پودینگ، ژله و … . 4- استفاده در تزیین سبدهای گل خشک و گل آرایی. 5- استفاده در صنایع داروسازی.
دارچیننوعی ادویه خوشبو است که در بعضی از غذاها می‌ریزند. از داروهای گیاهی خوشبو نیز محسوب میشود. درخت دارچین که بیشتر در هندوستان و چین میروید، جزو رده دولپه‌ای‌های جداگلبرگ میباشد و همیشه‌سبز است. بومی سریلانکا است و بهترین آن دارچین سیلانی است. گلهای منظم و سفید مایل به زرد دارد، پوست آن را هم که قهوه‌ای‌رنگ است دارچین می‌گویند.
درختچه دارچین درختی است کوچک، به ارتفاع ۵ تا ۷ متر که از تمام قسمتهای آن بویی مطبوع استشمام میشود. گلهای این ادویه در فاصله ماههای بهمن تا اوایل فروردین ظاهر میشود. برگ این درخت سبز سیر و دارای گلهایی به رنگ سفید است. دارچین بومی سریلانکا و جنوب هند است و پوست درختچه آن به عنوان ادویه بکار می‌رود. در قرون وسطی از دارچین برای درمان سرفه، ورم مفاصل و گلودرد استفاده می‌شد. تحقیقات جدید نیز بر خواص و فواید پزشکی دارچین تأکید دارند.
گیاه شناسی
دارچین درختی است کوچک به ارتفاع 5 تا 7 متر و همیشه سبز که از تمام قسمتهای آن بوی معطر و مطبوع دارچین استشمام میشود. از مشخصات آن این است که برگهایی به وضع تقریبا متقابل ، بیضوی دراز ، نوک تیز ، کامل ، بی‌کرک ، صاف و شفاف در سطح فوقانی پهنک و غبار آلود در سطح تحتانی آن دارد. گلهای آن که در فاصله ماههای بهمن تا اوایل فروردین ظاهر میشود منظم و به رنگ سفید مایل به زرد و مجتمع به صورت خوشه منشعب و گرزن دو سویه میباشد.
هر گل آن را پوششی مرکب از 6 کاسبرگ که پایا در دو ردیف فرا میگیرد و درون آنها 12 پرچم در 4 ردیف به نحوی جای دارد که مجموعا در 3 ردیف دیده میشود. تخمدان آن دارای تخمدانی یک خانه است و پس از رسیدن به میوه‌ای به صورت سته و به رنگ قهوه‌ای مایل به آبی تبدیل میشود که همیشه با کاسه و نهنج گل همراه میباشد. قسمت گوشت‌دار میوه نیز رنگ مایل به سبز دارد و درون آن دانه‌ای با مغز روغنی مشاهده میشود.
انواع
Cinnamomum verum یا دارچین‌اصل یا دارچین سیلانی که پوست داخلی آن مصرف دارد و لطیف و نرم است.
C. aromaticum یا دارچین چینی که پوست آن نازک ولی سخت است ولی عطر و طعم آن تند تر از انواع دیگر است.
C. burmannii یا دارچین اندونزی.
C. loureiroi یا دارچین ویتنامی
کشت و برداشت
بعد از دو سال که از کاشت درخت گذشت آن را از نزدیک زمین قطع کرده و در سال آینده شاخه‌هائی را که از کناره تنه اصلی رشد کرده بریده و پوسته آن را خارج کرده و بلافاصله خشک میکنند و سپس در قطعات ریز بریده و فروخته میشود. در مورد نوع دارچین چینی از پوست بیرونی استفاده میشود.
ترکیب شیمیائی
در هر صد گرم پودر دارچین:
آب ۱۰ گرم
پروتئین ۴ گرم
چربی ۱٫۲ گرم
قند ۲٫۲ گرم
انرژی ۲۴۷ کیلوکالری
کلسیم ۱ گرم
موارد مصرف
دارچین در بیشتر کشورها به عنوان ادویه، چاشنی غذا و شیرینی‌ها مصرف میشود. در ایران کاربرد زیادی در قنادی (مغازه)ها به صورت عصاره، اسانس و گَرد دارد. گَردِ دارچین در تزئین شُله زرد و حلیم به ویژه غذای نذری استفاده میشود.
مصرف دارچین همراه با عسل به عنوان معجون عسل بسیار قدرتمند و طبیعی معرفی شده است. که برای آن خواص متعددی از جمله درمان زخم، کمک به درمان دیابت، درمان یبوست، مقابله با مشکلات پوستی و… است.
میزان مصرف
بعضی از محققان مصرف روزانه ۲ تا ۴ گرم پودر دارچین را توصیه می‌نمایند و بعضی دیگر معتقدند این مقدار باید بین ۱ تا ۶ گرم دارچین باشد، با اینحال توجه داشته باشید مصرف بیش از اندازه دارچین میتواند مسموم‌کننده باشد.
خواص داروئی
اثر ضدآلزایمر دارچین: دارچین حاوی دو ترکیب فوق‌العاده است که از مغز حفاظت میکنند، این دو ترکیب عبارتند از سینامیک الدهید و اپیکاتچین که مانع از تجمع پروتئین آسیب‌رسانی میشوند که باعث بروز آلزایمر میشود. پروتئین تاو (Tau) که باعث بروز زوال عقل میشود مشکلاتی در ارتباطات داخلی نورون‌ها ایجاد میکند. این پروتئین‌ها اتحاد و همکاری برخی از بافت‌های مغزی را دچار مشکل میکنند. دارچین به دلیل دارا بودن دو ترکیب مهم ذکر شده از بروز این مشکلات ممانعت میکند. در یک گزارش نیز نشان داده شده که ماده استخراج شده از عصاره دارچین خاصیت جلوگیری از بیماری آلزایمر در مدل موش را دارا میباشد.
خواص آرایشی: به عنوان رنگ موی طبیعی استفاده میشود و به موها رنگ قهوه‌ای روشن میدهد.
اثر دارچین بر کاهش وزن: افرادی که مخلوط عسل و دارچین را نوشیده‌اند اظهار کم‌اشتهایی و بی میلی نسبت به کربوهیدراتها را تجربه کرده‌اند. اضافه‌کردن عسل و دارچین به رژیم غذایی میتواند راهی دلپذیر برای کنترل این عارضه و کمک خوبی برای کاهش وزن باشد. نصف این چای را قبل از خواب و باقیمانده آن را صبح بنوشید. از آنجایی که ممکن است این چای باعث کاهش قند خون شود، بهتر است بیماران در مورد مصرف آن با پزشک معالج خود مشورت کنند.
این ماده غذایی سرشار از مواد معدنی مورد نیاز بدن از جمله منگنز، آهن و کلسیم و همچنین فیبر میباشد. رژیم غذایی پر دارچین میتواند اثرات منفی خوراکی‌های پرچربی را کاهش دهد.
سایر: بعضی مطالعات علمی نشان دهنده اثرات ضد ویروسی دارچین میباشد بخصوص بررسی‌های علمی بر مؤثر بودن آن در بیماری نقص ایمنی اکتسابی HIV-1 را تاًیید کرده‌است.
همچنین اثرات ضد دیابت نوع دو در مطالعات علمی گزارش شده‌است.
پیشنهاد روش مصرف
سیبی را با دقت بشویید و با پوست خرد و قطعه قطعه کنید. مقداری پودر دارچین و زیره روی آن بپاشید و میل کنید. میتوانید یک عدد پرتقال را نیز پوست بگیرید و به قطعات کوچکتر تقسیم کنید۵ گرم عسل را با ۲ گرم پودر دارچین مخلوط کرده و روی آن بریزید. در این صورت پرتقالی شیرین و طعم دار میل خواهید کرد. علاوه بر این اگر به میوهٔ پاپایا دسترسی دارید نیز میتوانید آن را دو نیم کرده و مقداری ماست شیرین به آن بزنید و کمی پودر دارچین روی آن بپاشید و میل کنید.
نیازها و شرایط کاشت و پرورش درخت دارچین:
گیاهان دارچین که در نهایت به درختان بالغ تبدیل میشوند، به یک زیستگاه گرمسیری با آب و هوای بسیار گرم و مرطوب نیاز دارند. درخت دارچین عمر طولانی ندارد و به طور متوسط حدود 10 سال عمر میکنند.
دارچین برای رشد مناسب نیاز به یک محیط کاملا آفتابی دارد به طوری که در روز برای مدت 12 ساعت کاملا در معرض تابش مستقیم نور آفتاب قرار داشته باشد. درخت دارچین نسبت به رطوبت حساس بوده و خاک آن باید از زهکشی سریع و مناسبی برخوردار باشد. بهترین نوع خاک برای کاشت گیاه دارچین خاک ماسه ای و لومی است. ریشه این گیاه با قرار گرفتن در مناطق مرطوب و خاک رس دچار پوسیدگی می شود. محل کاشت درخت دارچین بایستی حداقل 3 متر از ساختمان ها و سازه های دیگر فاصله داشته باشد و همچنین خود گیاهان دارچین نیز باید با فاصله از هم کاشته شوند.
نور:
گیاهان دارچین معمولاً به آفتاب کامل احتیاج دارند، اما در هوای بسیار گرم و خشک از سایه‌های درختان در بعد از ظهر بهره مند میشوند.
خاک:
گیاهان دارچین در جایی رشد میکنند که یک لایه طبیعی از کودهای جنگل، گیاهان را تغذیه میکند. اگر خاک شما فقیر است، به آن کود اضافه کنید.
برای کشت دارچین خاک سبک شنی و ماسه ای مناسب می باشد و زمین کاشت این گیاه باید عاری از هر گونه سنگ و سنگ ریزه باشد.
آب:
گیاهان دارچین از بارندگی‌های معمول و فراوان که در جنگل می‌بارد استفاده میکنند. بنابراین باید سعی کنید در صورت کمبود باران، این کار را با آبیاری جبران کنید. سطح خاک را مرطوب نگه دارید و از کودهای گیاهی استفاده کنید تا رطوبت خاک را حفظ کنید و ریشه ها را مرطوب نگه دارید.
برای آبیاری این گیاه نیز بهتر است صبر کنید تا خاک آن تا عمق 5 سانتیمتری خشک شود و سپس تا زمان خارج شدن پایه تنه تا حداقل عمق حدود 30 سانتی متری به منطقه بیرونی و مرطوب شدن ریشه به آبیاری ادامه دهید.
دما و رطوبت:
گیاهان دارچین آب و هوای گرم و مرطوب را می‌پسندند. در زیستگاه بومی آن ها، درجه حرارت به طور متوسط 26.6 درجه سانتی گراد میباشد که باعث رشد سالم و طول عمر گیاه دارچین میشود.
کود:
درختان دارچین بایستی در طول چهار الی شش هفته در فاصله فصل بهار تا پاییز با استفاده از کود با نسبت 8-3-9 کوددهی شده و بارور شوند.
ترکیبات شیمیایی دارچین:
ترکیبات موجود در دارچین نوع سیلان شامل آمیدون، موسیلاژ، تانن، ماده ای رنگی، اکسالات کلسیم، قند، مانیت، سینامومین، اسانس و رزین می باشد. مهمترین قسمت دارچین اسانس آن است که در پوست گیاه وجود داشته و مقدار آن یک درصد است. این اسانس می تواند در نتیجه تقطیر آن با آب هم حاصل شود. شکل تازه این اسانس زرد رنگ بوده ولی بتدریج و در نتیجه اکسیده شدن تبدیل به زرد طلایی و سپس قهوه ای مایل به قرمز می شود. ماده ای بنام آلدئید سینامیک تشکیل دهنده بخش عمده این اسانس است که 4 درصد فنلها، بویژه اوژنول ها به همراه فلاندرون، سافرول و فوفورول هم بقیه مواد این اسانس هستند.
تکثیر دارچین:
دارچین به دو روش تکثیر می یابد یکی به روش جنسی (از طریق بذر) و دیگر روش رویشی. در اغلب کشورهای تولید کننده دارچین، تکثیر آن را از طریق جنسی و توسط بذر انجام می دهند.
تکثیر از طریق بذر:
زمان یکی از نکات با اهمیت در قابلیت رویش بذر دارچین است. بدین معنی که گذشت زمان می تواند به شدت قوه رویشی بذر دارچین را تحت تاثیر قرار داده و از توان آن بکاهد. طبق تحقیقات انجام شده 94% بذرهای کاشته شده که سه روز از برداشت آنها می گذرد سبز می شوند. این در حالی است که قوه نامیه در بذرهایی که حدود 15 روز از برداشت آنها گذشته و بعد از این مدت کشت می شوند در حدود 52 درصد کمتر می شوند. در دانه هایی که پنج هفته از زمان برداشت آنها سپری شده قوه نامیه دچار کاهش فاحشی شده و حتی به صفر هم می رسد. بنابراین برای کشت دارچین از طریق بذر باید از بذرهای تازه برداشت شده استفاده شود تا شانس رویش بذرها افزایش یابد و قوه نامیه در بذر ها حفظ گردد. در تکثیر دارچین از طریق بذر از دو روش مستقیم و غیر مستقیم استفاده می کنند. که در زیر به شرح دو روش خواهیم پرداخت.
روش مستقیم:
در روش کاشت مستقیم بذرها را به صورت کپه ای در زمین می کارند. عمق کشت در این روش به بافت و رطوبت خاک بستگی دارد و می تواند از 10 الی 20 سانتی متر متغیر باشد. زمین بایستی بعد از کاشت آبیاری شود، این کار زمینه جوانه زنی و رویش بذرها را فراهم می کند. 15 الی 20 بذر با کیفیت مناسب در هر چاله قرار گرفته و سپس روی آنها را با استفاده از خاکی نرم می پوشانند. بهتر است در روش کشت مستقیم فاصله بین دو ردیف 1/2 متر و فاصله بین دو چاله روی ردیف یک متر در نظر گرفته شود. پس از اتمام کاشت بذرها برای فراهم شدن امکان جوانه زنی و رویش بذرها اقدام به آبیاری زمین می کنند.
روش کاشت غیر مستقیم:
در روش کاشت غیر مستقیم بذرها را در گلدانهایی از جنس پلی اتیلن یا در نهالستان می کارند.
تکثیر به روش رویشی:
تکثیر درخت دارچین از طریق قلمه زدن نیز می تواند انجام بگیرد. در این روش قلمه را باید از ساقه هایی که حداقل از سه جوانه رویشی برخوردارند تهیه نمود. پس از اینکه قلمه های مورد نظر تهیه شدند، تا زمان آماده شدن گلدانهای پلی اتیلن می توان قلمه ها را در آب نگه داشت. قطر مناسب برای این گلدانها باید 10 سانتی متر و ارتفاعی در حدود 20 سانتی متر در نظر گرفته شود.
داشتن قابلیت زهکشی مناسب یکی دیگر از نکاتی است که در تهیه گلدانها باید مورد توجه قرار بگیرد. هر قلمه باید در یک گلدان کاشته شود. گلدانها را بایستی برای جلوگیری از کاهش میزان رطوبتشان در سایبان قرار داد. بعد از گذشت سه الی چهار ماه باید گلدانها را به منظور تقویت بوته ها از زیر سایبان خارج کرد.
نهالستان کاشت دارچین
پس از سپری شدن ده الی دوازده ماه قلمه ها ریشه دار شده و جهت انتقال به زمین اصلی آماده می باشند. باید کار انتقال نهال ها به زمین اصلی را در یک زمان مناسب و در موقع بارانی و مرطوب بودن هوا انجام داد. نهال ها در زمین اصلی باید در درون گودال هایی در ابعاد 30*30*30 سانتی متری کاشته شوند و اطراف ریشه نیز با خاکی نرم و غنی از مواد آلی پر شود. در صورتی که کاشت درختان دارچین به شکلی متراکم انجام گیرد، ساقه آنها برای دریافت نور طویل شده و در نتیجه از کیفیت پوست دارچین کم خواهد شد.
گیاهی که در گلدان بزرگ شود:
درختان دارچین را میتوان در کاشت گلدانی، با ابعاد کمتری نگه داشت. اما حتی از آنها هم میتوان پوست درخت دارچین معطر برداشت کرد. گیاهان را در تابستان در بیرون از منزل نگه دارید تا رشدشان بیشتر شود و در ماههای زمستان پشت پنجره جنوبی نگه دارید و برای جذب بیشتر رطوبت آنها را تمیز کنید.
هرس کردن:
گیاهان دارچین به هرس زیادی احتیاج ندارند. برای دستیابی به یک شکل متقارن یا از بین بردن شاخه‌های آسیب دیده، میتوانید شاخه‌ها را جدا کنید.
برداشت:
یک گیاه دارچین سه ساله آماده برداشت است. شاخه‌ها را قطع کنید، یا کل درخت را از تنه برش دهید. درختانی که در زمین رشد میکنند ممکن است شاخه‌های جدیدی تولید کنند که به درخت جدید تبدیل میشوند. پوسته بیرونی را پوست بگیرید تا زمانی که لایه زرد مایل به نارنجی را در زیر آن مشاهده کنید. این همان دارچین است. لایه دارچین را با یک چاقوی تیز به قطعات کوچک ببرید. قطعات باید حدوداً یک هفته خشک شوند و به داخل پیچیده شوند.
با نام علمی: Cinnamomum aromaticum یا دارچین چینی که پوستی نازک و سخت داشته و از عطر و طعم تندتری نسبت به انواع دیگر دارچین برخوردار است. از درخت سینانوموم کاسیا که به نام سینانومام آروماتیک است به دست می آید و محل تولید آن جنوب چین است. دارچین چینی ریزگونه های متعدد در سراسر شرق و جنوب آسیا دارد که به رنگ قهوه ای می باشد. بافتی ضخیمتر وزبرتر از دارچین سیلان دارد. کیفیت آن پایین تر و ارزانتر است، در سراسر جهان رایج است و در سوپرمارکتها به فروش می رسد. دارچین کاسیا حاوی کومارین است که مسموم کننده است. کومارین به صورت طبیعی در چند گونه گیاهی یافت می شود، که مصرف دوز بالای آن برای بدن مضر است و دارچین کاسیا منبع بسیار غنی از کومارین است.
خواص دارچین:
کنترل میزان قند خون، کنترل و کاهش سطح کلسترول و تری گلیسیرید، پیشگیری از ابتلا به آلزایمر، جلوگیری از عفونت و ورود ویروس ها به بدن، روغن موجود در دارچین مانع بروز اثرات نامطلوب در سیستم گوارش و پوست می شود، جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا، تقویت عملکرد بدن، بهبود هوشیاری روانی، تقویت فعالیت مغز، افزایش عملکرد شناختی مغز، پیشگیری از ابتلا به بیماریهای قلبی، بهبود گردش خون، تسکین دردهای عضلانی و سردرد، کاهش اضطراب و استرس و منبعی غنی از آنتی اکسیدان بودن از جمله مهم ترین اثرات دارویی گیاه دارچین محسوب می شوند.
آفات و بیماری ها:
در زیر به آفات و بیماریهایی که ممکن است گیاه دارچین را درگیر کنند اشاره خواهیم کرد:
ساقه خوار: اگر چنانچه درخت دارچین شما توسط این افت تهدید شد می توانید با تحت کنترل قرار دادن تخمیر ساقه و شاخه های درخت در مدت سی روزه با استفاده از 2 گرم Carbaryl 50 WP در یک لیتر آب آن را برطرف کنید.
موریانه و مورچه های قرمز برگ خوار: در صورت مشاهده این آفت می توانید با متیل 1.3 درصد آن را کنترل نمایید.
آفت Coffee red borer: با تزریق یک میلی لیتر Monocrotophos 36 wsc از این آفت کش در هر گودال می توانید این حشرات را از بین ببرید. قبل از اقدام به انجام هر گونه برنامه دیگری، تا سه هفته پس از اولین استعمال این ماده صبر نمایید. این زمان می تواند بسته به شدت و گستردگی آفت متغیر باشد.
اغلب رایجترین بیماری که می تواند دارچین را درگیر کند بیماری لکه های برگی است. این بیماری نیز با 0.25 درصد اکسیلوستر مس می تواند کنترل شده و برطرف گردد.
آفات و بیماریهای مشترک:
بیماریهای قارچی میتواند گیاهان دارچین را درگیر کنند. تحت تأثیر شرایط مرطوب یا سایه دار می توانند رخ دهند و در چنین شرایطی بسیاری از آفات و حشرات بر گیاهان دارچین تأثیر می‌گذارند، مانند پروانه دارچین و کنه مازو دارچین. البته در خارج از مناطق استوایی وجود ندارند. همچنین آفت مینوز برگ میتوانند گیاهان دارچین را آلوده کرده و باعث ریزش برگ شود. ممکن است این آلودگی شدید باشد، که باید از آفت کش ها استفاده کرد.
موارد مصرف دارچین:
دارچین در بیشتر کشورها به عنوان ادویه و چاشنی غذا محسوب میشود .
از آلزایمر و ابتلا به بیماری قند جلوگیری می کند و در بیماران دیابتی باعث کاهش قند می شود (هر دو نوع برای دیابتی ها مناسب است). دوز استفاده از کاسیا بین 1 تا 6 گرم در روز است، مصرف این دوز در روز عوارض جانبی بسیار کمی دارد.
باعث کاهش وزن می شود ، مخلوط عسل و دارچین باعث کم اشتهایی و بی مبلی نسبت به کربوهیدراتها می شود .
برای درمان عفونتهای داخلی و خارجی مفید است.
برای بهتر شدن فعالیت مغز این ادویه را ببوئید.
دارچین از قلب و شریانها در برابرعفونت و آسیبها محافظت می کند.
گردش خون را افزایش می دهد و افزایش گردش خون باعث کاهش اثرات درد و گسترش اکسیژن به سلولهای بدن می شود که باعث بالا بردن فعالیتهای متابولیک می شود، بنابراین مصرف دارچین باعث کاهش خطر ابتلا به حملات قلبی می شود.
برای تسکین دردهای عضلات مفید است.
یکی دیگر از خواص دارچین ضد التهاب بودن آن است که سفتی و سختی ماهیچه ها را از بین می برد و سردردهای ناشی از سرماخوردگی را کاهش می دهد.
مصرف منظم دارچین به علت خواص ضد التهابی باعث کاهش رشد سلولهای سرطانی می شود .
دارچین عنصر محبوب در آدامس و دهان شویه است و بوی بد دهان را از بین می برد.
نور خورشید باعث تولید گلیکاسیون که سبب چروک شدن پوست است می شود، عصاره دارچین باعث کاهش نولید این ماده می شود.
هضم غذا را آسانتر می کند که باعث رفع مشکلات گوارشی می شود.
عطر و طعم غذا را بهتر می کند.
باعث از بین بردن حالت تهوع ، استفراغ، اسهال، ناراحتی معده و نفخ می شود.
شباهت دارچین و فلفل جامائیکا (یافای جامائیکا):
این ادویه عطری ظاهری شبیه دارچین دارد (با نام لاتین Pimenta officinalis) و دقیقاً مانند دارچین در مناطق گرمسیری جهان رشد میکند. یک تفاوت اساسی بین این دو گیاه وجود دارد. ما میوه فلفل جامائیکا را می‌خوریم، در حالی که میوه دارچین خوراکی نیست. برگهای گیاه فلفل جامائیکا بسیار معطر است.
طریقه نگهداری از دارچین:
دارچین را در ظروف محفوظ از هوا ، در جایی تاریک نگهداری می کنند. اگر در این شرایط نگهداری شود عطر و طعم آن تا یک سال تغییر نمی کند.
چریش نام درختی است که از هزاران سال پیش مورد توجه انسان بوده است. نام سانسکریت این گیاه آریشتا به معنی ضد درد است. مردم کشور های خاور دور در طب سنتی خود از قسمت های مختلف این درخت به عنوان ضد مالاریا، تب بر و ضد درد و التهاب استفاده می کردند. در باور مردم هند این گیاه از نظر دارویی آنقدر ارزشمند است که به آن درمانگاه دهکده می گویند. عصاره حاصل از قسمت های مختلف این گیاه را نیز داروخانه طبیعت می گویند که از حدود 2000 سال پیش یا حتی قبل از آن مورد استفاده اهالی بوده است.
در دارو سازی و طب نوین به اثرات سودمند این گیاه پی برده شده و امروزه مواد موثره اندام های مختلف آن (مانند پوست، برگ و دانه ها) در صنایع دارو سازی و آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد.
مواد موثره چریش خاصیت ضد عفونی کنندگی داشته و به عنوان ضد قارچ و حتی ضد ویروس معرفی شده است. این مواد التیام دهنده لثه ها و معالجه کننده حساسیت های پوستی بوده و در ساخت خمیر دندان، صابون و کرم مورد استفاده قرار می گیرد.
تحقیقات اخیر نشان می دهد که مواد موثره موجود در دانه های چریش دارای اثرات حشره کشی قابل توجهی است و به عنوان حشره کش طبیعی در حفاظت محصولات کشاورزی و همچنین انباری نقش مهمی دارد.
اولین حشره کش تجاری حاصل از مواد موثره این گیاه در سال 1985 تحت عنوان مارگوسان ساخته شد و توسط سازمان محیط زیست آمریکا به تائید رسید. در حال حاضر سموم مختلفی به نام های آزاتین، تورپکس، آلجین و بیونیم از این گیاه تولید و به بازار عرضه شده است.
قدرت چریش در کنترل حشره ها افق تازه ای را در تولید حشره کش طبیعی گشوده است. این حشره کش ها معمولا گونه های مختلفی از افات را مورد حمله قرار می دهند و در طبیعت نیز به راحتی تجزیه شده و هچگونه مقاومت ژنتیکی در آفات ایجاد نمی نمایند. تاکنون هیچ گونه اثرات جهش زایی و سرطان زایی در مورد آنها گزارش نشده و برای انسان و حیوانات خونگرم خطری ندارند.
حشره شناسان معتقدند که مواد موثره چریش بر کنترل بیش از 200 گونه حشره و برخی گونه های نماتد ها، باکتری ها و حتی ویروس ها اثر قاطعی دارند.
اگرچه قسمت عمده مواد اولیه مورد نیاز این گیاه از طبیعت جمع آوری می شود اما با توجه به گسترش روز افزون فرآورده های حاصل از این گیاه، چریش در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری خشک آسیا، آفریقا و استرالیا کشت می شود به طوری که بیش از 7000 درخت چریش در فلوریدا، پورتریکو و مکزیک برای تامین مواد اولیه حشره کش ها کشت شده اند.
این گیاه بومی ایران نیست لیکن در گذشته به ایران وارد شده و در بعضی مناطق واقع در استان های هرمزگان و سیستام و بلوچستان کشت شده است. در جنوب ایران به این گیاه چریش، سریش و چریشک گفته می شود.
قسمت های مورد استفاده
پوست برگ دانه شاخه های جوان و گلهای معطر آن همگی خواص، خاص خود را دارند. خلاصه اینکه تمام قسمت های درخت چریش برای همه عمر قابل استفاده است. برگ های این گیاه به عنوان سبزی خوردن مورد استفاده قرار می گیرد.
طرز استفاده و مقدار مصرف
بجنوردی ها به خصوص روستاییان با استفاده از این گیاه آشی موسوم به آش چریشی و نانی موسوم به نان چریشی درست می کنند . از روغن چریش در صابون، لوسیون، ماسک صورت ،شامپو و خمیر دندان و حشره کش استفاده می شود. برگ های خشک شده آن برای جلوگیری از بید زدگی لباس استفاده میشود.
روغن چریش چیست؟
روغن چریش یک آفت کش طبیعی است که در دانه های درخت چریش یافت می شود. رنگ این روغن بین زرد تا قهوه ای است و طعمی تلخ و بوی مانند سیر دارد. روغن دانه چریش می تواند به عنوان یک آفت کش طبیعی عمل کند و برای کنترل آفات و بیماری ها مفید است. این روغن که حاوی مواد مغذی است و در محصولات مراقبت از پوست نیز استفاده می شود، زیرا حاوی مقادیر بالای آنتی اکسیدان است که به محافظت از پوست در برابر آسیب های محیطی، کمک می کند.
خواص درمانی و طبیعت آن
ریشه گیاه چریش گرم و خشک است .خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از : برای درمان یرقان ،ناراحتی های کبد ، خشکی حلق و ناراحتی های معده مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای درمان جوشهای دردناک صورت، ضد عفونی و ضد چروک، التهابات پوستی مانند اگزما، پایین‌آوردن‌تب و …
از جوشانده ریشه این گیاه ماده غلیظی به دست می‌آید که مالیدن آن برای درمان جوش های صورت و ضد عفونی و ضد چروک استفاده می شود.
روغن آن نیز به عنوان یک ضماد برای بیرون کشیدن سموم از محل جوش های پوستی کاربرد دارد .
درخت چریش برای تصفیه کننده هوا پیشگیری از تب مالاریا ،آکنه ،جوش، و، وبا مفید است.
تمامی قسمتهای این درخت دارای خواص دارویی است.
با قرار دادن این گیاه روی پوست ناراحتی هایی مانند اگزما آکنه و خارش را برطرف کنید.
گل ان برای رفع اختلالات روده استفاده می شود.
مصرف خوراکی آن یبوست را درمان و سوء هاضمه را رفع می کند و همراه با از بین بردن کرم های روده عملکرد سالم آن کمک میکند.
عوارض، جانبی موارد احتیاط و منع مصرف
به طور کلی گیاهی امن است و عوارض خاصی تاکنون برای آن گزارش نشده است.
ترکیبات شیمیایی
این گیاه دارای مواد شیمیایی گوناگون بوده و مملو از ترکیبات ترپنوئید نوع لیمونوئید هستند . برخی از این ترکیبات شیمیایی در بین برخی از گونه های این خانواده مشترک هستند و ترکیبات گوناگون و شناخته شده این درخت عبارتند از.ازادیراکتین ،با ۹ ایزومر Aتا I ,نیمبین ،سالانول ،ساژیکول و….است.
گیاهشناسی
چریش درختی همیشه سبز است. این گیاه متعاق به تیره ملیاسه بوده و منشا آن هند رقی است. از این تیره درختی به نام زیتون تلخ یا شال زیتون نیز در شمال ایران می روید که بومی هیمالیا است. زیتون تلخ شباهت زیادی به چریش دارد ولی از نظر مواد موثره با آن متفاوت است.
ارتفاع چریش به 15 متر و به ندرت به 25 متر نیز می رسد و ممکن است تا 200 سال عمر کند. شاخه آن از انشعاب های فراوانی برخوردار است. به طوری که تاج متراکم و انبوهی را به وجود می آورد. طول برگ های چریش 30 سانتی متر بوده و مرکب است. هر برگ از 10 تا 12 برگچه باریک و نوک تیز به رنگ سبز تیره تشکیل شده است. طول برگچه 7 سانتی متر و عرض آن 5/2 سانتی متر است. از ناحیه تحتانی برگچه ها نکتار معطری ترشح می شود. برگ های جوان که در نزدیکی نوک شاخه ها قرار دارند دارای غدد ترشحی خاصی هستند که رزین ترشح می کنند.
پوست شاخه های جوان سبز رنگ است. در حالی که پوست شاخه های پیر و قدیمی به رنگ خاکستری تا خاکستری تیره مشاهده می شوند. گل ها پنج قسمتی، منظم، کوچک و به رنگ سفید یا بنفش هستند.
گلدهی معمولا در دوره های خشک انجام می گیرد و میوه ها اوایل فصل بارانی می رسند. در هند اوایل گل ها، اوائل دی ماه ظاهر شده و گلدهی تا فروردین ماه ادامه می یابد. میوه ها نیز خرداد تا مرداد می رسند. در اقلیم های دو فصله گل دهی و میوه دهی دو بار در سال اتفاق می افتد. به طوری که گل دهی طی ماه های تیر تا مهر ممکن است اتفاق افتد. گل ها معمولا بعد از ظهر ها شکفته شده و در شب بوی نافذی تولید می کنند. گل ها بوی مطبوع و کم و بیش شبیه یاس داشته و نکتار زیادی تولید می کنند. بدیهی است حشرات در گرده افشانی این گیاه نقش مهمی دارند. گل های این گیاه در تولید عسل بسیار موثر است.
میوه چریش شفتف بیضی شکل و طول آن یک تا دو سانتی متر است. میان بر میوه گوشتی بوده و پوست سبز رنگ و شفافی دارد که حاوی مقادیر زیادی موسیلاز است. میوه های رسیده تیره رنگ و چروکیده می شوند. در بخش درونی فرابر که اغلب سخت و چوبی است دانه تشکیل می شود.
وزن هزار دانه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش، شرایط کشت و نوع گیاه دارد و بین 110 تا 580 گرم متفاوت است.
اثر حشره کشی عصاره چریش به علت وجود ترکیب های مختلفی است که به گروه تری ترپنوئید ها تعلق دارند. لیمونوئید ها از مهم ترین این ترکیب ها هستند. تاکنون چند ترکیب لایمونوئیدی از چریش استخراج شده که ادامه حیات حشرات به ویژه آنهایی که در کشاورزی و سلامتی بشر نقش زیان باری دارند را متوقف می کند. مهم ترین این ترکیب های را آزادیرایختین، سالانین، ملیانتریول، نیمبین و نیمبیدین تشکیل می دهند. آزادیرایختین دو تا چهار میلی گرم وزن خشک مغز دانه را تشکیل داده و مقدار کمی نیز در برگ گیاه وجود دارد. این ترکیب مهم ترین عامل در مبارزه با حشرات است که حتی در حد چند پی پی ام نیز موثر است. ازادیراختین از نظر ساختمان شیمیایی شبیه به گروهی از هورمون های حشرات مانند ایکیزون ها است.
ملیانتریول نیز در غلظت های پایین به عنوان عامل بازدارنده تغذیه حشرات عمل می کند. نیمبین و نیمبیدین علاوه بر مغز دانه در پوست ساقه درخت نیز وجود دارد. این ترکیب ها همچنین اثرات ضد ویرئسی داشته که با عصاره گیری از دانه چریش توسط الکل به دست می آیند و حدود دو درصد وزن مغز دانه را تشکیل می دهند. این مواد با فلج کردن سیستم بلع حشره از تغذیه آنها جلوگیری می کند. دی استیل آزادیراختیول ترکیب لیمونوئیدی جدیدی است که اثر آن مشابه آزادیراختین است.
فلاونوئید، تانن و اسانس از ترکیب های دیگری هستند که در برگ و پوست چریش وجود دارند.
چهل تا 50 درصد وزن مغز دانه چریش را روغن تشکیل می دهد. روغن دانه سبز تیره بوده و طعم آن تلخ و بوی آن شبیه بوی سیر است. این روغن علاوه بر اسید های چرب معمول (اسید اولئیک، استئاریک، لینوئیک و پالمتیک) حاوی ترکیب های سولفوره نیز می باشد که شباهت بوی آن به بوی سیر، ناشی از وجود همین تر کیب ها است.
صمغ چریش حاوی قند های مختلفی از جمله آرابینوز، فروکتوز، گالاکتوز و اسید گلوکورونیک است.
نیازهای اکولوژیکی
چریش از گیاهان با ارزش و اقتصادی جنگل های گرمسیری است. این گیاه در اقلیم های طبیعی خود همراه با گونه های آکاسیا و دلبرژیا می روید. رشد و نمو این گیاه در مناطق گرمسیری تا نیمه مرطوب و با حداقل 130 میلی متر بارندگی در سال امکان پذیر است. کشت این گیا در مناطق دارای بارندگی زیاد (بیش از 3000 میلی متر در سال) و همچنین در مناطقی که سطح اب زیرزمینی بالا است مناسب نبوده و موجب خشک شدن گیاهان می شود.
چریش در ارتفاع 50 تا 1000 متر از سطح دریا به خوبی می روید. علاوه بر آن گیاهی کم توقع بوده و به خوبی خاک های مرطوب تا خشک و کم و بیش شور را تحمل می کند.
مقاومت چریش به خشکی زیاد است و لیکن برگ های گیاه در شرایط خشکی های شدید ریزش کرده و گیاه با شروع دوره مرطوب رشد خود را مجددا آغاز می کند. چریش در هر نوع خاکی از شنی سبک تا رسی سنگین با زهکش مناسب می روید. ولی خاک های سبک، عمیق، با زهکش خوب برای این گیاه مناسب تر است. این گیاه در خاک هایی که از مقادیر مناسب مواد آلی و عناصر غذایی برخوردار باشد. به خوبی رشد می کند و لیکی در شرایط خشکی نیز ریشه های آن به سرعت گسترش یافت و قادر به جذب حداقل رطوبت و همچنین مواد و عناصر غذایی از اعماق خاک می باشد.
چریش در مناطقی که دمای سالیانه ان بین 21 تا 32 درجه سانتی گراد باشد رشد مطلوبی دارد. این گیاه دمای بالا تا 50 درجه سانتی گراد را برای مدتی می تواند تحمل کند. چریش به دمای پایین بسیار حساس است. به طوری که در دمای زیر 4 درجه سانتی گراد، برگ ها ریزش کرده و سپس خشک می شوند.
پی اچ مناسب خاک برای چریش 2/6 تا 7 است.
تکثیر گیاه
ازدیاد چریش به دو روش جنسی (تولید بذر) و غیرجنسی (رویشی) امکان پذیر است و لیکن تکثیر آن عمدتا به روش جنسی و توسط بذر صورت می گیرد.
تکثیر جنسی: قوه نامیه دانه های چریش بستگی به منشا بذر و شرایط نگهداری آن دارد. کاهش رطوبت بذر و نگهداری برای مدت طولانی سبب کاهش شدید قوه نامیه آن می شود.
بذر گیاهان مناطق افریقا و آمریکای با مقدار رطوبت 5 تا 7 درصد چنانچه در دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری شوند تا 8 سال قوه نامیه خود را حفظ می کنند. در حالی که این زمان برای بذر گیاهان مناطق آسیایی کمتر است. برخی گزارش ها نشان می دهد که گوشت میوه حاوی بازدارنده رشد است. از این رو توصیه می شود برای تکثیر جنسی از بذرهای تازه ای که گوشت آنها جدا شده باشد استفاده گردد.
از آنجا که چریش دارای پوسته ضخیمی است لذا خراش دهی بذر نقش عمده ای در افزایش قوه نامیه آن دارد. بذر پریش را می توان در گلدا، نهالستان و یا به طور مستقیم در زمین کشت کرد. چنانچه کشت در نهالستان صورت گیرد بهتر است بذور در ردیف هایی به فاصله 15 تا 20 و فاصله دو بذر در طول ردیف 5/2 سانتی متر کشت گردد.
بذر چریش در دمای 19 تا 22 درجه سانتی گراد پس از 14 تا 21 روز سبز می شود. پنج تا شش هفته پس از رویش بذرها، هنگامی که ارتفاع آنها به پنج سانتی متر رسید باید آنها را در گلدان یا خزانه دوم و هنگامی که ارتفاع آنها به 20 تا 25 سانتی متر رسید باید به زمین اصلی منتقل نمود. اگر بذر در گلدان کشت شود می بایست در هر گلدان یک الی دو بذر در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری کشت گردد. چنانچه هر دو بذر سبز شوند یکی از آنها را باید به گلدان دیگری منتقل کرد. در این صورت تا شش ماه بعد، هنگامی که ارتفاع نهال ها به 20 سانتی متر رسید می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. نهال ها در زمین اصلی باید در ردیف هایی به فاصله سه متر و فاصله دو نهال در طول ردیف نیز سه متر کشت شوند. کشت مستقیم بذر در زمین اصلی باید در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری خاک انجام شده و زمین غنی از مواد آلی باشد. اگر چه گیاهانی که به روش مستقیم کشت می شوند پس از رویش قوی بوده و از ریشه قوی تری نسبت به گیاهان حاصل از کشت غیر مستقیم برخوردارند ولی کشت مستقیم در مناطق خشک توصیه نمی شود زیرا احتمال رویش آن بسیار کم است.
تکثیر رویشی: قلمه زدن، خوابانیدن، جدا کردن پاجوش ها و پیوند روی پایه بذری از روش های معمول تکثیر رویشی چریش است. درختان چریش در مناطق مختلف رویش از تنوع مرفولوژیکی و شیمیایی برخوردارند. از این رو بعضی معتقدند تکثیر رویشی این گیاه مناسب تر است.
برای احداث یک باغ تجاری با محصول یکنواخت و مناسب باید از کلون هایی که مقدار بیشتری آزادیراختین و همچنین عملکرد بهتر بذر برخوردارند استفاده نمود
ازدیاد از طریق کشت سلول یا بافت از روش های دیگری است که برای تکثیر رویشی چریش استفاده می شود.
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه پس از کشت بذر بسیار ضروری است و سبب تسهیل در رویش آنها می شود. در صورت تراکم علف های هرز باید توسط کولتیواتور اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. آبیاری نهال ها بلافاصله پس از انتقال به زمین اصلی نیز بسیار حائز اهمیت است. چنانچه زمین تهی از مواد و عناصر غذایی باشد باید با اضافه کردن عناصر ضروری، ریز مغذی ها یا موادآلی امکان رشد سریعتر و مناسب تر نهال ها را فراهم کرد.
سرخدار نام درختی است که از ایام قدیم الایام مورد توجه انسان بوده و شواهد تاریخی نشان می دهد که استفاده از چوب و قسمت های مختلف این گیاه برای درمان بیماری ها در بین مردم مرسوم بوده است. در زمان های گذشته از این گیاه برای معالجه دیفتری، غش و صرع و همچنین به عنوان ماده مغذی قلب استفاده می شده است. از چوب این گیاه نیز در ساخت اسکلت خانه ها، زین و برگ اسب و سایر وسایل جنگی و خانگی (مانند شانه های چوبی) استفاده می شده است.
نام این درخت از کلمه توکزیک به معنای سم گرفته شده که نشان دهنده سمی بودن این گیاه است. به طوری که در زمان های گذشته برای سمی کردن نیزه های جنگی از مواد سمی حاصل از این درخت استفاده می کرده اند.
تئوفراست حکیم نامدار یونان باستان، در قرن سوم قبل از میلاد مسیح از سمی بودن این گیاه برای اسب و سایر موجودات (مانند موش و خرگوش) مطلع بوده و در نوشته های خود نیز به این موارد اشاره کرده است. کلمه باکاتا از ریشه بو به معنای کمان گرفته شده است که نشان می دهد در زمان های گذشته از چوب سرخدار، کمان تهیه می کرده اند.
از سال 1945 تحقیقات گسترده ای روی سرخدار انجام شد و محققان به وجود مواد موثره بسیار ارزشمندی در پوست و برخی دیگر از اندام های سرخدار پی برده و متوجه اثرات فیزیولوژیکی و بیواکتیویتی آنها بر پیکر موجودات زنده شدند.
برای اولین بار در سال 1971 یک دی ترپنوئید به نام تاکزول از پوست این درخت استخراج شد که بعدها به عنوان یک ماده ضد سرطانی بسیار مهم، مورد توجه قرار گرفت. در حال حاضر در اکثر مراجع علمی و فارماکوپه های معتبر از چوب، شاخه های جوان و برگ های سوزنی سرخدار به عنوان دارو یاد شده و خواص دارویی آنها مورد تاکید قرار گرفته است. مواد موثره این گیاه به عنوان ما ده ضد سرطانی بسیار مهم مورد توجه است. تاکزول بدون اینکه تاثیری بر روی سنتز DNA، RNA و پروتئین ها داشته باشد از عوامل بازدارنده تقسیم سلولی است. از این رو هم اکنون دارو هایی برای درمان سرطان های خون، ریه، سینه و رحم از این گیاه تهیه می شود.
میوه های فاقد دانه گیاه سرخدار نرم کننده بوده و از آن برای معالجه سرفه و همچنین به عنوان ماده ای ملین استفاده می شود. این میوه همچنین اثر ضد قارچی دارد.
مواد موثره استخراج شده از سرخدار به لحاظ اثرات درمانی بسیار ارزشمند، مقدار بسیار کم آنها در پوست، کارایی بسیار موثر در درمان سرطان و همچنین ساختمتن شیمیایی پیچیده، بسیار پیچیده، بسیار گران (هر کیلوگرم معادل 5/1 میلیون دلار) می باشد.
از مواد موثره سرخدار دارو های مختلفی تهیه و به بازار دارویی عرضه شده است که مهمترین آنها داروی تاکزول (ساخت شرکت بریستول مایرز اسکوئیب آمریکا) و داروی آنزاتاکس (ساخت شرکت ماین فارمای استرالیا) می باشد.
در کشور ژاپن نیز از طریق کشت تعلیقی همه ساله مقادیر قابل توجهی تاکزول تولید می شود. میانگین مقدار مصرف ماده موثره تاکزول در جهان در حدود 700 گرم در سال می باشد.
در حال حاضر در برخی از نقاط جهان، بعضی از گونه های سرخدار به عنوان درخت زینتی در پارک ها و باغ ها کشت می شود.
رویشگاه سرخدار در ایران
جنگلهای سرخدار در شمال ایران از بلندی‌های گرگان، جنگلهای نهارخوران تا جنگلهای سوادکوه و در دره‌‌ها و پرتگاه‌‌های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌‌های گیاهان جنگلی یافت میشوند اما مهمترین رویشگاه طبیعی جنگل سرخدار در ایران در دره زرینگل شهرستان علی‌آباد کتول و روستای سیاه‌رودبار در استان گلستان میباشد.
نام‌های رایج سرخدار
از نام‌های محلی میتوان به سرخه‌دار، سخدار، سوختال و سیردار اشاره کرد.
خواص درمانی گیاه سرخدار
سرخدار به خاطر داشتن ترکیبات تاکسول مهمترین داروی ضد سرطان (رحم، سینه، تخمدان، پروستات، ریه، سلولهای سنگفرشی سر و صورت) محسوب میشود. از طرفی در هند و ژاپن به عنوان داروی ضدعفونی کننده و آرامبخش و در درمان آسم، برونشیت، صرع، مشکلات قاعدگی و سوء هاضمه استفاده میشود.
حفاظت از سرخدار
متاسفانه از چوب این درختان ارزشمند و مقاوم در ساخت صنایع دستی و هم چنین صنایع دخانیات و به ویژه قلیان سازی به وفور استفاده میشود، این مساله باعث شده تا روند انقراض سرخدار تسریع شود. امروزه تلاش‌های زیادی در راستای حفاظت و تکثیر درخت سرخدار انجام میگیرد تا بتوان به صورت مصنوعی به تکثیر این گیاه پرداخت. همچنین فعالان محیط زیست و طبیعت‌دوستان در تلاشند تا با آموزش‌های لازم، آگاهی افراد بومی را در مورد حفاظت از این گونه‌ی ارزشمند و کهنسال بالا ببرند و با بهبود صنعت گردشگری در منطقه نیازهای اقتصادی قاچاقچیان چوب (بسیاری از آنها به علت فقر شدید دست به این کار می‌زنند) را رفع کنند تا به این روش بتوانند جنگلهای سرخدار را نجات بخشند.
ترکیبات سرخدار
از ترکیبات مهم موجود در این گیاه می توان به ترکیبات دی ترپنوئیدی، ترکیبات آلکالوئیدی، اسید های گیاهی، ترکیبات لیگنانی، ترکیبات فنلی و … اشاره کرد. مهمترین ترکیبات این گیاه با اثرات دارویی به گروهی از ترکیبات دی ترپنوئیدی به نام تاکسوئید تعلق دارند. یکی از این ترکیبات تاکسول نام دارد که در حال حاضر به عنوان یکی از مهمترین داروهای ضد سرطان در درمان سرطان های رحم، تخمدان و سینه در زنان و پروستات در مردان و ریه و سلول های سنگفرشی سر و صورت محسوب می شود.
کاربرد سرخدار در طب سنتی
میوه عاری از دانه: اثر نرم کننده، رفع سرفه و ملین دارد و برای رفع سرفه های مزمن، سیاه سرفه، دفع سنگ کلیه استفاده میشود. مصرف فرآورده های این گیاه جهت رفع رماتیسم، زردی، بازشدن قاعدگی، نرمی استخوان، اسکوربوت، صرع و دیفتری توصیه شده است.
گیاهشناسی
سرخدار درختی همیشه سبز است. این گیاه متعلق به تیره سرخدار بوده و منشا آن اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا گزارش شده است. هشت گونه متعلق به جنس تاکزوس شناخته شده است که عبارتند از گونه باکاتا، که در اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا می روید.
گونه برویفولیا که در غرب آمریکا گسترش دارد. گونه کانادنزیس که پراکنش آن در شرق آتلانتیک گزارش شده است. گونه سلبیکا در چین می روید، گونه کاسپیدات سیبت که در ژاپن گسترش دارد. گونه فلوریدانا در ایالت فلوریدای آمریکا گسترش دارد. گونه گلوبوزا که منشا آن مکزیک گزارش شده است و بالاخره گونه والیچیانا که در ارتفاعات هیمالیا گسترش دارد.
سرخدار درختی به ارتفاع 10 تا 20 و گاهی 25 متر است، لیکن ممکن است تحت شرایط اقلیمی خاص ارتفاع درختان کوتاهتر (5 متر) نیز باشد. این گیاه رشد و نمو بسیار کند دارد ولی از طول عمر بیار زیادی (تا 1500 سال) برخوردار است. ساقه و چوب این گیاه محکم و سطح آن از الیاف ظریفی پوشیده شده است. تاج این گیاه کم و بیش فنجانی شکل است.
برگ ها باریک، بلند به رنگ سبز تیره بوده که سطح زیرین برگ روشن تر از قسمت فوقانی آن است. طول برگ دو تا سه سانتی متر و عرض آن به 2 تا 5/2 میلی متر می رسد. در قسمت تحتانی برگ دو شیار به رنگ سبز روشن مشاهده می شود.
سرخدار گیاهی دو پایه است که گل های نر و ماده جدا از هم روی گیاه مشاهده می شوند. گل فاقد کاسه و جام است. گل نر دارای 4 تا 12 پرچم متراکم می باشد. گل ماده شبیه یک جوانه کوچک و دارای یک تخمدان برهنه بوده که درون یک اندام پیاله مانند قرار گرفته است.
این اندام با رسیدن بذر، حالتی گوشتی (آریل) به خود گرفته و رنگ آن قرمز می شود و نهایتا به شکل یک میوه بسته در می آید که قسمت فوقانی آن باز می باشد.
وزن هزار دانه سرخدار در حدود 50 گرم است. ریشه سرخدار مستقیم است و علی رغم اندام هوایی مرتفعی که دارد، خیلی عمیق و طویل نمی باشد.
ریشه در خاک های سنگی و در مناطق صخره ای در سطوح فوقانی خاک گسترش یافته و خود را تثبیت می کند.
ریشه سرخدار با قارچ های میکوریزا به شکل درونی زندگی همزیستی دارد.
همزیستی مواد موثره سرخدار را دی ترپنوئید های متعلق به گروه تاگزان ها تشکیل می دهند. تاکنون بیش از 350 تاگزان (مشتقات دی ترپنوئیدی) در گونه های مختلف سرخدار شناسایی شده است. پاکلی تازول، باکاتین، 10- دی استیل با کاتین، 10- دی استیل تاکزول، سفالومانین، برویفولیول و گلیکوزید های سیانوژنی از مواد موثره مهم سرخدار هستند. مقدار این مواد در اندام های مختلف گیاه متفاوت است. بیشترین مقدار تاکزول ها (2/0 تا 7/0 درصد وزن خشک) را می توان از قسمت انتهایی شاخه ها (نوک شاخه ها و ساقه ها) و کمترین مقدار (02/0 درصد) آن را می توان از بذرها استخراج کرد. برگ های گونه برویفولیا حاوی 02/0 درصد پاکلی تاکزول است. از ساقه های گونه باکاتا 03/0 تا 2/0 درصد 10- دی استیل باکتین استخراج شده است
بعضی محققین اعلام کرده اند بیشترین مقدار تاکزول در برگ ها (02/0 تا 05/0 درصد وزن خشک) و سپس در ریشه ها (02/0 تا 04/0 درصد وزن خشک) وجود دارد. طبق اضهارات آنها مقدار تاکزول در شاخه ها 001/0 تا 005/0 درصد وزن خشک می باشد.
به خاطر وجود مواد موثره فوق الذکر، تمام اندام های این گیاه به جز میوه های قرمز رنگ و فاقد دانه آن شدیدا سمی است.
نیازهای اکولوژیکی
سرخدار گیاهی سایه پسند است و در لایه های زیرین (اشکوب های پایین) جنگل های مرطوب و مه گرفته راش و ممرز سازگاری مناسبی دارد. این گیاه در اوایل رویش (سنین نونهالی) به نور زیاد نیاز نداشته و قادر است با استفاده از حداقل نور، عمل فتوسنتز را انجام دهد. سرخدار برای مدت کوتاهی قادر به تحمل خشکی است.
شرایط اقلیمی، تاثیر عمده ای بر کیفیت و کیفیت مواد موثره سرخدار دارد. نور یکی از مهمترین فاکتور های اقلیمی است.
اگر چه این گیاه در سایه و آفتاب می روید ولی مقدار تاکزول گیاهانی که در سایه می رویند به مراتب بیشتر از گیاهان رویش یافته در آفتاب است. دما نیز نقش مهمی در مواد موثره گیاه سرخدار دارد. به طوری که گیاهانی که در اماکن مرطوب و سرد می رویند در مقایسه با گیاهان مناطق گرمتر، تاکزول بیشتری را در خود ساخته و ذخیره می کنند.
سرخدار تقریبا در هر نوع خاکی می روید ولی خاک های رسوبی حاوی مقادیر فراوان ترکیب های هوموسی و آهکی با پی اچ قلیایی، خاک های بسیار مناسبی برای کشت سرخدار است. سرخدار در طول رویش به عناصری مانند پتاس، فسفر و کلسیم به مقادیر فراوانی نیاز داشته و وجود این عناصر سبب افزایش تولید مواد موثره در گیاه می شود. سرخدار به سرمای های شدید که مدت آن طولانی باشد، حساس است به طوری که دمای 20 – درجه سانتی گراد سبب خشک شدن گیاه می شود.
عده ای از محققین معتقدند که انجام هرس مناسب و به موقع سبب باز شدن میوه ها و فعال شدن جوانه های رویشی که بر روی ساقه های مسن و پیر قرار گرفته اند گردیده و در نتیجه موجب تولید ساقه های متعدد می شود.
تکثیر گیاه
تکثیر گیاه سرخدار به دو روش جنسی (توسط بذر) و غیر جنسی (تکثیر رویشی) امکان پذیر است.
تکثیر جنسی:
تکثیر جنسی توسط بذر صورت می گیرد. دوره خواب بذر سرخدار دو تا چهار سال بوده و سبز شدن آن در گلخانه، بیش از یکسال به طول می انجامد. به منظور افزایش قوه نامیه بذر باید آن را تیمار کرد. تیمار چینه سرمایی، تیمار توام اسید جبرلیک و تیمار دمایی ( یک ساعت در دمای 30 درجه سانتی گراد سپس چند ساعت در دمای 5 – درجه سانتی گراد) سبب افزایش قوه نامیه بذور سرخدار می شود.
پس از کاشت بذر در خزانه، دانهال های دو تا سه ساله را باید به زمین اصلی منتقل کرد.
تکثیر رویشی (غیر جنسی):
تکثیر رویشی سرخدار به صورت تهیه قلمه و ریشه دار کردن آنها انجام می گیرد. عوامل متعددی مانند نوع بستر، نوع قلمه، شرایط اقلیمی محل خزانه و وضعیت پایه مادری (از نظر سلامت و آلودگی پایه مادری) در ریشه زایی قلمه ها موثر است. ماه های مرداد و شهریور زمان مناسبی برای تهیه و کاشت آنها در گلخانه می باشد. برای تهیه قلمه می بایست از ناحیه انتهایی ساقه های دو تا سه ساله قطعاتی به طول 10 الی 20 سانتی متر را جدا کرد. جهت تسریع در ریشه زایی قلمه میتوان از برخی محرک های هورمونی مانند ایندول بوتیریک اسید 8/0 تا 6/1 درصد استفاده کرد. پس از تیمار قلمه ها با هورمون مذکور آنها را باید در بسترهای مخصوص (پیت ماس و ماسه به نسبت 3 به 1) که به این منظور تهیه شده‌اند، کشت نمود. در هر مترمربع فضای بستر خزانه می توان 400 تا 500 قلمه را کشت نمود. قلمه ها پس از 4 تا 7 ماه ریشه دار شده و آماده انتقال قلمه ها از خزانه به زمین اصلی است. در شرایط اقلیمی خاص می توان قلمه ها را 3 تا 5 سال در خزانه نگهداری و سپس به زمین اصلی منتقل نمود.
مراقبت و نگهداری
از آنجا که رویش بذر در خزانه بسیار کند و بطئی است لذا وجین علف های هرز سطح خزانه و آبیاری منظم آن نقش عمده ای در سبز شدن بذور سرخدار دارد.
در تکثیر غیرجنسی نیز قلمه ها پس از 4 تا 7 ماه ریشه دار می شوند که در طی این مدت باید به آبیاری منظم قلمه ها و وجین علف های هرز سطح خزانه پرداخت.
گونه های مختلف جنس اوتیورینجوس از انواده سرخرطومی ها از جمله آفاتی هستند که با تغذیه از قسمت های مختلف گیاه صدمات جبران ناپذیری را به محصول وارد می کنند. آفت اوتیورینجوس سولکاتوس یکی از مهمترین آفات درخت سرخدار است. لاروهای این آفت از لاروهای این آفت از ریشه گیاه میزبان تغذیه کرده و می توانند صدمات جبران ناپذیری را به گیاهان وارد کنند. از این رو مبارزه مبارزه با این آفت در طول رویش گیاه ضروری است.
